Kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo kong pơlê Dak Nông châ ‘no liăn cheăng mơjiâng [ă túa pơkâ 120 ha, a cheăm Dak Nia, pơlê kong krâm Gia Nghĩa. Troh nôkố klêi kơ’nâi lối 6 hơnăm pơxiâm cheăng, Kơpong pêi cheăng [ă kơmăi kơmok chal nếo châ ‘no liăn cheăng mơjiâng pro hngêi trăng ki kal, tung mê, ai mâu kế tơmeăm môi tiah: Troăng prôk, troăng ki mơ’no têa, long ki ‘măn kơd^ng têa kum ăm tơdroăng ôu kâ [ă tôh kế tơmeăm ăm mâu tơdroăng tơkêa, troăng tối tơbleăng, internet, troăng mơ’no on tơhrik 3 pha hiăng châ hiăng châ krâ ‘măn vâ kum ăm tơdroăng ki xúa dei mâu khu ‘no liăn cheăng.

Troh nôkố, hiăng ai 10 khu ki ‘no liăn cheăng châ Vi [an hnê ngăn kong pơlê Dak Nông môi tuăn ăm ‘no liăn cheăng tơdroăng tơkêa tung Kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo, [ă tâi tâng [ăng tơnêi pơcháu ăm khu mơdró kâ ai 55 ha vâ tối tơbleăng tơdroăng tơkêa.Ko\ng ti tơlo liăn Inno Gennetics a pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông cho môi tung mâu khu mơdró kâ ‘no liăn cheăng tung Kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo tung mâu kơvâ mơjiâng pro hdrê [ă kơchâi plâi pôm.

Nôkố, Ko\ng ti tơlo liăn Inno Gennetics châ pơcháu vâ chê 9 ha tơnêi [ă tâi tâng kơlo liăn ‘no cheăng dâng 35 rơtal vâ cheăng kâ. Pôa Nguyễn Khánh Dư, kăn pơkuâ Ko\ng ti tơlo liăn Inno Gennetics, Gia Nghĩa Dak Nông ăm ‘nâi, Ko\ng ti mơni kô pêt plâ hơnăm [ă hên hdrê kơchâi plâi pôm ki phá dêi pó, tơtro [ă tơdroăng ki rơhêng vâ dêi kơchơ tê mơdró tung pơla nôkố. Tơdroăng ki mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo [ă pêi chiâk deăng hưh cơ pro ai pơxúa ăm mâu ngế ki roê xúa mâu kế tơmeăm krúa, kế tơmeăm tơniăn dâi le\m, rak vế ivá châ chăn ăm mâu ngế ki roê xúa.

‘’Dak Nông ai ki xiâm ‘na kong prâi tơtro [ă mâu hdrê loăng pêt ôn đới [ă cận nhiệt đới, ngin cho ko\ng ti ki apoăng mơjiâng pro hdrê, ai troăng mơjiâng pro hdrê nhiệt đới. Klêi kơ’nâi séa ngăn tơnêi tơníu [ă kong prâi a Dak Nông mê ngin pơkâ ‘no liăn cheăng a tíu ki mê. Ki ê nếo mê ngin kô mơnhông mâu túa ki pêt kơchâi tung kơ’lo têa, ngin pêi tiô túa pơkâ GlobalGap’’.

Tơdroăng tơkêa pêt loăng mắc ca dêi Ko\ng ti tơlo liăn Vinamacca xuân hiăng châ mơnhên tối ai hên tơdroăng ki loi tơngah. Túa pơkâ pêt mắc ca dêi Ko\ng ti Vinamacca ai [ăng tơnêi 15 ha, châ pêi pro sap ing khế 8/2016, a Kơpong tíu ki pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo dêi kong pơlê Dak Nông. Klêi kơ’nâi vâ chê 3 hơnăm pêt, tâi tâng [ăng tơnêi ki pêt mắc ca dêi Ko\ng ti hlo xông kân tơ’mô, iâ tro pơreăng kâ ‘nhiê, tơhrâ kô pro ai pơxúa ‘na cheăng kâ. Tiô pôa Hoàng Tùng, kăn pơkuâ Ko\ng ti tơlo liăn Vinamacca tối, [ă tơdroăng ki pêt hdrê châ tiô pơkâ, rak ngăn tro túa pơkâ, kih thuât, túa pơkâ pêt mắc ca dêi Ko\ng ti Vinamacca hiăng pro ai pơxúa tơ-[rê rôh ki apoăng tung ‘no liăn cheăng môi tiah: kơdrum loăng xông kân tơ’mô, iâ oâ hdrong kâ ‘nhiê [ă kơxo# ki lo reăng, ai plâi hlo hên. Tiô tối hdrối, klêi kơ’nâi 9 – 10 hơnăm pêt, kơxo# kloăng kô châ dâng 15kg/xiâm/hơnăm kô tâk tung mâu hơnăm ki pơtối mê.

Rơtế [ă tơdroăng ki pêt mắc ca, Ko\ng ti Vinamacca ối mơjiâng pro [ă tê tung kơchơ tê mơdró lối 300 rơpâu xiâm hdrê rêm hơnăm [ă to\ng kum tâi mâu kế tơmeăm ăm vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng.

‘’Mâu hdrê ki kố pơrá cho mâu hdrê loăng ki apoăng, ngin poê tơkâng pơklêp pơrá hiăng châ Khu ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê mơnhên. Mâu hdrê ki mê pơrá châ mâu khu ki rơkê ple\ng Australia to\ng kum sap ing tơdroăng tơkêa pêt mắc ca dêi Khu xiâm ngăn chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê sap ing hơnăm 2005. Tơdroăng tơkêa mê châ pơkâ troh a Việt Nam pơrá cho mâu hdrê ki le\m, ngin rah xo 6 troh 7 hdrê dế tơtro má môi a Tây Nguyên’’.

Pak^ng mâu tơdroăng ki pêi pro, mê nôkố tơdroăng ki mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo dêi kong pơlê tá hâi châ tiô tơdroăng ki rơhêng vâ. Môi iâ cho xua ing kơxo# liăn ‘no cheăng dêi tơnêi têa [ă mâu kuăn pơlê ‘na tơdroăng ki pêi chiâk deăng ối iâ. Troh nôkố, pak^ng tơdroăng gu [ăng tơnêi, ‘no liăn cheăng ki apoăng môi tiah hngêi trăng, troăng klông ki kal ối tung tơdroăng tơkêa xuân tá hâi tối tơbleăng pêi pro, pro pá ăm mâu khu ki ‘no liăn cheăng chêh inâi veăng tung mâu tơdroăng tơkêa tơru\m.

Pak^ng mê, hnoăng cheăng pơkâ tơleăng tơxup tơbriât tơnêi, hdi xo tơnêi dêi khu ‘no liăn cheăng tung Kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo tá hâi châ khu pơkuâ kong pơlê pơkâ to\ng kum. Khu ki ‘no liăn cheăng tá hâi châ Vi [an hnê ngăn kong pơlê bruô ăm hlá mơ-éa mơnhên hnoăng rak xúa tơnêi mê khu ki ‘no liăn cheăng tá hâi hmiân tuăn ‘no liăn.

Pôa Trần Mạnh Hùng, kăn pơkuâ Kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo dêi kong pơlê Dak Nông, tối tiah kố:

‘’Vâ Khu rak ngăn kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo châ pêi cheăng tơniăn, tung la ngiâ ah kơpong kal athế mơjiâng kơbong mơnúa ngăn, kơbong păn, pơklep, kơpong mơnúa ngăn vâ ai hâi khế hriăn ngăn, tơdrêng amê hnối rah xo mâu hdrê loăng ki le\m. Mê cho mâu tơdroăng ki dế ối kal [ă khu pơkuâ [ă kơpong chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo. Rơxế vâ xúa tơdrêng tung tơdroăng tơkêa mê tá hâi châ mot, mê mâu khu ki ‘no liăn cheăng ối hrá tung tơdroăng ‘no liăn cheăng tung kơpong pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok chal nếo’’.

Ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai tơpui tơno [ă pôa Lê Trọng Yên, ngế pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi kong pơlê Dak Nông tối tơdroăng pêi pro tiô pơkâ kơxo# 04 dêi Kăn hnê ngăn Đảng kong pơkê Dak Nông tung mơjiâng [ă mơnhông xúa kơmăi ki dâi le\m a Dak Nông tung hơnăm hiăng luâ.

Ô pôa, tung pơla hdrối kô hía nah, tơdroăng hnê tối ‘na pêi chiâk xúa kơmăi ki dâi le\m a kong pơlê châ pêi pro môi tiah lâi?

Lê trọng Yên: Tối tơdroăng cheăng ki kal tung kơvâ pêi chiâk deăng ki Vi [an kong pơlê hnê mơhno nhên tung mâu hơnăm hiăng luâ, mơjiâng mâu tơdroăng tơkêa bro ‘mâi mơnhông kơvâ pêi chiâk [ă pơkâ hdró kơpong pêi chiâk xua kơmăi ki dâi le\m. Klêi hôp pơkâ kơxo# 11 dêi khu kăn Đảng kong pơlê hơnăm 2013 ‘na tơdroăng mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi le\m mê túa pêi cheăng ki pin tối ing tơdroăng pêi pro 50 rơtuh liăn troh hơnăm 2018 tâk 90 rơtuh/ha, mê cho hnoăng ki kơvâ pêi chiâk deăng dêi hên kơpong ki mơdró hiăng tơku\m pêi tiô troăng hơlâ xúa kơmăi VietGAP môi tiah báu, phái Krông Nô, lơ mâu tơmeăm pê lo môi tiah kơphế, tiu tơdroăng tơkêa pêt loăng plâi kâ, kơchâi krúa, ngin hiăng mơdêk pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi le\m tâk troh 60 ha.

Nôkố mâu khu mơdró môi tiah T [ă T, Sam, FLC la ngiâ kô ‘no liăn kum ‘na pêi chiâk  xúa kơmăi ki dâi le\m, pin kô hơ’lêh pêt loăng plâi tiô khôi hmâ xúa kơmăi ki dâi le\m. Mâu loăng plâi pêt ki xiâm kô tơku\m a uâ mơdiê pro, mơjiâng mâu tơdroăng cheăng ki pơxúa tiô VietGAP rơtế [ă tơdroăng tê mơdró.

Pôa tối ăm ‘na mâu tơdroăng ki pêi châ tơ-[rê tung xúa kơmăi ki dâi le\m tung pêi chiâk?

Lê Trọng Yên: Môi tơdroăng pơchông ngăn, môi kilô plâi măng cụt pêi tiô khôi hmâ 1 kg bú sap ing 30-25 rơpâu liăn 1 kilô, la kơdrum deăng dêi Gia Hân ngế ki hiăng pêt châ krí tê dêi 80 troh 100 ropâu liăn, thăm nếo 110 rơpâu liăn/kg, môi kg sap ing 9-11 pu\m plâi, hmôu pơ pêt troh alâi tê mâu ki mơdró kô vâ rôe troh amê, ai tiô tơdroăng pơkâ tê ăm kong têa Hàn Quốc [ă Nhuk.

Vâi hiăng mơjiâng tíu hnê mơhno tê rôe plâi, mơnhên kơpong ki pêt, pơkâ nhên tung pêi pêt tiô GlobalGAP, hiăng ai tem chêh xiâm ki mơjiâng pêt a tơmeăm ki mê a cheăm Dak Nia, pơlê kong krâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông dêi kơdrum deăng Gia Hân. Lơ môi kơdrum loăng plâi kâ dêi kơdrum deăng pêt loăng xuân tiah mê, kơdrum deăng Gia Trung, vâi tối tơniăn tê ăm kong têa ê tiô troăng hơlâ hưh cơ, tăng tíu tê tơniăn  [ă tăng tíu ki vâ rôe. Lơ mâu tíu pêt kơchâi reăng krúa pêi tiô pơkâ pêt tung kơ’lo, hưh cơ, ai tíu tê tơniăn a Pơlê kong kân Hồ Chí Minh, pro xiâm ki pơxúa, mơjiâng luât pơkâ pêi chiâk deăng krá tơniăn.

Ô pôa, vâ xúa kơmăi ki dâi le\m tung pêi cheăng kuăn pơlê, khu mơdró kal thế pêi pro tro tu\m tơdroăng, [ă tơdroăng pơkâ ki klâi?

Lê Trọng Yên: Tơbleăng tơdroăng thế tơtro\ng troh mâu pơkâ, ‘na hyôh kong prâi ôh tá chiâng ăm phêp ai hyôh ‘mêi kong prâi, tơdroăng xúa phon rơvât, pơkeăng kơdê ôa hdrong thế xúa kơmăi sinh hok, hưh cơ, mâu phon ki pro ing hrái kông hnông alâi vâ mơdât pơreăng.

3 tơdroăng ‘na hyôh kong prâi, tơdroăng cheăng kâ, tơdroăng rêh ối pơlê pơla tung tăng cheăng pêi, mê  mơdró kâ thế djâ troăng ahdrối, vâi nếo tơdjêp [ă tíu tê mơdró, vâi kô tơru\m [ă kuăn pơlê pro chiâng môi kơpong pêi cheăng kâ tơchoâm. Khu mơdró xuân cho tíu ki mơjiâng pro vâ ing mê, po rơdâ pro [ai hriâm ăm kuăn pơlê xúa tung pêi chiâk tiô troăng hơlâ ki nếo nôkố.

Hôm, mơnê kô pôa!

Hoàng Qui chêh

Katarina Nga-Gương tơplôu [ă tơbleăng