Mâu kơchâi ki chiâng xêh tung kong ki vâi krâ-nho\ng o Rơteăng hmâ kiê djâ vêh a hngêi vâ pế pơchên tung mâu roh kâ hmê dêi rơpo\ng hngêi, mê cho athế tối troh kơchâi xu\n, tơpăng, kơchâi tơ-[ai, rơpeăng kong, kơchâ hê, reăng hơpê tơrâ, kơchâi pơmôm, hlá hre\ng, châu priât kong, hơpôe, tro\ng lếo, pró [ă hên h^n mâu kơchâi nhâ ki ê. Maluâ ti mê, kơchâi kâ ki tơviah má môi mê cho kơchâi hmêng. Ngoh Pê Đơn, ối a [uôn Hring, cheăm Ea H’Đing, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

 ‘’Kơchâi pế ing hmêng dêi mơngế Rơteăng ngin ôh tá păng lôi drêng ai roh ki hâk xuâ, phiu niu tung rơpo\ng hngêi, mê ngin athế lăm kêi xo tung kong. Maluâ a rơnó tô mơdrăng, kâ kơchâi hmêng ga kơhiâm ‘nâng. Vâ kơchâi hmêng mê kơhiâm tâ nếo mê ki ‘ló tâ athế ai hơ’nêh mâm kong ki khăng, lơ hơ’nêh chu, hơ’nêh ro ki hiăng têng khăng ga tơtro ‘nâng vâ pế [ă hlá hmêng, kâ kơchâi hmêng kong ga xuân tơtro vâ ôu [ă drôu xiâm’’.

Mơngế Rơteăng lăm ko xo hmêng ki chiâng xêh tung deăng kơphế

Tung pơla pế pơchên kơchâi ga tơtro [ă krôk kâ dêi rêm ngế, rêm rơpo\ng hngêi, vâi krâ-nho\ng o xuân chiâng vâ pế [ă hdro lơ prông tung klo\ng phêa. Hmâ vâ pế pơchên tiah lâi xuân athế râm tơ’nôm hăng ki hiăng pêi [ă po, hlá êi, plăng, xiâm pơhlăng [ă mâu kơchâi xú ho\m ki ê, ing mê, ga pro ăm kơchâi hmêng thăm rế kơhiâm, [ă pá vâ hiêt kơchâi ki kố.

Nâ No\ Đơn, ối a [uôn Hring, cheăm Ea H’Đing, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi ‘na túa ki pế pơchên hmêng kong ga tiah kố:

‘’Túa ki vâ pế pơchên kơchâi hmêng kong ki apoăng athế lăm tăng kiê xo tung kong, lăm tăng a drô k^ng têa plông, têa kroăng, lơ tung kong ilâng, klêi mê djâ vêh a hngêi, xía kơtôu pá kong klêi mê xếo krúa, pôe ‘nâng ‘nâi. Pin athế pế têa i tơnăm ‘nôi, chiê hơ’nêh mâm ki pin hiăng drôu a drá peăng pế ăm ga i poh, klêi mê nếo râm kông hmêng ki pin hiăng pôe. Pế tơkôm la lâi ga hiăng poh hê hê ah, klêi mê nếo râm po, [ôt ngot, kơchâi xú ho\m mê kô chên, chiâng kâ’’.

Kơchâi hmêng kong

Tâng pơxiâm trâm hlo, pin ngăn hmêng kong pá ai phá ki klâi kơ hrốu ki pêt mơjiâng a hngêi. Maluâ ti mê, hmêng ki chiâng xêh tung kong hlá ga rơtăng hjé hjé, hlá ku\n, kông xo\n [ă ngiât le\m tâ. Mơni yâu dâng khế 10 troh khế 12 rêm hơnăm, vâi krâ nếo lăm ko hmêng vâ djâ châi ngi hngêi pế kâ, xua drêng mê, hlá hmêng ga kơbâng, kông ga hơ-iâ, ôh tá krâ [ă ôh tá the\n krôk. Vâi krâ-nho\ng o ôh tá lăm ko hmêng a rơnó ki ê xua ga ôh tá dâi, krâ, chut [ă the\n téa a krôk tâng pế kâ. Kơchâi hmêng kal athế pế ngé ăm i poh mê ga kô ôh tá the\n krôk. Tiô nâ No\ Đơn tối, ối pá môi tơdroăng nếo vâ hmêng pôi tá the\n krôk, ôh tá êa xếo kông ga a têa:

‘’Kơchâi hmêng kong tâng pế ôh tá hâi chên khât, drêng kâ kô tâ the\n krôk, tâng pế chên kâ ôh tá the\n. Vâ pế kơchâi hmêng kong ăm i kơhiâm, klêi lăm ko hmêng, ôh tá êa xía kơtôu pá kong xuân ôh tá eâ xếo [ă têa. Bu kal xut i krúa, pôe ‘nâng ‘nâi, klêi mê pế, ai tiah mê ga nếo kơhiâm. Rơxông jâ pôa pin roh nah, vâi hmâ pế hmêng môi tiah mê’’.

Túa pế kơchâi hmêng kong ki nâ No\ Đơn tối mê ga tơ’lêi tê, la kâ ga tâ xú kơhiâm ing mâu kơchâi ho\m tung kong, mâu kơchâi nhâ ho\m ki pêt tung kơdrum tâ tá hngêi. Kơchâi ki kố ga le\m tơkâ, kâ kơhiâm pro pơnguân mơngế kâ.

Kơchâi hmêng kong xuân chiâng vâ pế mơjiâng chiâng hên túa kơchâi ki pơrá phá dêi pó, âp, kho, pế kơchâi têa. A mâu pơlê ‘nâ dêi mơngế Rơteăng, vâi krâ xuân chiâng vâ xo kông hmêng vâ pro chôu, ing kơchâi chôu mê xuân chiâng vâ kho, pế kơchâi chôu. La kơchâi hmêng ki kơhiâm má môi athế pế [ă ká, kơteăm, hjuô lơ hơ’nêh ro têng khăng ga kô kơhiâm tâ.

Kơchâi hmêng kong cho kơchâi ki ôh tá păng lôi dêi rơpo\ng hngêi mơngế Rơteăng vâ kâ ôu, tơku\m dêi pó. Kơchâi hmêng kố kâ ga vâ há hăng, hơ-iâ, ing tơdroăng ki pế ing kơchâi ki the\n la ga vâ mơhno mơnhên tơdroăng ki mơjo pâ dêi pó, ai tơdroăng hơniâp ro.

A Sa Ly chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng