Hơnăm 2015, rơpo\ng pôa Danh Quân, hdroâng kuăn ngo Khmer, a [uôn Trí B, cheăm Krông Na, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak châ kong pơlê to\ng kum ăm 2 to ro kơdrâi tiô tơdroăng pơkâ pro kơdroh kơtiê i tơniăn ton. Hlo tơbăng nhâ ăm ro rêi rế hía rế ôh tá pá ai xếo mê pro ăm tơdroăng ki păn kơ’nêi ro trâm xapá, pôa hiăng păn mơnúa ngăn 2 to ro tiô túa ki kroăng tung kơdroăng ăm ga i dâi le\m.

Klêi lối 3 khế păn mê hlo ro re\ng kân [ă tơlêi rak ngăn há. Ro ki ai kuăn rôh hdrối klêi kơ’nâi păn ôh tá riân kơxo# liăn ‘no rak ngăn liăn laih ối châ dâng 4 rơtuh liăn 1 to. Sap ing mê, pôa mơ-eăm ‘no liăn mơjiâng pro kơdroăng [ă po rơdâ túa pơkâ păn. Pôa Quân tối, vâ rak tơniăn ai tu\m nhâ, kế kâ ăm ro, pôa ‘no dêi lối 2 sào tơnêi vâ pêt nhâ, khe\n cho nhâ rui [ă nhâ plăng.

Pak^ng mê, rơpo\ng pôa ối xo tơ’nôm mâu tơmeăm khoăng ki pêi lo ing chiâk deăng môi tiah hrái, kông alâi, hlá a lâi têng khăng vâ ‘năn kơd^ng. Kế kâ tơpoăng dêi ro châ mơdiê sap ing báu, alâi xua rơpo\ng pêt mơjiâng, ing mê châ kơd^ng hên kơxo# liăn.

‘’Tâng vâ pơchông [ă nôkố păn mơnăn mơnoâ ki kơ’nêi mê nhâ a kố ôh tá bê, kroăng tung kơdroăng pin hlo gá piê tâ ro ki vâi kơ’nêi pa kong. Môi hâi ăm kâ 2 hdroh kơxo [ă kơxê. Tâng môi tiah a nó mơdrăng kố kal ai tơ’nôm hrái báu nếo.

Rơnó mêi hên nhâ, ro rêi ôh tá kâi tâi, [ă mâu khế rơnó mơdrăng kố ro kâ xuân bê. Á ăm ro kâ, rế kâ hrái báu [ă nhâ, kơxo kâ hrái, kơxê rêi nhâ. {ă alâi mê tơkôm troh rơnó nếo ai, drêng mê, nếo ăm ro kâ, á pế rơhé tơvât tơ’nôm po. Á păn tiah mê tâng pơchông [ă ro vâi xuân kân tâ ro vâi kơ’nêi hmâng vâ, gá piê tâ ro vâi mê tê gá ai yă tâ há’’.

{ă rơpo\ng pôa Y Hluăt Êban, ối a [uôn Ea Tuk, cheăm }ư\ Pơng, tơring Krông {uk, xua rơpo\ng ôh tá ai kơbố kơ’nêi mê vâi păn ro kroăng tung kơdroăng cho túa pêi pro ki tơtro vâ mơdêk tơ’nôm kơxo# liăn pêi lo ăm rơpo\ng hngêi.

Pôa Y Hluăt Êban, ăm ‘nâi, pôa hiăng xúa [ăng tơnêi ki tâ tá kơdrum vâ pêt nhâ pro kế kâ ăm ro. Hnoăng cheăng rak ngăn ro cho ing mâu ngế tung rơpo\ng hngêi. Kơnôm pêi pro tro tơdroăng ki pâk pơkeăng, mơgrúa le\m kơdroăng, ro re\ng xông kân tơniăn [ă păn tung kơdroăng đi đo ai sap ing 7 troh 8 to rêm rôh. Rêm hơnăm, pá k^ng kơphế, báu rơpo\ng pôa ối ai tơ’nôm chât rơtuh liăn sap ing păn ro la iâ hnoăng cheăng rak ngăn.

‘’Mot tung rơnó hngíu cho sap ing khế 8 mê á pơxiâm kroăng tung kơdroăng, [ă rơnó tô xuân ai drêng ‘nâ á lăm kơ’nêi. Păn kroăng tung kơdroăng tiah mê gá pơxúa tâ ăm hnoăng ki pin lăm kơ’nêi, drêng ai kơbố ối a hngêi xuân chiâng vâ ăm ro kâ.

Á ăm kâ tá nhâ ki pêt [ă hrái báu ki hiăng têng khăng. {ă rơpo\ng hngêi ki ai iâ mơngế gá hlo chía niân. Môi tơdroăng ki pơxúa tâ mê nếo cho kroăng tung kơdroăng tơku\m châ hên eâk ro, vâ xo êak ro rơvât ăm mâu hdrê loăng pêt ki ê.

Tung tơdroăng ki [ăng tơnêi dế rế hía rế ôh tá ai xếo tơdjâk troh tơdroăng kơ’nêi tung kong, păn ro tiô túa ki kroăng tung kơdroăng cho troăng hơlâ ki tơtro [ă hên tơring, cheăm. Laga, vâ hnoăng cheăng păn ro kroăng tung kơdroăng ai pơxúa ăm cheăng kâ [ă rak tơniăn krá ton, mê ngế ki păn kal ‘nâi nhên kih thuât păn ro kroăng tung kơdroăng.

Pơtối mê, Thak sih Ngô Nhân, Ngế pơkuâ Tíu xiâm hnê mơhnhôk cheăng kong pơlê Dak Lak kô hnê tối pó vâi krâ nho\ng o mâu kih thuât păn ro kroăng tung kơdroăng. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Thak sih Ngô Nhân ăm ‘nâi, nôkố, păn ro kroăng tung kơdroăng dế ai hên ngế păn mơnăn a Dak Lak pêi pro, kố cho túa păn ki tơ’lêi hlâu ‘na tơdroăng rak ngăn ro [ă hên mâu mơdrăn che\m, kế kâ, séa ngăn pơreăng [ă hên ki ê.

Pak^ng tơdroăng rak ngăn, kô xúa mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng mơjiâng pro mơdrăn, kế kâ, mơtiah hrái báu, hlá [ă kông priât, alâi tơku\m pro mơdrăn che\m ăm ro. Tơdrêng amê, tơdroăng kroăng  tung kơdroăng kum ăm khu râ pơkuâ cheăng séa ngăn krâu tơ’lêi ‘nâi tơdroăng pơreăng tâ tú a mâu ro, kum tơdroăng păn ro châ tơ-[rê.  

Tiô thak sih Ngô Nhân, kơdroăng păn thế pro phá, pro tíu ki a ‘ngêi ăm x^ng le\m, bâ phuâng, oh tá ai khía pê, ki tro tâ thế pro hơngế ing hngêi, ing kơpong kuăn pơlê ối. Mê kơdroăng kroăng pôi tá ăm têa châ toăng thế ăm têa châ hiu, mê ki tro thế pro a rơnâk iâ vâ ăm têa châ hiu, pôi tá ăm chiâng trâp.

Tung pơla păn ro thế kơpuih krúa rêm hâi kơdroăng păn, thế đi đo xôh pơkeăng kơdê pơreăng. Kơdroăng thế x^ng krúa thế tơniăn bâ phuâng, rơngiâp a rơnó mơdrăng, châ tơtô a rơnó hơngiú, pôi tá ăm ai khía pêi a kơdroăng.

‘’Păn ro kroăng tung kơdroăng vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng kơdroăng, thế châ bâ phuâng, đi đo tơ’lêi vâ ăm ro xông kân rơdêi. Tung pơla păn rak ngăn xuân thế ngăn nhên tơdroăng ăm ro kâ, rêi nhâ tro tơdroăng’’.

Vâ ro re\ng xông kân, piê le\m thế pêi pro tro ‘na tơdroăng che\m ăm ro kâ, rêi nhâ dâng 2,5% mơdrăn châ mot tung châ ro. ’Na mơdrăn che\m thế tơtro ăm ro ki kroăng tung kơdroăng rêi mê thế ro ăm rêi nhâ drêh, mâu kế kâ ki pro, kế kâ ki ăm kâ tơ’nôm trếo khoăng [ă vitamin.

Túa nhâ ăm ro rêi, nhâ drêh thế ăm kâ tơdrêng [ă mơdrăn ki mơjiâng pro vâ chiâng mơdrăn kâ ki ai tu\m trếo kơhiâm [ă tro tơdroăng. Rôh apoăng ăm ro rêi nhâ drêh, pôi tá ăm kâ hên mơdrăn ki vâi mơjiâng pro vâ ro hmâ [ă mâu mơdrăn ki che\m ai trếo piê le\m.

‘’Tung pơla păn roăng thế ngăn nhên môi tơdroăng mê cho, tung rơnó hngiú ăm kâ nhâ drêh vâ ai trếo kơhiâm ăm ro rêm hâi, mê pin thế tơ’nôm ăm kâ mâu mơdrăn ki mơjiâng pro ăm tơtro’’.

Nhâ ăm kâ drêh mê cho mâu nhâ ki te\ng ku ku\n, pro ăm gá chôu, mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, tơmeăm ki xúa pro ing kơmăi kơmok môi tiah (kơdrêa kế pro briêr, drôu, tơpoăng tơkâ, kơdjâ kơtếo, tơpoăng prá, kơtôu reăng plâi [ă hên ki ê) ai sap 55 - 60% kế kâ.

Kế kâ ki mơjiâng pro tơku\m ing mâu kế tơmeăm mê cho mâu túa tơpoăng, môi tiah pôm loăng hiăng uâ ku ku\n, tơpoăng ki tah lôi, ki khăng dêi pôm prế, kế kâ ki mơjiâng pro ing mâu tơmeăm châ dâng 40 - 45% tơmeăm ki khăng tung mâu mơdrăn kế kâ che\m ăm ro kâ.

Nôkố ai 2 tơtroăng păn ro, mê cho păn ro kơdrâi ăm ai kuăn [ă păn ro i piê vâ tê hơ’nêh. {ă 2 tơtroăng mê, mâu mơdrăn ăm kâ tơ’nôm [ă tơrêm rơnó cho tơdroăng ki xiâm, pơkâ ki re\ng kân dêi ro.

Thak sih Ngô Nhân tối pơchân, tâng păn ro kơdrâi ăm ai kuăn, malối cho ro kơdrâi dế xiu, thế ăm kâ mơdrăn ki ai hên trếo đăm, ăm rêi nhâ drêh ối kơbâng, ăm kâ tơ’nôm mâu mơdrăn ki mơjiâng pro, vâ ro kăn ai têa tô ai trếo kơhiâm drêh tung pơla ro dế xiu.

Xuân chiâng xúa kơ-[ăn tơpoăng ki ai trếo kohiâm ăm kâ tơ’nôm tung rêm rôh che\m ro kâ, xo xap ing 0,5-1kg ăm môi to ro kâ tung môi hâi.

‘’Ro kăn ki dế xiu vâi krâ nho\ng o thế ăm kâ tơ’nôm khoăng ing kế ki pu\m hiăng pro, nôkố dế hlo tê hên. Ai tiah mê ‘nôi nếo châ tơniăn drêng ro kăn ai dêi kuăn ah kuăn gá kô rơdêi [ă ro kăn drêng ai kuăn kô ôh tá tro pơreăng ‘na tơdroăng ki ai kuăn’’.

{ă tơdroăng păn ro ăm re\ng kân piê le\m vâ xo hơ’nêh, tơdroăng ki tối tơchoâm cho tơru\m ăm ro rêi nhâ ki drêh [ă ăm kâ mơdrăn ki mơjiâng pro tơtro, ki hiăng ai hlâu, yă tê rơpâ la xuân tơniăn ‘na trếo hơhiâm ăm ro kâ vâ ăm ro re\ng kân piê malối hdrối vâ chiê xo hơ’nêh.

Mơdrăn ki mơjiâng pro thế tơvât ăm i mot, xua tâng ôh tá tơmot kô pro ‘mêi tung pơla ro rêi kâ.

‘’Tung pơla păn ăm piê mê vâi krâ nhong o thế tơtro\ng mâu tơdroăng, má môi ‘na kơdroăng păn thế tơniăn, ai hyôh le\m tơtô hlối bâ phuâng, thế hơkôa tah êak, xếo [ă têa krúa malối tâng păn vâ xo hơ’nêh thế tơmâng khât troh ăm kâ trếo kơhiâm vâ tung pơla păn ro re\ng kân ai hơ’nêh hên’’.

Môi tơdroăng kal ki ê thế tơtro\ng tung pơla păn ro, mê cho hbrâ mơdât pơreăng. Tiô thak sih Ngô Nhân, vâi krâ nho\ng o thế pêi pro tiô tơdroăng ‘’Hbrâ mơdât pơreăng tơtro tâ pin pơlât drêng hiăng tro pơreăng’’. Thế đi đo mơgruá kơdroăng păn, kơdê pơreăng tiô rơnó, kơdê kơnái, plêa, rối, tri trôu [ă hên ki ê vâ kơdroh xiâm ki pro chiâng pơreăng, pơreăng ki tơdế rá pro chiâng ‘mêi ăm ro.

Thế pâk pơkeăng vaccine tâng ôh, pâk pơkeăng thế hbrâ mơdât pơreăng ăm ro tro tiô rơnó [ă thế rak ngăn dêi ro đi đo, drêng lâi hlo tơviah mơni lơ nhôm hiăng tâ pơreăng thế re\ng mơdât pơlât tơdrêng.

‘’A rơnó hngíu, rơnó khía tung kong pơlê thế pêi pro tro ‘na hbrâ mơdât pơreăng mơheăm tơku\m, pơreăng hbáu rơkong tơlo\ng kơchuôp kơnêi chêng, mê cho péa túa pơreăng ki kuăn pơlê thế hbrâ rơnáu séa ngăn đi đo. Lăm troh a tíu tê pơkeăng pơlât mơnăn dêi mâu tơring xuân môi tiah a khu ngăn pơlât mơnăn tung kong pơlê vâ châ hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o rôe xêh pơkeăng amê vâ pâk pơkeăng vaccine mơdât pơreăng’’

Tơdrêng [ă mâu tơdroăng pêi pro tiô kih thuât, vâ tơdroăng păn ro kroăng tung kơdroăng rế mơnhông tơ-[rê [ă krá ton mê rêm rơpo\ng hngêi thế tơmâng, tơkâ luâ tơdroăng pá tung păn ro, păn iâ, ki pro ‘mêi hyôh kong prâi [ă tơdroăng mơjiâng pro kloh biogas lơ chiâ kloh pro mơ-u\m chiâng phon thế pro tro tiô kih thuât.

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng