Pôa Nguyễn Thanh Tùng, a cheăm Ea Tân, tơring Krông Năng ai vâ chê 1 ha plâi [ơr Booth, loăng plâi kố hiăng mot hneăng ki ai plâi. Pôa ăm ‘nâi, rơpo\ng pôa cho môi tung mâu ngế ki djâ troăng ahdrối tung pêt hdrê plâi [ơr kố a cheăm. Pôa hiăng tăng ‘nâi nhên ‘na kih thuât pêt plâi [ơr booth. To lâi hơnăm hdrối mê hía nah, kơdrum plâi [ơr dêi pôa lo reăng, kơ’muăn plâi le\m, kơtốu hên, plâi kân tơ’mô. {ă vâ chê 200 to xiâm loăng plâi [ơr, rêm hơnăm rơpo\ng pôa krí châ xo 15 ta#n. Laga, 2 hơnăm vêh ngi kố, xuân [ă tơdroăng ki rak ngăn môi tiah hdrối nah la ki kơ’muăn plâi iâ mơluâ lo reăng hên. Pôa Tùng tô tuăn:

‘’Loăng plâi [ơr booth pêi gá ngăn hên tung kong prâi, kong prâi tô luâ râ lo reăng hên la plâi kơ’muăn iâ môi tiah hơnăm kố kơdrum deăng á bu ai plâi kơ’muăn châ tơdế xo’’.

{ă jâ Hoàng Thị Tần, a cheăm Hòa Đông, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak, rơtế [ă [ăng tơnêi 1 ha 4 sào pêt kơphế, 4 hơnăm hdrối nah jâ pêt tơvât 60 xiâm loăng plâi [ơr. Maluâ rôh mê nah plâi [ơr kơ’muăn plâi hên la rôh yă plâi [ơr chu kơdroh, la pêi lo liăn sap ing loăng plâi kố hiăng kum jâ tơniăn tâ tâng vâ pơchông [ă pêt to kơphế. Hơnăm kố, pak^ng tơdroăng ki tô tuăn kong prâi khăng khoăng ôh tá tơ’lêi hlâu ăm hdrê loăng kơphế xông kân, jâ ối môi tơdroăng ki ê nếo cho rơnó plâi [ơr kố lo reăng hên la drêng vâ chiâng plâi kơbâng mê tro khăng tơkâng, tơruih plâi.

kăn

Tơdroăng ki plâi [ơr ôh tá kơ’muăn plâi tơdjâk kân troh ki dâi le\m dêi kơdrum loăng plâi [ơr. {ă mâu kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng pêt to plâi [ơr booth môi tiah pôa Hoàng Văn Trung a cheăm Quảng Tiến, tơring }ư\ Mgar hlo tơdroăng kố hiăng tơmiât troh tơdroăng ki ko tah kơdrum loăng plâi [ơr drêng 2,3 hơnăm hlối loăng plâi ôh tá hlo kơ’muăn plâi.

‘’Hdrối nah, á pêt kơphế la drêng hlo pêt plâi [ơr booth pro ai pơxúa ‘na liăn ngân, á hơ’leh pêt plâi [ơr, to lâi hơnăm hdrối nah châ xo liăn sap ing plâi [ơr xuân chía hên. La 2 hơnăm vêh ngi kố yă plâi [ơr chu kơdroh, môi tiah rơnó plâi [ơr dêi hơnăm nah bu ối 15 – 20 rơpâu liăn/kg. Ôh tá ‘nâi hôm cho xua kong prâi pro hơ’leh há lơ ôh rơnó hdrối nah [ă rơnó kố ôh tá hlo kơ’muăn plâi. Tâng ôh tá rak vế châ mê athế hơ’lêh pêt hdrê loăng ki ê’’.

Xuân môi tiah hên loăng pêt ki ê plâi [ơr dế pơxiâm mot tung rơnó pêt ki nếo [ă kơdrum plâi [ơr booth dế kơ’muăn plâi kơbâng. Tơdroăng ki kuăn pơlê tơmâng ngăn rôh kố cho rak ngăn, ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm môi tiah lâi gá tơtro vâ kơdroh iâ tơdroăng ki tơruih plâi, loăng xông ối xông kân rơdêi ai plâi kơtốu hên le\m.

Loăng plâi bơr Booth nôkố dế tung pơla mơ’rêh dêi plâi kơbâng kal thế ăm loăng châ hrik trếo kơhiâm hên, trung vi lượng. Tơdrêng [ă tơdroăng tơ’nôm ăm loăng châ hrik xo trếo kơhiâm mê kuăn pơlê xuân thế rơvât ăm loăng phon hưh cơ vâ loăng châ hrik trếo kơhiâm tơ’lêi. Tiah mê tơ’nôm ăm loăng trếo kơhiâm ki ti lâi vâ tơdâng tơ’mô, rơvât phon ti lâi ăm tơtro. Ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jiu Việt Nam ‘na tơdroăng kố hiăng kơ-êng Tie#n sih Phạm Công Trí, Ngế xiâm ngăn ‘na pêi chiâk deăng, Viện khoa hok kih thua#t ngăn ‘na chiâk deăng Tây Nguyên kô hnê tối ‘na tơdroăng mê.

-Ô pôa, ki xiâm dêi loăng bơr booth ga phá klâi [ă loăng plâi ki ê [ă pin thế tơtro\ng tơdroăng klâi drêng pêt hdrê loăng plâi ki kố?

-Tie#n sih Phạm Công Trí: Loăng plâi bơr cho môi tung mâu loăng plâi ki rơdêi xua mê kô vâ rak dêi trếo kơhiâm ăm loăng xông rơdêi. Kuăn pơlê ki pêi chiâk vâ mơdêk pêt loăng plâi ăm pêi lo kế tơmeăm, ki hdrối pin athế tơku\m ngăn a tơdroăng rơvât phon NPK ing mê, trung vi lượng ối tung kơdrum gá iâ. Klêi kơ’nâi péa pái hơnăm ai plâi, tâng ai plâi hên loăng plâi bơr kô rế pá ai ivá ‘na trếo kơhiâm trung vi lượng mê ngin nếo châ hlo ai hên kơdrum loăng plâi [ơr rế ton rế pá loăng vâ ai reăng. Ki ‘nâ ai reăng la rêi loăng ôh tá tơniăn. Rêi ki kân xiâm gá ai kơtâ ôa, kơmeăn kâ ‘nhiê, vâ tối loăng plâi bơr gá kân xua mê tơdroăng xôh mâu trếo pơkeăng ăm loăng gá ôh tá tơtro. {ă loăng plâi bơr cho loăng plâi kâ tâng xôh pơkeăng xuân ôh tá tơniăn. Rêi loăng gá hbo mê tơdroăng rak ngăn rêi ki ku ku\n [ă trếo pơkeăng ôh tá tơ-[rê. Pin hiăng hlo, [ă mâu kơdrum ki xôh mâu trếo hưh cơ sinh hok cho tơ-[rê, rêi loăng xông rơdêi [ă kơdrâ hngiâm tung rơnó mêi pro iâ reăng plâi [ơr vâ tơpo. Xua mê reăng gá tơniăn. Drêng ôh tá tro mâu ôa hdrong kâ ’nhiê loăng hmâ hrik trung vi lượng hên pro ăm loăng xông rơdêi, xua mê tơdroăng ki ôh tá bê Bo [ă kẽm a loăng plâi bơr ga ôh tá mơhno nhên.

Pin hlo loăng lo reăng kơ’muăn plâi môi tiah hmâ. Tung kơdrum rêi loăng ôh tá rơdêi lơ kuăn pơlê pin bú tơku\m rơvât to NPK mê ôh tá bê tu\m trung vi lượng, pin kô hlo loăng ôh tá bê Bo, kẽm a mâu trếo vi lượng ki ê, pro ăm loăng chiâng lo reăng ah răng ruih plâi kơbâng. Drêng kong mêi apoăng rơnó hlo ai hên đăm tung hyôh xuân môi tiah kuăn pơlê rơvât phon apoăng rơnó ăm loăng kơphế ai hên đạm mê trung vi lượng rế pá ai pro plâi chiâng tơruih hên.

-Môi tiah pôa nếo tối, ki kal vâ trung, vi lượng cho kal ‘nâng [ă loăng plâi tung mê loăng plâi bơr booth, pôa tối ăm ‘nâi nhên  tâ ‘na mâu trếo kơhiâm vi lượng mê?

-Tie#n sih Phạm Công Trí: Nôkố loăng plâi bơr mê mâu khu tí tăng ‘nâi ple\ng a Việt Nam xuân nếo pơxiâm tê. La mâu tơdroăng ki ngin tí tăng ‘nâi ple\ng ngin ‘nâi ti kố Magie kal ‘nâng [ă loăng plâi [ơr. Xua pơla rôh apoăng rơnó mêi loăng kơdrâ tô hngiâm, kơchoh ó mâu hlá kơbâng hu\n tâng ôh tá tu\m magie ki pro loăng drêh [ă ivá dêi hlá loăng ôh tá kâi xông rơdêi. Ing mê tâng pin ôh tá rơvât ăm loăng tu\m magie mê kơxo# ki tơruih plâi kơbâng kô hên xua loăng kơdrâ tô. Trếo kẽm xuân kal khât xua tung kẽm cho môi trếo ki vâ mơdêk ăm loăng ai ivá kâi chiu kơ tô ó xuân môi tiah pro tâk ivá ăm loăng vâ huăn hlá ing mê pro ăm loăng plâi bơr kơdroh ki kơdrâ kơ têa. Kẽm xuân cho môi túa trếo ki pro ăm tung pơla plâi vâ kân pro mơdât ki ‘mêi lơ kâ ‘nhiê a tơxui plâi xuân môi tiah a hlá plâi bơr.

Xua mê, ki pin hlo tâng loăng plâi bơr mê châ hrik bê tu\m kẽm mê gá kơ kâi drêh dêi plâi kân le\m. ‘Na Bo cho môi túa trếo ki kal khât tung pơla loăng sap ing vâ lo reăng kơ’muăn plâi troh drêng hiăng chiâng plâi bơr, tâng ôh tá bê tu\m trếo Bo mê reăng ga kô x^ng, hlâ plâi kô u\m drêng ối kơbâng ‘nâ hía tơxui plâi gá x^ng khăng. Mâu tơdroăng ki kal nôkố  hiăng tí tăng ngăn mê kẽm, Bo, magie cho kal khât.

Laga ngin xuân vâ tối pơchân tiah kố [ă kơxo# ki tơtro mê kô pro loăng plâi chiâng xông kân le\m. Tâng pin rơvât phon mâu trếo ki le\m, tro trung vi lượng mê ôh tá tơdâng tơ’mô, ôh tá tơtro mê kô trâm tơdroăng ki tro trếo ‘mêi trung vi lượng. Xua mê ki tro tâ vâi krâ nho\ng o thế tí tăng ‘nâi ple\ng nhên tơdroăng hnê mơhno. Má péa nếo, pin xúa phon rơvât ki hmâ xúa ai hên trếo đạm, lân, kali mê nếo tơdâng tơ’mô tơtro loăng plâi bơr kô xông kân xo\n ai plâi le#m.

-Cho ‘nâng, pak^ng mâu trếo kơhiâm mê tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng ăm loăng plâi bơr xuân kal há. Xua mê, mâu túa pơreăng ki tơ’lêi kâ ‘nhiê loăng plâi bơr booth cho ki klâi, mơngế ki pêt loăng plâi bơr kal thế tơtro\ng tơdroăng ki lâi vâ kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhiê mê ô pôa?

-Tie#n sih Phạm Công Trí: Trếo hưh cơ ing mâu hlá tơruih, kế tơruih a tơnêi ki oh tá hơpok xua mê kơtâ ôa [ă mâu túa pơreăng ki ối a rêi loăng ai hên tâ. Mê túa pêi pro, 1 pin thế pro ti lâi vâ ăm trếo hưh cơ vi sinh mê vâ ăm vi sinh tung hưh cơ kô drêh dêi hlá loăng mơdât mâu pơreăng vâ kâ ’nhiê rêi [ă mâu pơreăng a tơnêi kô kơdroh. Mâu pơreăng mê kô pro plâi bơr u\m, tơlêa loăng plâi bơr [ă hên ki ê. A loăng plâi bơr booth mê mâu oâ ki kâ ‘nhiê mê pin thế tơtro\ng.

Malối loăng plâi bơr booth cho loăng plâi tro phytophthora kô kâ ‘nhiê a tơkâng,  pro hlá gá pok a tơnêi tâng ôh tá re\ng châ u\m hê tung tơnêi ‘nâ hía ôh tá kâi mơdât, mâu pơreăng phitophthora kô rế kâ ’nhiê hên. Hlá plâi bơr xuân cho tíu ki mâu ôa tri trôu hmui vâ pâk hmuâ ối, mê tâng hlá plâi bơr tung kơdrum hên troh rơnó mêi ôh pro pá ăm kuăn pơlê. Tâng pin rơvât phon hưh cơ ki hmâ xúa kô tơru\m [ă mâu hlá ki hiăng pok u\m a tơnêi kô tơ-brê hên tâ. {ă tâng pin tơru\m [ă mâu tơdroăng chiâ pro kloh tâ mâu hlá pro phon ăm hlá u\m chiâng phon hưh cơ vi sinh lôi gá u\m xêh mê kô tơ-[rê tâ. Tâng vâ krâ nho\ng o rơvât lối hên phon hưh cơ ăm loăng plâi bơr mê ki tơ-[rê ‘na rơvât phon gá hên tâ, la kô pro rêi plâi bơr tro tơdjâk hên hdroh tung hơnăm mê ah kô pro chiâng tơ’lêi tơruih plâi bơr.

Xua mê, [ă loăng plâi bơr ngin hnê tối thế rơvât phon 2 hdrôh tung môi hơnăm mê kô xông kân le\m. Xua mâu loăng ai xiâm tâng pin hmếo pơ rơvât phon hmâng vâ môi tiah mâu loăng plâi ki ê kô oh tá tơ-[rê môi tiah tơná pin púi vâ.

-Hôm mơnê kơ pôa!

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng