Tung hngêi nhe\ng rơdâ 1 rơpâu 800 met karê dêi Ko\ng ti Agri-Eco Dak Lak, xua kih sư Phan Nguyên Bic, a bêng Ea Tam, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột pro ngế pơkuâ, 5 ngế ko\ng nhân dế pui xo dêi mâu kơchâi môi tiah: hơlât, hơpê ngeăm, hơpê xăng, kơchâi ho#ng hối [ă hên ki ê. Mâu kơchâi ki kố klêi mê châ pro krúa le\m, tâ tung kơthung, vâ tê ăm mâu siêu th^ tung pơlê kong kơdrâm.

Ngoh Cam Mậu Minh Hà, Kăn tôh pêt kơchâi tung kơ’lo têa, Ko\ng ti Agri-Eco Dak Lak ăm ‘nâi, pêt kơchâi tiô túa pơkâ ki pêt tung kơ’lo têa kố hmâ ăm gá dâi le\m tâ sap ing 20 – 40% tâng vâ pơchông [ă pêt a tơnêi. Xua rơtế môi [ăng tơnêi mê mâu tơdrá ki pêt kơchâi tung kơ’lo têa mơni kô pêt châ hên tâ, tơdrêng a mê troăng hrik trếo kơhiâm ăm mâu xiâm kơchâi đi đo châ rak tơniăn, ing mê, xiâm kơchâi châ xông kân tơ’mô. Rơtế [ă ki dâi le\m mê ki le\m tung hâi khế pêt rêm rôh xuân châ kơdroh iâ tâ há:

‘’Hdrê mê pin thế ngế ki pêt tâ tung kơ’lo, rêm to kơ’lo tâ môi to kloăng vâ mơdâ, klêi mê pin lăm ‘măn chôu a tơdrá ki mơdâ, mơ’no têa ăm gá hiu troh tơ’mô rêm kơ’lo vâ ai hyôh ki hngiú, rơtế ai tu\m trếo kơhiâm vâ kơchâi xông kân. {ă kơchâi hơlât, tâng pêt a kơ’lo têa môi tiah ngin kố bu dâng 27 – 28 hâi châ pui môi hdroh, [ă kơchâi hơpê dâng 20 hâi xo’’.

Agri-Eco Dak Lak cho khu mơdró kâ ki apoăng a pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột pêt kơchâi tiô túa pêt tung kơ’lo têa [ă túa pơkâ pêt ki hên. Ngoh Phan Nguyên Bic, kăn pơkuâ Ko\ng ti Agri-Eco Dak Lak ăm ‘nâi, ngoh tiô túa pơkâ pêt kơchâi tung kơ’lo têa kố sap ing mơ’nui hơnăm 2016, klêi kơ’nâi hriâm cheăng a pơlê kong kơdrâm Đà Lạt. Laga, rôh ki apoăng, xua kong prâi a Dak Lak tô ó [ă kong tô phá tơ-ê tâng vâ pơchông [ă Đà Lạt, mê kơchâi hrá kân, ôh tá tơ’mô.

Ôh tá ton tơro\ng, xuân ối mơ-eăm, ngoh pơtối pêt rôh ki má péa cho pêt kơchâi hơpê tiô troăng ki toh vâ klo\ng têa ki lo i iâ, krâ ‘măn tơ’nôm môi toăng kơmăi ki pro ăm gá rơngiâp, kơmăi vê ngăn ‘na thông xo# séa ngăn trếo kơhiâm. Sap ing tơdroăng ki rah hdrê, mơdâ pêt, rak ngăn tá troh pui xo pơrá châ pêi pro tro tiô kih thuât cho pêt kơchâi tơniăn. Ing mê, kơchâi xông kân le\m, ôh tá hlo xông kâ ‘nhiê, kơchâi dâi le\m. {ă lối 12 hdrê kơchâi nôkố, rêm khế, ko\ng ti tê a kơchơ tê mơdró dâng 120 ta#n kơchâi, [ă yă tê 35 – 40 rơpâu/1kg, rêm khế ôh tá riân kơxo# liăn ‘no hrê rak ngăn mê ối châ xo laih sap ing 60 – 70 rơtuh liăn.

‘’Pêt kơchâi tâ tung kơ’lo têa mê kal ai hên kơmăi kơmok vâ séa ngăn, xua pêt tung hngêi hding hlâm mê đi đo kal ai hyôh ki tô hên tâ pá gong. Pá k^ng mê, xuân ối kal athế séa ngăn trếo kơhiâm. Pêt kơchâi tung kơ’lo bu kal to pro mơgrúa klo\ng ki tôh têa, klêi mê mơdâ hdrê tơdrêng hlối. Ki dâi le\m dêi kơchâi pêt tung kơ’lo mê gá tơniăn tâ, drêng pêt pin pêt tung hngêi hding hlâm châ séa ngăn tâi tâng mâu tơdroăng môi tiah: hdrê, yă, tá troh ki dâi le\m ‘na trếo kơhiâm’’.

Nôkố, Dak Lak ai dâng 5 khu mơdró kâ pêt kơchâi tiô túa ki tâ tung kơ’lo têa [ă [ăng tơnêi dâng 4 ha, rêm khế tê ăm kơchơ tung pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột [ă mâu tơring ki achê lối 300 ta#n kơchâi krúa tro tiô pơkâ VietGAP. Tung mê, krê Agri-Eco Dak Lak châ dâng 1/3 tung tâi tâng mâu kơchâi.

Tiô pôa Lê Đăng Pha, Kăn pho\ pơkuâ Tíu xiâm xúa tơdroăng ki rơkê ple\ng ‘na Khoa hok [ă kơmăi kơmok, ối tung Khu ngăn ‘na khoa hok [ă Ko\ng nge# Dak Lak tối, kơchơ cho tíu ki tê rôe kế tơmeăm, kố cho tíu ki rơhêng kal vâ rôe hên mê chiâng vâ po rơdâ [ăng tơnêi pêt kơchâi kân tâ nếo:

‘’Á hlo pêt kơchâi tâ tung kơ’lo têa kố cho túa pơkâ ki nếo vâ pêt kơchâi krúa. Tâng ‘no liăn mê pêi tiô túa pơkâ ki kân vâ ‘no liăn pêi môi hdroh, sap ing mê pơtối rak vế kơmăi kơmok tê ăm kơchơ tê mơdró. Tơdroăng ki loi tơngah dêi troăng prôk ‘na pêt kơchâi tâ tung kơ’lo têa kố mơni kô ‘no liăn po rơdâ pêt tơ’nôm xua kơchơ kal vâ hên [ă tơniăn’’.

Môi tiah ngin hiăng tối, peăng ki pơtối dêi tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk’’ Tây Nguyên hâi kố, Tie#n sih Nguyễn Văn Minh, Kăn ngăn kơvâ kơvâ pêi chiâk deăng dêi hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên kô hnê tối ‘na kih thuât ki kal tung tơdroăng pêt, rak ngăn kơchâi ki pêt tung kơ’lo. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Êng: Ô tie#n sih, kuăn pơlê thế ‘nâi mâu tơdroăng ki klâi vâ pêt kơchâi tung mâu kơ’lo, tung hngêi hding hlâm?

Tie#n sih Nguyễn Văn Minh:  Ki apoăng, vâi krâ nho\ng o thế hbrâ tơnêi vâ pro hngêi trá hding hlâm, drêng ai pin kô pro mâu trăng [ă meăm vâ pơkrâ pro mâu hlâm, mâu kế trá, pro tơdrá, klo\ng cháa  kơdoăng têa, kơmăi hrik têa, klo\ng ki vâ tôh mơ’no têa lo môi tiah inôa [ă hên ki ê kô chiâng vâ mơ’no têa tung pêt kơchâi tung mâu kơ’lo. Tung hngêi hding hlâm, kuăn pơlê thế tơtro\ng: A Dak Lak kong tô ó mê pin thế ai hlâm lêm vâ gá kơdroh ki tô pơ-oh pá gong dêi mâ hâi trâ [ă vâ kơdroh ki tô tung hngêi pro [ă hlâm.

Êng: Pêt kơchâi tung mâu kơ’lo ki kal má môi thế pro mâu kế trá, ‘măn pơkrâ pơklêp mâu klo\ng ki vâ hơ’lêh mơno têa [ă phon ki chiâng hê mơtiah lâi ô tie#n sih?

Tie#n sih Nguyễn Văn Minh: Mơjiâng pro kế trá, tơdrá ‘măn kơ’lo hmâ hlo vâi pro [ă mâu túa nhôm, meăm, inox [ă pro ti lâi ăm gá krá kâk. ‘Na ki xiâm vâ pro mâu tơdrá trá mê ôh tá pá, vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng cho mâu têa [ă mâu klo\ng ki pro ‘măn mơgăn, ăm kơchâi xông kân dâi le\m, thế ai mâu loăng meăm ki krá. ‘Na tơdroăng pêi mâu khu hriăn pro hngêi hlâm mê vâi kô hnê tối nhên ăm pin, mê vâi krâ nho\ng o pin thế hmiân tuăn. Drêng mơjiâng pro mâu trăng klo\ng tơdrá ki trá mê, vâi krâ nho\ng o pin thế ngăn nhên pro ‘măn tơxe\n iâ pơla apoăng ko xiâm klo\ng [ă mơ’nui ko\ng dâng 15 đo#, tâng pro [ă thủy tinh kơthung têa kô ôh tá chiâng lo.

Êng: Tie#n sih ăm ‘nâi ki kơtăn pơla mâu troăng, pơla mâu kơ’lo [ă ‘noăng ki pêt kơchâi tung kơthung ga ti lâi?

Tie#n sih Nguyễn Văn Minh: Ki kơtăn pơla mâu klo\ng ‘măn [ă dêi rơpó dâng 20cm, [ă rêm to klo\ng mê pro kơtăn dêi rơpó 18cm, pơla mâu troăng vâ pêt mê dâng 60-80cm vâ tơ’lêi hlâu drêng prôk mot rak ngăn, kriê xo. Tâng kơdrum kân rơdâ thế lôi 1 met gá tro tâ, tâng a tơdế thế lôi troăng dâng lối 1 met vâ prôk mot kriê xo, lơ djâ tíu ê kô tơ’lêi hlâu tâ.

Êng: Tơdroăng pêt kơchâi tung kơ’lo, têa cho tơdroăng ki kal vâ kơchâi ki pêt mê chiâng xông kân. Tiah mê, tie#n sih ăm ‘nâi tơdroăng vâ mơ’no têa tôh kơchâi ki pêt tung kơ’lo ga ti lâi?

Tie#n sih Nguyễn Văn Minh:  {ă tơdroăng pêt kơchâi tung ko’lo mâu klo\ng hdoăng têa, kế ki hdoăng têa mê kal khât ‘nâng. Pak^ng mê, têa xuân kal, hdrối vâ pro pin thế ngăn nhên ‘nôi apoăng hdrối vâ mơjiâng pro hngêi hding hlâm. Hmâ hlo vâi thế kơnôm mâu kơ koan  râ kơpêng ai hnoăng cheăng pơkâ xiâm têa vâ tơniăn ai tu\m ivá vâ pêt kơchâi tung kơ’lo há lơ ôh.

Tung tơdroăng pêt kơchâi tung kơ’lo, kal ai 2 troăng klo\ng tôh vâ hdrâ kơpêng, môi troăng klo\ng hrik trếo kơhiâm ‘mot tung mâu kơ’lo ki pêt kơchâi, [ă mâu klo\ng ki má péa cho klo\ng ki mơ’no têa troh a tíu hdoăng têa ki ê vâ mơ’no tah têa ki ‘mêi klêi toh mâu loăng kơchâi ki pêt. Têa ki ‘mêi kố pin thế kơhleăng gá nếo vâ pôi tá krêa, kreăng, lơ drêng ai eăng tô mâ hâi trâ [ă trếo ki kơhiâm rơlối gá kô huăn nhâ drêh chiâng tât troăng ki vâ hrik têa.

Êng: Pâ tie#n sih tối ‘na kih thuât mơdâ pêt kơchâi tung mâu kơ’lo?

Tie#n sih Nguyễn Văn Minh: {ă mâu hdrê kơchâi ki vâ mơdâ pêt tung kơ’lo ki hdrối pin thế ‘măn a tơdrá ki ai ‘măn mâu kơ’lo, kơtôu xu plâi ‘lâu tung môi to pong hreâk, mâu trếo ki kố thế tah pơreăng hdrối. Tâng tâ ‘măn thế tâ sap 60 -70 % kơtâ kế ki xâ, klêi mê ‘măn kloăng [ă xo dâp kơpêng nếo 30% ki u ối. Klêi ‘măn, pó vâi krâ nho\ng o thế ‘măn a kơpêng tơdrá, ‘măn mâu klo\ng ku\n a tơdrá ki ku\n vâ loăng xông kân dâng 5-7cm tung pơla 7 hâi  klêi mê ‘măn a tơdrá ki kân. Klêi mê, kơchâi kô ton dâng 20-25 hâi mê kô chiâng vâ kriê ngăn tiô kô túa hơlât, hơpê vâ ai mâu khu kơchâi ki pêt.

Êng: Tơdroăng pêt kơchâi tung kơ’lo xuân châ kuăn pơlê pêt hên, pâ tie#n sih ăm ‘nâi mâu tơdroăng hbrâ mơdât drêng kơdrum kơchâi hiăng hlo ai pơreăng kâ ‘nhiê?

Tie#n sih  Nguyễn Văn Minh:  Pêt tung  kơ’lo tung hngêi hding hlâm mê vâi hmâ pêt tung hngêi hlâm hdrối [ă xôh pơkeăng kơdê pơreăng vâ kơdê tơdrêng hlối rôh apoăng klêi mê nếo mơdâ hdrê. Pak^ng mê, kuăn pơlê hmâ xúa chêng kho\ng xo\n, hmân ếo ki rak vế vâ klâ hơngế, kô iâ tro ôa hdrong kâ ‘nhiê kơchâi. Tâng ai, kuăn pơlê thế xúa màng sinh học vâ rup tri trô, oăng, mâu hmui vâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê kơchâi. Vâi hmâ kơtúa tung kơdrum mâu túa hlâm ki prâp vâ rup mâu kuăn kiâ xua gá ai trếo kô pro mâu kuăn kiâ kreăng a mê, tâng ôh kô rup [ă ko\ng a rêm xiâm kơchâi mê hlối, tâng ai xiâm ki lâi ai hdrong kâ ‘nhiê kô pui tah lôi vâ pôi tá tâ tú mâu kơ’lo kơchâi ki ê.

Hôm mơnê kô tie#n sih.

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng