Lăm ngăn mâu loăng plâi sầu riêng ki hiăng tro tâ pơreăng kâ ‘nhiê hên h^n hdrối mê hía nah, jâ Lê Thị Năm, ối a thôn Tân Tiến, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pac\, kong pơlê Dak Lak tơngah dêi loăng plâi kơdrum tơná xông le\m nếo. Jâ ăm ‘nâi, kơdrum hngêi jâ ai 132 xiâm loăng plâi sầu riêng, hơnăm nah châ xo dêi vâ chê 30 ta#n plâi, tê dêi châ xo lối 1 rơtal liăn. La apoăng hơnăm kố, tâi tâng loăng plâi tung kơdrum jâ kơdrâ tro pơreăng, tung pơla lối 1 khế kố hlâ lối 40 xiâm. Ki hên cho loăng ki ối kâi trâng dế tơplâ [ă pơreăng. Jâ Năm hiăng troh a Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt, cho tíu mơjiâng pro hdrê loăng pêt [ă rak ngăn ‘na pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong tơring Krông Pac\ kơnôm mâu [ok thái pơkeăng, kih sư lăm troh a kơdrum ngăn vâ hnê ‘na kih thua#t. Kơ’nâi ing mê mơ-eăm tăng pơlât, kơdrum loăng plâi sầu riêng hiăng hlo xông nếo. Jâ Lê Thị Năm, ăm ‘nâi:

 ‘’Sap ing hâi ai mâu [ok thái pơkeăng, kih sư ngăn ‘na chiâk deăng a tíu rak ngăn pơlât loăng pêt dêi kong pơlê hnê kơdê pơreăng a hlo tơ-[rê khât, mâu [ok thái pơkeăng hiăng hnê ăm á ‘nâi mâu tơdroăng dêi loăng drêng hiăng tro tâ pơreăng [ă hnê túa hơ’lâk pơkeăng ăm tơtro hên iâ tơkéa lâi ăm tơtro vâ hbrâ mơdât pơreăng, thăm nếo ối lăm troh a kơdrum á vâ kum hnê túa hbrâ mơdât pơreăng [ă hnê hơ’lâk pơkeăng ăm tơtro’’.

A mâu cheăm Ea Yông, Ea Kênh [ă pơlê kân Phước An, tơring Krông Pac\, kong pơlê Dak Lak tung 3 khế achê pơla kố, tơdroăng loăng plâi sầu riêng hlâ hên h^n, pro lu\p hên ‘na cheăng kâ, pro mơngế ki pêt loăng plâi sầu riêng chiâng tô tuăn. Tơdrêng [ă mâu kơvâ cheăng, mâu [ok thái pơkeăng dêi Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt Dak Lak hiăng rơkê ple\ng rơtế [ă vâi krâ nho\ng o tăng troăng hơlâ tơkâ luâ xơpá.

Mơ’nui hiăng tăng hlo ki xiâm khoh pro 470 ha loăng plâi sầu riêng a Krông Pac\ tro kơmeăn Phytophthora palmivora [ă Rhizoctonia solani kâ ‘nhiê. Péa túa kơmeăn kố kâ pro chiâng u\m rêi, kơmú kâ kông, tơruih hlá a loăng plâi sầu riêng. Ki xiâm pro chiâng ai pơreăng lo kâ ‘nhiê hên cho xua mâu hơnăm achê pơla kố, kơdrum loăng tro ko ‘nhê hên luâ râ. Kuăn pơlê tơxup xúa pơkeăng pro ăm loăng re\ng kân, rơvât phon hoă hok pro ăm loăng kơ’muăn hên plâi, pro loăng plâi chiâng pá ai ivá, kơdroh ki vâ tơplâ mơdât [ă pơreăng. Tơdrêng amê, mâu khế mơ’nui hơnăm 2016, kong mêi ton a tơring kố pro ki hngiâm kơchoh tung tơnêi, tung loăng rế hên, pro tơ’lêi ăm mâu pơreăng xông kâ nhiê, tâ tú hên. Tơdrêng [ă tơdroăng hnê tối, [ok thái pơkeăng dêi Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt Dak Lak kum kuăn pơlê tơku\m xôh pơkeăng kơdê pơreăng, ăm kơdrum loăng re\ng xông nếo.

Mâu hnoăng veăng ‘no pêi apoăng dêi Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt, Tíu pro hdrê loăng plâi [ă ngăn pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong châ kuăn pơlê loi tơngah khât. Pôa Hà Minh Tâm, Kăn hnê ngăn khu kuăn pơlê pêi chiâk deăng cheăm Ea Yông, tơring Krông Pac\, tối:

 ‘’Kuăn pơlê púi vâ Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt kố cho thế tơku\m po lâm hôp tơpui tơno, hnê ăm kuăn pơlê re\ng ‘nâi, drêng mâu loăng plâi sầu riêng, plâi bơr hiăng tro pơreăng kâ ‘nhiê vâ kuăn pơlê teăm xôh pơkeăng mơdât pơreăng. Pak^ng mê, in mâu hlá mơ-éa ăm kuăn pơlê ngăn vâ kuăn pơlê ‘nâi vâ rôe xêh pơkeăng ki lâi tro kơdê hlâ pơreăng , ví tơdroăng ki rôe pơkeăng hên xôh pơreăng oh tá kâi hlâ [ă hnối mơhrê liăn tê kơtê.

Pôa Nguyễn Văn Hưng, Kăn [ơrô ngăn ‘na pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong, pơkuâ tơdroăng tơkêa bro Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt Dak Lak ăm ‘nâi: ‘’Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt’’ ki khât gá cho tơdroăng ki pơxá tơdroăng tơkêa bro ‘’mơjiâng, xúa Tíu rak ngăn loăng plâi ăm mo dâi [ă xúa mâu tơdroăng chêh ‘măn ‘na tơdroăng ki vâ hlê ple\ng ‘na hdrê loăng pêt’’ châ tơbleăng pêi pro a Dak Lak xap ing khế 7/2016. Tơdroăng tơkêa bro cho tơru\m pơla mâu tíu xiâm tí tăng ‘nâi ple\ng ‘na sinh hok pêi chiâk deăng lâp plâi tơnêi CABI [ă Vie#n khoa hok pêi chiâk deăng Việt Nam. Tung mê, Khu ngăn pro hdrê loăng [ă rak ngăn pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong Dak Lak pêi pro 4 ‘’Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt’’ a mâu tơring: Krông Pac\ , môi tiah C|ư Kuin, C|ư Mgar [ă pơlê kong krâm Buôn Hồ. Lối 20 ngế kih sư ngăn ‘na chiâk deăng hiăng châ ăm chưng chih cho ‘’[ok thái pơkeăng’’ dêi tíu rak ngăn pơlât loăng pêi kơhnâ veăng pêi mâu tơdroăng cheăng rak ngăn loăng pêt, hbrâ xôh pơkeăng kơdê ôa hdrong, hnê ‘na kih thuât kum kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng. Pôa Nguyễn Văn Hưng, ăm ‘nâi:

‘’ ‘Na tơdroăng cheăng pêi ki xiâm dêi kơvâ kố pak^ng tơdroăng tối tơbleăng hdrối ai ôa hdrong kâ ’nhiê a mâu loăng plâi, mê xuân ai môi iâ xua ing hnê ‘ná khoa hok kih thuât, malối cho tơdroăng pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong. Pak^ng mê, tíu rak ngăn pơlât loăng pêt mơdêk tơ’nôm kơjo kum kuăn pơlê ‘na tơdroăng ki vâ ‘nâi [ă xúa pơkeăng tơniăn, tơ-[rê. Ngin xuân púi vâ mâu khu râ kơjo kum ăm Tíu rak ngăn mâu tơmeăm khoăng vâ drêng kuăn pơlê djâ mơhno dêi kế tơmeăm ki hiăng tro ôa hdrong kâ ’nhiê troh amê, mâu [ok thái pơkeăng kô ai tơmeăm ki vâ khăm ngăn vâ hnê i nhên tâ’’.

Pêi cheăng hâi teăm châ môi hơnăm, la mâu tíu rak ngăn loăng pêt a Dak Lak hiăng kơdo mơ-eăm kum kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê, mung mâu tơmeăm, phon rơvât vâ pêi ai pơxúa. Ki xiâm pơkâ pêi ton hơnăm dêi Tíu rak ngăn pơlât loăng pêt a Dak Lak kô hnê tối ăm kuăn pơlê hlê ple\ng, malối cho hnê kuăn pơlê kih thuât pêt [ă rak ngăn loăng plâi tối tơchoâm, kum veăng mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng krá ton xo\n.

Gương tơplôu [ă tơbleăng