VOV4.Sêdang - Drêng tơbâ troh a kơpong Tây Nguyên mê kế kâ cho ki xiâm vâ mơhno tối ki krê dêi kơpong tơnêi kố. A kong pơlê Gia Lai, hdroâng kuăn ngo Jarai ai hên kế kâ ki kơhiâm, tơviah pro ăm tơmối ki troh a kơpong kố rêm hdroh troh a kơpong kố.

Kế kâ dêi hdroâng Jarai roh vâi krâ nah ga cho mâu tơmeăm kong, rêm hdroh kâ hmê to mâu kơchâi kong, po hăng, to ton ‘lo nếo ai hơ’neh mâm [ă mâu kơchâi he\m ho\m ki ê môi tiah po, hăng, êi, plăng, kơchâi xú ho\m. Kơnôm ing tơdroăng ki rơkê ing kơpeăng ko\ng dêi mơngế ki pế pơchên, mơngế Jarai hmâ mơjiâng chiâng mâu túa kơchâi ki krê xêh.

Pôa R]om Mơ Ai, ối a pơlê Djơng, pơlê kong krâm Ayun Pa, kong pơlê Gia Lai cho ngế ki rơkê khât ‘na túa bro kơchâi tiô hdroâng kuăn ngo tơná. Pôa cho ngế ki hmâ tí tăng mâu kơchâi plâi pôm vâ pơchên hmê kơchâi ăm hdroâng kuăn ngo  pơtroh ăm mâu hngêi pơchên kơchâi kâ, hngêi mơdró a pơlê kong krâm kố.

‘’Kế kâ rêm hâi dêi mơngế Jarai hdrối nah xuân ôh tá ai kế ki klâi hên, mâu tơmeăm kâ rêm hâi bu ai to hlá pôm loăng, kơchâi kong, mâu hăng, po, to ton nếo ai hơ’neh mâm. Po, [ôt ngot, hăng, plăng cho mâu tơmeăm ki hmâ râm tơvât tung kơchâi, mâu tơmeăm ki ôh tá păng lôi. Mơngế Jarai hâk vâ kâ kế kâ ki hăng, xăng po, chôu [ă xăng’’.

Póu ki pêi [ă trôi chôu

Mơngế Jarai ai hên kế kâ ki kơhiâm, tơviah, mê cho: hlá pôm loăng, kơchâi tro\ng xăng, tơpoăng, klêa ro xăng, tơxông prông [ă hên h^n mâu tơmeăm khoăng ki ê, kơchâi pôm loăng ki mơngế Jarai a pơlê cheăm ki lâi xuân hâk vâ kâ. Hlá pôm loăng hmâ pế [ă ká măm khăng lơ hơ’neh chu, ai râm tro\ng xăng, ai plăng [ă êi xú ho\m kâ tâ kơhiâm ki tơviah. Ngăn tiô kơ tơdroăng ki rơhêng vâ dêi ngế ki pế, mê vâi hmâ kêi hlá pôm loăng vâ kơ-óu, lơ hlá pôm loăng ki pế tơvât [ă tơpoăng, hlá pôm loăng âp pêi [ă po hăng [ă hên mâu túa kơchâi ki ê.

Tiô pôa Mơ Ai, xua tơdroăng ki hâk vâ kâ mâu tơmeăm ki hăng, xăng [ă xăng po mê hiăng kum pro mâu kơchâi mê thăm chiâng mâu kơchâi kâ ki tơviah dêi mơngế Jarai, tung mê, ki vâ tối cho kơchâi klêa ro xăng, cho kơhiâm khât.

 ‘’Tâng tối ‘na kơchâi ki kơhiâm mê cho klêa ro xăng. Kơchâi mâm klêa ro xăng, pơtok ki hơ’nhon ga, tơkóu chêng, kéa ro. Kéa ro athế pheăng a khâng on, klêi mê nếo pế [ă kơchâi. Tung klêa ro xăng mê xuân athế ai hăng, plăng, ki kơhiâm tâ nếo pin athế pế [ă reăng, plâi hơpê tơrâ. Nôkố, vâi ối pế tá tro\ng xăng, reăng plâi hung nếo’’.

Hlá pôm loăng pế [ă reăng plâi hung

Pak^ng mâu kế kâ ki kơhiâm mê mơngế Jarai ối ai mâu hơ’nêh mâm, môi tiah hơ’neh chu, ro, hơ’neh kơnái. Ki kơhiâm má môi, cho mâu hơ’neh mâm ki vâ hiăng têng a drá peăng, klêi mê, têng môi hâi. Hơ’neh ki drá a peăng xú ga hiăng kơhiâm, hơ’neh ga chía khăng, la xú kơhiâm, kâ ôh tá tâ rơmâ hên, pro ăm pin thăm rế lo\n kâ hmê, tâng vâ kơhiâm tâ kơ mê nếo, mê drêng pôh hơ’neh mâm hơ-iu [ă po ki pêi tơvât [ă trôi chôu. Ki chôu dêi trôi chôu rơtế [ă ki kơhiâm dêi hơ’neh mâm pôh kô pro hên ngế rơhêng vâ kâ đi đo.

Pak^ng mâu kơchâi ki nếo hơ’muăn tối mê âi, a tơnêi tíu Gia Lai ối ai hmê, tơxông prông. Kố cho kế kâ ki kơhiâm má môi dêi mơngế Jarai a kopong Plei Ku. Hmê prông, tơxông prông Jarai tối dêi brông ko]. Vâi hmâ lăm ko klo\ng phêa, rơchiâ vâ prông, klêi mê nếo pheăng a on, xuân ing tơdroăng ki pheăng a on kố mê vâi kô chiâng vâ ‘măn dêi ton tâ. Pôa Siu Che, Krâ pơlê, rêh ối a pơlê Ốp, pơlê kong kơdrâm Plei Ku tối ăm ‘nâi: Tơxông prông, hmê prông vâi hmâ hơ-iu [ă po [ă dế nôkố vâi ối hmâ kâ [ă hơ’neh í kâ ga tâ kơhiâm ‘nâng.

‘’Hmê tơxông kâ ga kơhiâm khât, kâ phâi há, rêm hdroh ai nho\ng o ing hơngế troh pôu a hngêi pin, lơ tung pơlê ai leh mơd^ng ki lâi ‘lo vâi kô ối ton amê. Vâi ối djâ dêi pâng tơxông prông vâ ăm dêi pó kâ tung mâu roh lăm pôu ngăn mê, ăm mơngế ki ối tung hngêi vâ vâi ôh tá kơklêa. Kơnôm ai hmê tơxông mê vâi krâ-nho\ng o châ phâi, ai ivá vâ ro rih [ă nho\ng o tung pơlê’’.

Kơchâi tro\ng xăng

Ngoh Ksor Ping ối a Pơlê Ốp, pơlê kong kơdrâm Plei Ku ai tối tiah kố:

‘’Hmê, tơxông prông mê cho kâ a mâu roh leh mơd^ng ki kân krip dêi pơlê pơla, môi tiah hâi T^ng kân Noel, koh tơdah lo hơneăm nếo. Rêm pơlê cheăm, rêm rơpo\ng pơrá prông tơxông vâ koh tơdah nho\ng o ing hơngế troh, rơtế hơniâp ro [ă rơpo\ng hngêi, pơlê cheăm. Mê cho tơdroăng ki hiăng hmâ ai sap ing hdrối nah’’.

Drêng tối troh kế kâ dêi mơngế Tây Nguyên cho ôh tá hâi teăm tu\m tâng ôh tá ai drôu xiâm. Drôu xiâm cho tơmeăm ki vâi pế ing phái tê, pôm loăng lơ alâi. Pló drôu dêi mơngế Jarai châ mơjiâng pro tiô túa ing tơpoăng [ă hlá loăng kong. Klêi kơ’nâi mơdiê pló ăm i liê tiah tơpoăng, vâi choi a kơpêng kơtum ki dâ hmê, klêi mê, dâp [ă hlá priât ăm ga i xông chiâng drôu. Drêng pló hiăng xông vâi xo mơnoh tơvât [ă, tâ tung vó, klêi mê, dâp [ă hlá priât a ngiâ vó.

Jâ Siu H’Blêt ối a thôn Plei Tel, cheăm Ia Sol, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai tối: Ôh tá xê to kế ki vâ ôu, mê drôu xiâm vâ mơhno tối tơdroăng ki rêh ro, kro niân, mơhno tối hiâm mơno hlế rơkê kơ tơmối:

‘’Ngin pế drôu xiâm cho vâ rơkâu ăm ivá châ chăn, rơkâu ăm hngêi trăng pon mơhúa. Drêng ai nâ o, hdrông hdrê krếo thế ôu kâ mê ngin nếo ‘no dêi drôu xiâm vâ hơniâp ro, xah ôm hêi. Tung hngêi la lâi xuân ai drôu xiâm vâ ôu drêng ai tơdroăng kal, mê cho tơdroăng ki hiăng hmâ hlo ai sap ing chal vâi krâ nah’’.

Tung tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, kế kâ, tơmeăm ôu ai hên túa, la mâu kơchâi kâ tiô khôi hmâ vâi krâ roh nah ga xuân ối cho tơmeăm khoăng ki phá krê xêh. Mâu kế kâ, tơmeăm ôu dêi mơngế Jarai a Gia Lai xuân mơhno tối ki le\m tro tơviah tung mâu tơmeăm khoăng dêi khu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên.

Siu H’Mai chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng