Sôk ro xua yă kơphế hơnăm kô to kơnâ tâ tâng pơchông [ă hơnăm nah, jâ Nguyễn Thị Thu Thủy, ối a thôn 2B, cheăm Ea Mnang, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, ôh tá ti xê to yă chía tơniăn mê hơnăm kố kloăng kơphế xuân hlo le\m tâ hơnăm nah. Tiô riân ngăn, 1 ha kơphế, rơpo\ng jâ Thủy kô châ krí xo dêi dâng 4 ta#n kloăng, châ péa xoh tâng ngăn [ă hơnăm nah. Tiô jâ Thủy, hơnăm kố kong mêi hên mê loăng kơphế xông kân le\m, tơkâng loăng xuân hlo le\m há, kloăng ôh tá hbâ, le\m tâ rêm hơnăm.

Tung pơla tơpo reăng hơnăm kố, mê xuân hlo mâu tơkâng gá le\m, hơnăm kơ’nâi xuân hlo le\m tâ há. Tâng pơchông [ă rêm hơnăm mê tơkâng gá hơnăm kố le\m tâ. Kloăng kơphế hơnăm kố châ krí tiô riân kô châ péa xoh tâng pơchông [ă hơnăm nah. Môi ha krí xo dâng 4 ta#n kloăng’’.

Rơtế [ă tơdroăng ki phiu ro xua kơphế dâi le\m tâ, jâ Nguyễn Thị Toàn, a thôn 2A, cheăm Ea Mnang, tơring }ư\ Mgar sôk ro tối ăm ‘nâi, nôkố rơpo\ng jâ hiăng krí xo châ tơdế tung [ăng kơphế ki ai 1 ha 2 sào dêi rơpo\ng. Ôh ti xê to dâi le\m, kơnôm kong prâi tơniăn le\m mê kơxo# liăn ‘no [ă hnoăng cheăng rak ngăn kơphế hơnăm xuân iâ tâ, tung pơla mê, plâi kơtốu, kloăng xuân dâi le\m.

Hơnăm kố, rak ngăn iâ tâ hơnăm nah xua hơnăm nah kong tô hên mê pin athế rơvât phon hên tâ. Hơnăm kố, kong mêi hên mê á rak ngăn iâ tâ hơnăm nah. Rêm hơnăm xuân tro lu\p, mê hơnăm kố châ môi iâ, rơnó ki châ kơphế hên mê á uâ kloăng gá xuân le\m tâ, pơtih môi tă tá kơtôu mê drêng uâ châ 50 kg kloăng.

Pôa Phạm Quang Mười, kăn pơkuâ {ơrô ngăn pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi tơring }ư\ Mgar ăm ‘nâi, tâi tâng [ăng tơnêi pêt kơphế lâp tơring ai 36 rơpâu ha, tung mê, ai vâ chê 34 rơpâu ha cho kơphế ki hiăng krí.

Klêi kơ’nâi séa ngăn a mâu kơdrum kơphế ăm hlo, ki dâi le\m dêi kơphế lâp tơring rơnó krí kố tiô riân ngăn châ dâng 2 ta#n 49 tă tung môi ha, tâk lối 30% tâng pơchông [ă rơnó hdrối. Kloăng kơphế tiô riân ngăn châ sap ing 36 – 38 rơpâu liăn/kg. Laga, tiô tối hdrối kloăng kơphế tâk tơ’nôm ôh tá ‘nhó hên, xua [ăng tơnêi kơphế ki hiăng krâ vâ chê 1/3.

Rơtế [ă tơdroăng ki tối tơbleăng mơhnhôk kuăn pơlê krí tro tiô hnê tối, tơkéa vâ tối bu krí drêng kơphế hiăng châ tiô pơkâ cho tum a xiâm loăng châ sap ing 80% tơngi klêng mê tơring }ư\ Mgar xuân mơhnhôk mâu cheăm, thôn mơjiâng mâu khu gak kring đi đo, lăm pơtrui ngăn a mâu kơdrum vâ rak tơniăn ăm tâi tâng kuăn pơlê tung rơnó krí ki nếo.

Hơnăm kố ai môi tơdroăng, maluâ hơnăm kố kơphế le\m tâ, krí châ hên tâ há xua kong prâi tơniăn le\m. La xua [ăng tơnêi pêt kơphế ki hiăng krâ tung tơring }ư\ Mgar troh a hơnăm 2020 ah kô ai 10 rơpâu ha mê, mơni kloăng kơphế xuân kơdroh tâng vâ pơchông [ă hnoăng pơcháu. Pơtối [ă tơdroăng pơcháu dêi rơnó krí 2016 – 2017 mê mâu cheăm pơrá tơmâng ngăn troh tơdroăng ki mơjiâng mâu khu gak ngăn  vâ rak vế kế tơmeăm dêi kuăn pơlê mơ-eăm mơhnhôk vâi krâ nho\ng kri drêng kơphế tum hiăng vâ chê tâi xua vâ mơdêk ki dâi le\m ‘na kloăng tâng pơchông [ă rêm hơnăm.

Nôkố, kong prâi a kơpong Tây Nguyên kong mêi hên. Tie#n sih Phan Việt Hà, Kăn pho\ Viện Khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô hnê pơchân vâi krâ nho\ng o mâu túa krí kơphế tung pơla kong mêi hên môi tiah hơnăm kố.

 -Ô tie#n sih Phan Việt Hà, tơdroăng kong prâi oh tá tơniăn hơnăm kố ai tơdjâk klâi troh tơdroăng mơnhông mơdêk dêi loăng [ă plâi kơphế?

Tie#n sih Phan Việt Hà: Hơnăm kố tơdjâk troh kong prâi La Ni`a, mơni kong kô mêi ton hâi ta troh tâi khế 12, kố cho tiô tối tơbleăng dêi Khu xiâm ngăn ‘na hyôh kong prâi tơnêi têa. Tơdroăng kong mêi ton xuân tơdjâk hên troh tơdroăng pêt kơphế malối tung pơla kố cho tung pơla krí kơphế.

Pin xuân thế ‘nâi tiah kố, drêng kong mêi ton hâi môi tiah mê tơdroăng krí kơphế xuân trâm pá [ă drêng hiăng klêi krí thế têng xuân ai hên tơdroăng kal thế tơmâng pro ti lâi pôi tá tơdjâk troh ki le\m dêi kơphế.

Tung hơnăm kố drêng kơphế tum mê pin xuân thế krí la mơ-eăm drêng hiăng klêi krí thế ai plông têng, pôi tá têng a tơnêi. Tâng têng a tơnêi thế têng [ă [aih vâ tơ’lêi tung rak ngăn kơphế drêng kong mêi, mê cho mâu tơdroăng ki kuăn pơlê thế tơtro\ng krí kơphế.

-{ă tơdroăng ki tơdjâk dêi kong prâi tiah mê tơdroăng krí kơphế hơnăm kố hôm ai ki phá ki klâi [ă rêm hơnăm há tie#n sih?

Tie#n sih Phan Việt Hà: Tơdroăng kong mêi hên xuân ai tơdjâk troh  plâi kơphế tum xua mê hơnăm kố kơphế kô tum oh tá tơdrêng tâ. Mê kuăn pơlê xuân thế pêi pro tro tiô tơdroăng hnê thế, pin thế klâ xoăng tơdroăng krí kơphế ki iâ gá krí 3 rôh. Nôkố xuân ai mâu plâi kơphế pơxiâm tum mê pin thế tơkôm gá tum dâng 10-20% mê pin pơxiâm krí roh apoăng, vâ pôi tá ai tơdroăng ki pin lôi ton plâi tum a loăng lối hên ah kô pro ‘mêi plâi, [ă tơ’lêi hlâu ăm kơmuâ châ kâ. Klêi mê, pin thế tơkôm kơphế tum dâng tơdế, pin krí roh má môi [ă tơkôm krí roh mơ’nui, drêng mê, maluâ xuân ối plâi ki drêh xuân thế krí tâi tâng, tơkéa vâ tối pin thế tơtro\ng ki iâ gá klâ krí 3 hdrôh tung hơnăm.

-Ô tie#n sih, nôkố tung pơla rak ngăn mê kuăn pơlê hlâu ăm kơmăi pơtêi plâi klêi krí klêi mê nếo têng. Tiah mê tung pơla kong prâi oh tá tơniăn môi tiah dế nôkố kuăn pơlê hôm chiâng têng kơphế tiô túa ki mê há ô tie#n sih ?

Tie#n sih Phan Việt Hà: Ki khât gá tung pêi pêt kơphế ngin ôh tá mơhnhôk kuăn pơlê pơtê dêi kơphế ối ‘miê vâ têng thế re\ng tâ. La tung pơla kong prâi môi tiah dế nôkố tâng pin oh tá mơ-eăm têng tung mâu hâi kong tô pin kô chiâng uâ mơdiê la thế mơ-eăm kơdroh todroăng kố. {ă tơdroăng ki kal tơmâng tâ tung pêi pêt pin thế mơ-eăm kơcheh mâu plâi drêng têng vâ re\ng khăng pôi tá ăm châ kơchoh hên, tâng gá kơchoh hên kô tơdjâk ‘mêi troh plâi kơphế.

-Mê, ‘na tơdroăng rak ngăn ‘mâi mơnhông kơdrum kơphế klêi krí tie#n sih hôm ai hnê pơchân vâi krâ nho\ng o thê tơtro\ng tơdroăng klâi?

Tie#n sih Phan Việt Hà: Tung pơla kong mêi ton hâi môi tiah kố tơdroăng ki hrá toh têa, tơkéa vâ tối pro ăm loăng lo reăng kơ’muăn plâi kô hlo klêi Tết, klêi mê, pin xuân thế mơ-eăm tơkôm drêng loăng lo reăng tâi mê nếo tôh, pôi tá tôh tiô tơdroăng hmâ tôh môi tiah mâu hơnăm hdrối, pơtihu hmâ toh hdrối tết ah loăng lơ re\ng lo reăng, oh tá tơpo tâi. Tiah mê, kô tơdjâk troh plâi kơtóu hên lơ oh a hơnăm kơ’nâi.

-Hôm mơnê kô pôa!

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng