VOV4.Sêdang - Rơnó mêi cho rơnó loăng kơphế xông rơdêi. Kố cho roh loăng kơphế vâ kâ hên trếo kơhiâm vâ păn dêi plâi, bro kloăng kơphế kân rơ’mok. Tâng ôh tá châ rak ngăn teăm tơdrêng tro kih thuât, kơdrum kơphế kô tơdjâk troh plâi, [a\ kô tơdjâk mâu rơnó kơ’nâi. Pin rơtế séa ngăn túa pêi dêi mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki rơkê pêi chiâk deăng ‘na túa ki rơkê rak ngăn, rơvât phon ăm loăng kơphế châ tơ-[rê, [a\ kơphế plâi kơtốu.

            Kơdrum kơphế dêi rơpo\ng pôa Võ Quang Thắng, ối a thôn 15, cheăm Hòa Đông, tơring Krông Pa], kong pơlê Daklak hiăng 30 hơnăm laga xuân ối xông ngiât le\m, plâi kơtốu hên. Môi hectar 2 sao kơphế đi đo plâi kơtốu hên, lối 4 ta#n pơ’leăng môi hơnăm. Pôa Võ Quang Thắng tối ăm ‘nâi, vâ kơphế plâi kơtốu hên thế pêi tiô kih thua#t. Kơphế thế ai loăng tât khía, rơnó tô thế tôh bê têa, tróu tah tơkâng. Rơnó mêi thế đi đo hnêi hmo\ng, [a\ rơvât phon teăm tơdrêng tiô rêm hneăng. Apoăng rơnó mêi, tung 2 hơnăm, pôa rơvât môi roh phon hưh cơ. {a\ phon vô cơ, mê rêm hơnăm rơvât hên roh, tơtro tiô pơkâ, tơtro tiô hnê dêi ngế cheăng khoa ho\k. Tơdrêng amê plâi kơtốu hên, pôa đi đo rah xo mâu phon ki châ ô eăng, tê a mâu tíu ki tê hên, hngêi kân. Xúa phon rơvât tung rơnó mêi kố, pôa Võ Quang Thắng, tối ăm ‘nâi: Nôkố a hmâ xúa phon kố xua hlo mơđah tơbleăng tung um tivi cho phon ki le\m, mơnúa xúa môi hơnăm, hlo le\m, tơkâng hên kân le\m rơ’mok, laga phon ai đo# pH hên, xua mê gá pro le\m tơnêi. 1 hơnăm kố á hmâ rơvât 2 tă đăm, 2 tă kali, cho 4 tă, laga phon kố bu kal 3 tă tê, liăn roê tơ’mô dêi pó, pơtối kơdroh hnoăng rơvât phon.

            Rak ngăn kơphế tơtro xuân cho túa pêi vâ kơdrum kơphế dêi rơpo\ng ngoh K’Biển, hdroâng kuăn ngo Mạ, ối a [on Pu Sốp, cheăm Dak Nia, pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Daknông đi đo châ lối 3 ta#n. Ngoh K’Biển tối túa ki rơkê tơtro, vâ ví phon rơvât ki ôh tá xê khât, ngoh đi đo roê phon ai xiâm kối nhên, châ tê a mâu tíu ki tê châ pơ ô pơ-eăng kuăn pơlê tung cheăm loi tơngah. Rêm hơnăm ngoh rơvât 4 roh tơtro tiô hnê mơhno: {a\ 800 xiâm kơphế, mê rêm roh á rơvât dâng 4 tă NPK, tâng phon môi túa mê hơ’lâk 10 kơxâk lân, 3 kơxâk u-rê, 2 kơxâk kali, [a\ 1 kơxâk tơdế SA. Riên yă liăn, mê xúa phon ki môi túa liăn kơnâ tâ NPK. Rơvât phon NPK gá tơ’lêi hlâu tâ, [a\ xúa phon ki môi túa mê mơdoh hnoăng hơ’lâk phon, laga châ kơd^ng môi iâ liăn. Rơvât phon tơdâng tơ’mô, thế tro rơnó. Pơtih môi tiah tâng kong tô lối râ, mê ôh tá chiâng rơvât phon, laga tâng rơvât drêng kong mêi, mê á thế kơđu [a\ tơnêi, tâng hmếo pơ xế môi tiah mê, ôh tá châ tơ-[rê, phon kô lo hyôh, phon kơneăng tiô hyôh tâi.

            Ô vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ! A rơnó mêi cho rơnó kơphế pơxiâm kơ’muăn plâi hên, kân rơ’mok le\m, drêng mê hmo\ng xuân huăn hên há. Xua mê tơdroăng rơvât phon ăm kơphế hneăng kố cho kal, kal rơvât tu\m trếo kơhiâm ăm kơphế hneăng ki kố, rơvât tu\m trếo kơhiâm vâ tơkâng xông rơdêi, vâ plâi kơtốu hên a rơnó kơ’nâi mê. Kơ’nâi kố, thak sih Nguyễn Công Trí, kăn [o# Tíu xiâm khoa ho\k kih thua#t hnê pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô pơchân tối vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ túa ki rơkê tơtro rơvât phon ăm kơphế tung rơnó mêi.

          Tiô khu cheăng ‘na khoa hok tí tăng ‘nâi ple\ng tung pơla loăng kơphế dế xông rơdêi klâ pro hên rôh, tung mê pơla plâi kơbâng vâ kân cho môi tung mâu rôh ki kal má môi. Pơla kố plâi kơphế kal hên trếo kơhiâm, hmâ hlo vâi krâ nho\ng o rơvât phon tiô rơnó [ă rơvât hên, ki hên cho phon NPK. La trếo trung vi lượng [ă loăng kơphế mê hên rơpo\ng hâi ai tiô pơkâ. Nôkố ai hên túa phon ki a kơxâk xuân chêh TE la bú ai iâ trung vi lươ\ng ăm loăng kơphế. Nôkố ai hên túa phon ki tê a tơdrong chêh TE la bú ai môi iâ tiô pơkâ ki le\m trung vi lươ\ng ăm loăng kơphế hâi ai tiô pơkâ. Tơdroăng ôh tá bê trung vi lươ\ng cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm má môi pro plâi tơruih dế kố. Pak^ng mê, tiô thak sih Nguyễn Công Trí, kăn [o# cheăng tung [ơrô khoa hok kih thua#t ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tối, nôkố tâi tâng mâu túa tơnêi pin pêt kơphế kô chô mê cho ôh tá ai magie, lưu huỳnh, silic. Tâng ôh tá tơ’nôm mâu trếo tung vi lươ\ng a hlá [ă rêi, kơphế xuân ôh tá kâi xông rơdêi. Ăm hlo hlá kô rêa xua mê loăng kô ôh tá xông rơdêi xuân pro ăm plâi tơruih: Pó vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng, tơdrêng [ă tơdroăng xúa rơvât mâu phon ki ai hên NPK tơtro môi tiah 16-8-16, 16-7-17 mê pin thế rơvât phon ki ai tu\m trung vi lươ\ng. Pơtih rôh má 2, pó vâi krâ nho\ng o rơvât tơ’nôm Magie, Silic [ă Calci mê rôh kơ’nâi ah pin tơ’nôm mâu phon ai trếo Bo, Kẽm. Tơkéa vâ tối ki iâ gá tung môi hơnăm pin thế tơ’nôm châ 5 túa phon mê tơdroăng tơruih plâi xua ôh tá ai tu\m trếo kơhiâm kô rế kơdroh. Nôkố mâu khu pêi pro phon, ki hên vâi hiăng rơvât trếo trung vi lươ\ng tung phon NPK la kal rơvât tơtro mê loăng nếo châ hrik xo phon [ă pơtối rak trếo kơhiâm [ă kơdroh tơdroăng tơruih plâi, mơdêk plâi kơphế dâi le\m.

          Pak^ng tơdroăng plâi kơbâng tơruih xua tơ’nôm trếo kơhiâm ôh ta tơtro cho tơdroăng pro plâi ôh tá le\m pu\m xuân hlo hên há. Vâi krâ nho\ng o hmâ rơvât phon NPK lối hên [ă pin ối xôh tơ’nôm phon hlá ki ai hên NPK xua pin tơngah kô pro ăm loăng kơ’muăn plâi hên. La tơdroăng kố chiâng pro ăm loăng rế hrik xo tâi trếo trung vi luơ\ng tung tơnêi mê tơdroăng rơvât tơ’nôm mâu trếo ki mê thăm rế kal tâ. Pôa Nguyễn Công trí, tối pơchân: Tâng pin rơvât hên ăm loăng tơnêi kô rế ai trếo ‘mêi, ah pro rơlối [ă ôh tá tơdâng tơ’mô malối rế pá ai mâu trếo trung vi lươ\ng, môi tiah cho kẽm, bo, magie gá kô pro mâu hlá, tơkâng loăng kơphế ôh tá le\m. Ôh tá ai kẽm hlá kô tơkru\n pro ăm loăng kơphế chiâng tơviah. Ôh tá ai magie pin kô hlo hlá gá kân tơngi klêng ah pro chiâng môi tiah chếo hlá xua mê drêng rơvât pin ôh tá xê to rơvât to phon khoăng tê mê pin thế rơvât tơ’nôm phon hưh cơ, pro tiah mê ‘nôi tơdroăng ki bro hlá tơkru\n oh tá le\m xuân môi tiah ki tơdjâk troh plâi kô pá hlo xếo.

          Thak sih Nguyễn Công Trí xuân hnê tối ăm pó vâi krâ nho\ng o, pak^ng rơvât phon hoă hok tơdroăng tơvât tơchuâm phon vi sinh [ă phon êak ro kô pro pơxúa ‘mâi hơ’lêh trếo kơhiâm tung tơnêi hên tâ. La pó vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng mơ-u\m phon êak ro hdrối vâ rơvât: Drêng pin mơ-u\m mê ki le\m dêi phon tâk hên [ă mâu pơreăng kô tro kơdê hlâ, kơdroh ki pro ‘mêi ăm kơdrum loăng. Drêng rơvât mâu phon êak ro [ă phon vi sinh, tiah mê vi sinh kô mot tung phon êak ro kum tơdroăng pro phon le\m tâ. Pin thế rơvât drêng tơnêi ối pro kơchoh, klâ rơvât 2 pái hdroh tung pơla rơnó mêi. Phon êak ro rơvât môi hdrôh tê, la kơ’nâi mê pin rơvât tơ’nôm 2 troh pái hdroh nếo phon vi sinh tiah mê loăng kô xông dâi le\m xua ai phon vi sinh kô ối tung tơnêi troh 6 khế la ki rơdêi dâng tơdế khế troh a 2 khế tê. Pin klâ rơvât iâ tiah mê vâ mâu kuăn kiâ ki ối tung tơnêi kâ kuăn kiâ ki ‘mêi tung kơdrum loăng.

          Tơkéa vâ tối nôkố yă kơphế rế chu rơpâ hên kuăn pơlê oh tá hâk git [ă tơdroăng rak ngăn loăng kơphế. La kơdrum kơphế xuân cho hdrê loăng ki xiâm cho kế tơmeăm tê hên ăm kong têa ê. Vâ tơdroăng pêi pêt kơphế krá ton xo\n pó vâi krâ nho\ng o kal thế lăm ngăn dêi kơdrum đi đo pêi pro tro mâu tơdroăng rak ngăn ki tơtro, hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê, xoh pơkeăng tro tơdroăng kô pro pơxúa tơniăn ‘na tơdroăng pêi chiâk deăng krá ton xo\n.

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng