{ă tơdroăng ki rơkê vâ chê 30 hơnăm pêt kơphế, pôa Phạm Đình Quê, a pơlê kân {uôn Trấp, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi: rơpo\ng pôa ai 3 ha kơphế, hơnăm ki lâi xuân môi tiah klêi kơ’nâi kong mêi kân 4-5 rôh mê mâu oâ hdrong kâ ‘nhiê a loăng kơphế hlo hên khât.

‘’Nôkố mot tung rơnó mê hngê, nôkố klêi kơ’nâi pơreăng dế hlo kâ ‘nhiê hên cho oâ hdrong hlo gá kâ ‘nhiê hên khât pâ tiâ mơnhên ăm kuăn pơlê rơvât phon lơ tôh têa poê tơkâng môi tiah lâi, xôh mâu pơkeăng ki lâi?

Môi tơdroăng ki ê nếo xuân châ vâi krâ nho\ng o kuăn pơlê pêi chiâk rơhêng vâ ‘nâi ple\ng cho trếo kơhiâm ăm loăng kơphế tung hneăng ki kố drêng loăng dế trâm môi roh kong tô mơdrăng ton tung rơnó tô kố nah. Ngoh Dương Văn Thao, pơlê kân {uôn Trấp, tơring Krông Ana ăm ‘nâi:

‘’Á ai to lâi ha kơphế hơnăm kố rế ai kơphế ki hiăng krâ rế ai kơphế ki nếo ‘mâi pêt tơmó. Nôkố, mot tung rơnó mê hngê mê á xuân rơhêng vâ êng tơ’nôm trếo kơhiâm ăm mâu hdrê loăng, rơvât phon pro tiah lâi mâu rôh choi phon ăm gá tơdâng a xiâm loăng kơphế vâ rế ăm plâi gá kân la ví tơdroăng ki khăng tơruih plâi tung rơnó mê hngê’’.

{ă loăng kơphế, apoăng rơnó mê hngê kố cho kal khât xua kố cho rôh loăng kal hên trếo kơhiâm má môi vâ păn roăng plâi ăm re\ng kân, tơdrêng amê hnối pro ai hên tơkâng hlá ki nếo - kố cho tơkâng hlá ki ‘măn kơd^ng ăm hơnăm kơ’nâi ah, tâng ôh tá dâi le\m dêi rơnó kố xuân kô kơdroh re\ng a hơnăm kơ’nâi. Xua mê, tơdroăng ki ‘mot trếo kơhiâm ăm loăng kơphế tung hneăng ki kố cho tơdroăng ki mâu ngế pêt kơphế rơhêng vâ ‘nâi ple\ng khât.

Nâ H’Len Niê, a [uôn Tría, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar ăm ‘nâi, kơdrum kơphế 2 ha dêi rơpo\ng nâ dế hbrâ vâ rơvât phon rôh má péa, laga, nâ xuân tá hâi ‘nâi rơvât phon klâi [ă rơvât dâng lâi ăm tơtro.

‘’Tung pơla hneăng păn roăng plâi hmâ trâm xơpá cho oâ hdrong, kơmuâ kâ [ă tơruih plâi, rơnó kố gá tơruih plâi hên khât. Vâ hbrâ mơdât tơdroăng kố kal hnê mơhno túa rơvât phon tơtro ăm kuăn pơlê [ă túa ki rak ngăn pơtih hneăng ki kố loăng kơphế kal mâu trếo ki lâi, tơpui tối leăng nhên vâ kuăn pơlê ‘nâi’’.

 Mê tơdroăng ki ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm [ă rak ngăn oâ hdrong kâ ‘nhiê cho mâu tơdroăng ki tô tuăn dêi mâu ngế ki pêt kơphế a Dak Lak tung hneăng ki kố. Vâ tiâ mơnhên mâu tơdroăng ki tô tuăn dêi vâi krâ nho\ng o [ă tối tơ’nôm mâu troăng hơlâ kih thuât rak ngăn kơphế tung pơla mê hngê ga tơtro, ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jiu Việt Nam a Tây Nguyên ai tơpui tơno [ă Thak sih Đào Thị Lan Hoa, kăn pho\ [ơrô cheăng Khoa hok [ă tơru\m cheăng kong têa ê, Vie#n Khoa hok kih thuât Pêi chiâk Pêt kong Tây Nguyên ‘na tơdroăng kố.

Ô thak sih, pin nếo tâng tối ‘na mâu tơdroăng ki trâm pá tung pơla rak ngăn loăng kơphế rơnó mêi. Tiah mê, tung pơla kố, kuăn pơlê kal thế pêi pro mâu tơdroăng klâi vâ tơniăn ăm loăng kơphế xông kân le\m?

Thak sih Đào Thị Lan Hoa: Ki hdrối [ă mâu kơdrum ki lâi pin hâi hnêi tah tơkâng hveăng ăm loăng ki lơ hding vâi krâ nho\ng o thế ko tah tơkâng loăng ki hding, hnêi tah hveăng vâ ăm châ bâ phuâng kơdrum kơphế. {ă kơdrum loăng pêt tơvât mê thế po văng ăm tơtro loăng plâi ki pêt tơvât tung kơdrum vâ ki a ’ngêi ing tơkâng loăng kơphế troh  loăng plâi kâ tung kơdrum pêt kơtăn dêi rơpó hơngế châ 1m. Pơtối mê, vâi krâ nho\ng o thế pêi pro tro ‘na po văng krúa chiâk deăng. Tâng a kơdrum ai loăng tro ôa hdrong kâ ’nhiê  thế ko tah, xo#m hvât pá gong ăm khăng klêi mê chôu. Tâng mâu loăng ki lâi hlo hlá hiăng răng, loăng u\m rêi mê thế chiâ lâk tâi rêi xiâm loăng klêi mê têng tơnêi ăm ton hơnăm kơ’nâi ah nếo pêt tơmó.

Pơtối nếo, cho tơdroăng ‘na ngăn nhâ hu\n mê pin thế po nhâ vâ hbrâ phon rơvât ăm loăng kơphế tung rơnó mêi, pơtih mâu túa phon hưh cơ, mâu túa phon vô cơ. Tung mâu phon vô cơ mê kuăn pơlê tơtro\ng pin kô rơvât mâu phon đa vi lươ\ng, trung lươ\ng [ă phon vi lươ\ng. Ngăn a hơnăm dêi loăng, tơnêi pêt [ă ki loăng ai plâi hên lơ ôh vâ pơkâ rơvât phon ăm tơtro.

Tâng vâi krâ nho\ng o hâi ai ivá vâ rơvât phon ăm tơtro mê pin kô chiâng xo ngăn túa tơnêi hdrối kong mêi lơ hdrối vâ rơvât phon klêi mê pơtroh ăm Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt loăng kong lơ mâu tíu pơkuâ cheăng mơnhên ngăn mâu tíu pêi cheăng ki mê kô ngăn [ă tối nhên ăm vâi krâ nho\ng o ‘nâi mâu tơdroăng rơvât phon ăm tơtro [ă tơnêi xuân vâ loăng ai plâi hên.

-Ô thak sih, môi tung mâu tơdroăng ki kuăn pơlê tơmâng vâ ‘nâi má môi cho rak ngăn ti lâi vâ ‘nâi ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng kơphế. Thak sih hôm ai hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o ‘na túa rak ngăn ti lâi vâ ‘nâi xoh kơdê ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng tung pơla kố ?

Thak sih Đào Thị Lan Hoa: Pin xuân thế lăm ngăn kơdrum loăng plâi đi đo vâ châ ‘nâi [ă hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê ăm teăm tơdrêng. Tâng ai mâu loăng ki dế ai ôa prâp, ôa rơbông, ôa ro\ng drêh mê pin thế ngăn vâ xôh pơkeăng kơdê ăm tơtro. Tơkéa vâ tối pin bú hbrâ mơdât [ă tơdroăng pêi pêt loăng plâi môi tiah pin nếo tối kơpêng. Pak^ng mê drêng troh tơdroăng hbrâ mơdât mê pin kô xúa mâu pơkeăng sinh hok lơ pơkeăng hoă hok ăm tơtro. Laga ngin xuân hnê tối tâng loăng ki lâi tro ôa hdrong kâ ’nhiê mê thế xôh pơkeăng tro tiô hnê tối hên iâ gá thế ngăn chêh a tơdrong ki ai hnê kih thuât ăm phêp xôh hên lơ iâ.

Pak^ng mê, pin xuân hlo a loăng nôkố ai loăng ki ai têa nheăn. {ă pơreăng pro loăng ai têa nheăn hmâ hlo cho mâu loăng ki tro pơreăng ó xua gá ối rơlối dêi hơnăm hdrối nah mê pin tôm go#m hlá ki tơruih djâ lo pagong prâu tah. {ă mâu loăng ki pơxiâm ai pơreăng mê pin ngăn [ă ‘nâi nhên hâi khế tâng pơxiâm hlo mâu têa kơtó môi tiah kơtó têa rơmâ a pá xôp hlá mê pin thế xôh mâu pơkeăng vâ hbrâ mơdât pơreăng pro lo pá kong plâi [ă tơtro\ng xôh tiô hnê mơhno dêi khu mơjiâng pro [ă re\ng xôh tâng têa lo ing loăng plâi, a hlá klêi mê nếo xôh pơkeăng kô oh tá tơ-[rê. {ă mâu loăng ki tro ôa hdrong kâ ’nhiê pin thế pơklêp ‘mâi pêt [ă mâu hdrê loăng vô tính vâ kum ăm kơdrum loăng xông kân tơ’mô dêi rơpó tâ.

Pak^ng mê, tâng hlo pơreăng tr^ng hlá u\m rêi mê vâi krâ nho\ng o xuân thế lăm ngăn, thế ngăn kơlo ki hdrong kâ ’nhiê hên lơ ôh pin vâ xôh ăm tơtro [ă xúa pơkeăng sinh hok ‘nôi hdrối [ă tơtro\ng pơkeăng kô ok xôh a kơpong rêi dêi loăng kơphế [ă tơdroăng xôh mê ngăn tiô kơ túa dêi pin xôh apoăng rơnó mêi mê ki tơ-[rê gá hên tâ. {ă ngin xuân hnê thế tơtro\ng drêng xôh pơkeăng thế rah xôh pơkeăng ki ai chêh tung inâi mâu pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong ki châ ăm phêp dêi Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê  ăm phêp xôh rêm hơnăm.

-Hôm mơnê kơ thak sih!

Nam Trang chêh

Gương-Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng