Kơdrum pêt kơxêt kân rơdâ lối 5 rơpâu met karê dêi rơpo\ng pôa Trương Văn Chúc ối a bêng Ea Tam, pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak dế kố pêt hên hdrê kơxêt, moi tiah: pâng ling, kơxêt tâng lâl, kơxêt koâ, kơxêt hrái báu [ă ki ê hía. Tâng roh ki pêi cheăng kâ mơhúa, vâ riân ngăn rêm hâi pôa hnêi tê dêi kơxêt châ 5 tă ki ối drêh, tâng vâ riân ngăn tơchuôm rêm hơnăm châ sap ing 400 troh 500 rơtuh liăn.

Pôa Chúc tối ăm ‘nâi, rơpo\ng pôa pơxiâm pêt kơxêt sap ing hơnăm 2007 nah, apoăng nah bu ai to kơdrum ki kuăn, ai 1 rơpâu 500 met karê, klêi mê, mơdâ pêt kơxêt vâ po rơdâ kơdrum rế hía rế kân rơdâ.

Troh nôkố, klêi kơ’nâi 10 hơnăm mơdâ pêt kơxêt, pôa hiăng hlê ple\ng hên ‘na tơdroăng ki mơdâ pêt kơxêt, mơjiâng xêh hmo\ng, ai hmo\ng ki vâ tê ăm mâu hngêi kơchơ. Tiô pôa Chúc tối, cheăng pêt kơxêt ôh tá êa hlê ple\ng hên ’na kih thuât la ngế ki mơdâ pêt athế pêi rơhí rơhó, kơhnâ khât, đi đo lăm ngăn, vâ tí tăng ‘nâi dêi mâu xiâm kơxêt ki pêt mơjiâng, vâ re\ng teăm châ hlo [ă tah lôi mâu kilía, mâu xiâm kơxêt ki tro tâ tú oâ hdrong, pơreăng.

Pak^ng mê, tung pơla rak ngăn, kal athế xôh, tôh têa đi đo vâ rak ki hngiâm kơchoh ăm kơxêt, tâng ôh kơxêt kô tro khăng, ôh tá păng kân, kơxêt ôh tá dâi; tâng lơ toh têa hên lối râ, kơxêt kô hlâ xua tro u\m. Tung mâu hdrê kơxêt tung mê ai kơxêt pâng ling cho hdrê ki tê châ liăn kơnâ má môi, dế kố dế châ hên kơchơ, mơngế kal vâ rôe. Pôa Trương Văn Chúc tối:

‘’Hdrối nah a pêt kơxêt vâ tê bu ai 200 kilô tê, la dế kố á mơdâ pêt ton, tê châ sap ing 400 troh 500 kilố. Dế kốkố mâu hngêi kơchơ kal vâ rôe hên kơxêt pâng ling, xua ai hên ngế kal vâ rôe, hên kuăn pơlê vâi xuân ‘nâi ki kơnâ dêi kơxêt pâng ling, ga ai pơxúa ăm ivá mơngế, mê vâi khoh chiâng rôe vâ pro pơkeăng ing kơxêt ki kố, á xuân mơdâ pêt hên vâ tơngah châ tê thăm rế hên tung mâu hngêi kơchơ. Kơxêt pâng ling drêng mơdâ pêt, rak ngăn ga pá luâ tâ mâu hdrê kơxêt ki ê, ‘no liăn xuân tâi liăn hên tâ la ga chiâng dâi le\m, tê châ liăn hên luâ tâ mâu hdrê kơxêt ki ê’’.

Xuân môi tiah rơpo\ng pôa Chúc, rơpo\ng pôa Trương Tố Hà, ối a bêng Tự An, pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột hiăng hmâ [ă tơdroăng mơdâ pêt kơxêt lối 12 hơnăm kố. Pôa Hà dế kố cho Ngế pơkuâ ngăn khu pêi cheăng tơru\m pêt  kơxêt Hà Hương-môi khu ki mơdâ pêt [ă tê mơdró kơxêt châ ô eăng má môi a pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột. Troh nôkố, hên kơxêt dêi Khu pêi cheăng tơru\m châ mâu hngêi kơchơ rôe xo hên, môi tiah kơxêt koâ, kơxêt ô, kơxêt tâng lâl, kơxêt pâng ling [ă ki ê hía. Rêm hơnăm mơdâ pêt châ lối 30 ta#n kơxêt drêh tu\m túa.

Kơxêt dêi khu pêi cheăng tơru\m Hà Hương hiăng châ hên mâu nho\ng o a mâu kong pơlê, pơlê kong kân, môi tiah Đà Nẵng, Hà Nội, Biên Hòa [ă ki ê hía. Tiô pôa Hà tối, tâng vâ riân ngăn tung 1 rơpâu met karê ki mơdâ pêt kơxêt, tâng pêt tơdrêng hên hdrê kơxêt kô châ xo dêi kơxêt thăm rế hên, klêi kơ’nâi ôh tá tối kơxo# liăn ki ‘no rôe hdrê, tơmeăm mê ối châ tơkâ sap ing 50 troh 60 rơtuh liăn, rêm hơnăm mơni kô mơdâ pêt sap ing 3 troh 4 rơnó. To a rơpo\ng pôa rêm hơnăm châ xo dêi sap 500 troh 700 rơtuh liăn. {ă mâu ngế ki kal vâ hriâm tơdroăng mơdâ pêt kơxêt, pôa Hà kô vâ hnê vâi ‘nâi ple\ng tiô túa tơná hiăng hmâ pêt:

‘’Tâng nho\ng o lơ vâ hriâm, ngế ki lâi kal vâ ‘nâi ple\ng ‘na pêt kơxêt troh hriâm akố á kô hnê tê kơtê, tâng ôh á kô hnê mâu ngế ki hriâm tơdroăng cheăng a mâu tơring. Khu ki kố klêi kơ’nâi hriâm ah vâi kô chiâng vâ mơdâ pêt xêh kơxêt, á kô hnê rơhí rơhó sap ing tơdroăng ki tăng xu loăng vâ mơdâ hmo\ng kơxêt tá troh a hâi ki châ hnêi, krí tê dêi kơxêt’’.

Tiô tơdroăng ki riân ngăn dêi [ơrô ngăn ‘na cheăng kâ dêi pơlê kong kơdrâm, dế kố pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột ai dâng 40 rơpo\ng [ă khu ki mơdâ pêt kơxêt, rêm hơnăm kô mơ’no tê ăm mâu hngêi kơchơ lối 20 rơpâu ta#n kơxêt tu\m hdrê, ki hên kô tê tung tơnêi têa.

Ôh tá xê to pêi lo liăn ăm to dêi rơpo\ng hngêi, mâu khu ki kố ôi tăng tơdroăng cheăng pêi ăm hên ngế kuăn pơlê a mâu bêng, cheăm rêm khế vâi châ kâ ing 3 rơtuh liăn tơngi klêng. Pêt kơxêt iâ xúa pơkeăng, phon trếo, vâi xúa mâu kông hnông ki pêi lo ing chiâk deăng, troh a mâu hrái bái, nhâ hlá vâ mơdâ pêt kơxêt.

Tung tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk’’ rôh hdrối, ngin hiăng tối tơbleăng troh vâi krâ-nho\ng o ‘na kih thuât mơdâ pêt [ă rak ngăn hdrê kơxêt pâng ling. Kơ’nâi kố, Thak sih Nguyễn Thị Bích Ngọc, Cô hnê ‘na kơvâ mơdâ pêt, rak ngăn kơxêt kâ [ă kơxêt pro pơkeăng, Tíu xiâm hnê cheăng pêi tơring }ư Mgar, kong pơlê Dak Lak kô ai hnê tơ’nôm vâi krâ-nho\ng o tung tơdroăng mơdâ pêt [ă rak ngăn hdrê kơxêt kố a dêi kơdrum hngêi tơná. Pó vâi krâ-nho\ng o kô tơmâng hôu.

Êng: Ô thak sih Nguyễn Thị Bích Ngọc, vâ ‘no liăn pêt kơxêt a kơdrum hngêi mê kơxo# liăn ‘no apoăng dêi mơngế ki pêt thế ‘no hên iâ to lâi?

Tiâ: Tâng [ă 1 kơdrum pêt kơxêt dâng 100 met karê mê vâ  ‘no liăn ăm rơpo\ng hngêi pêi athế ai pro hngêi ki ai kuâ kơvo\m, ai hlâm prăng, ai kế trá, krâ ‘măn kơmăi ki tôh têa ăm gá lo xêh môi tiah kong mêi, tâi tâng mơni vâ chê 100 rơtuh liăn.

{ă 100 met karê mê pin kô chiâng pêt 10 rơpâu tơtrong ki lía hmo\ng ga, tơ’nôm 55 rơtuh liăn hdrê nếo.

Tung 1 tơtrong kơxêt pâng ling mê rôh má 1 pin kô châ xo tâng riên 20g ki khăng 1 tuăn kơxêt, rôh má 2 kô châ xo 10-12g, tơkéa vâ tối tâng riân pin châ xo dêi môi tuăn kơxêt sap 30-32g. Mơdâ dâng 1 khế, hiâ khế djâ pêt dâng 3 khế, tơkéa vâ tối dâng 4 khế mê pin hiăng châ hnêi xo dêi kơxêt. 

Êng: Drêng pêt a kơdrum hngêi mê mơngế ki pêt kô xúa tơdrá ki tiah lâi ô thak sih?

Tiâ: Tơdrá vâ pêt kơxêt mê ai hên túa, ki ‘nâ vâi pro gá môi tiah kăn ká (chư A), lơ chư i tơpéa to. Ki hơngế dêi mâu tơdrong ki lía kơxêt ki pêt mê kơtăn dêi rơpó dâng 3cm, mâu tơdrong ki mê ôh tá chiâng ‘măn hâ achê dêi rơpó, tâng ‘măn hâ achê dêi pó kơxêt tung chhá ki lía mê kô krêa a tuăn kơxêt dêi ki lía ki tá, drêng gá vâ chiâng kơxêt ah gá oh tá le\m tơvó môi tiah kơxêt, ngăn oh tá le\m mơnâ mâ tê oh tá kơnâ.

Drêng hiăng ‘măn ki lía kơxêt a ki trá oh tá chiâng djâ u ê xếo vâ gá tơniăn [ă tíu ki kơxêt vâ huăn.

Êng: Tung pơla pêt [ă rak ngăn kơxêt mê kuăn pơlê kal thế tơtro\ng tơdroăng klâi ô thak sih?

Tiâ: Pơla pêt [ă rak ngăn, a mâu rơpo\ng kuăn pơlê, tâng ôh ai kơmăi klo\ng tôh têa ki ăm têa chiâng lo xêh mê kô chiâng tôh [ă ko\ng, hmâ hlo pin kô toh dâng 4 hdroh tung môi hâi drêng kong tô mơdrăng, hmâ hlo a kơhâi dế sap 12 chô troh 2 chô mê pin thế tôh a trêi.

Hngêi ki pêt kơxêt mê ki tro tâ pin thế pêt a hngêi ki lêm kuâ [ă lêm hlâm prăng vâ ai eăng trâ dêi mâ hâi a tơrêm hngêi ki pêt kơxêt vâ kơxêt huăn tiô 1 troăng [ă hnối huăn tơdrêng le\m tơ‘mô dêi pó.

Tâng lêm kuâ [ă tôl thế kơdroh ki tô dêi tôl [ă tơdroăng pêi pro tơ’nôm kế ki tât tô lơ pro kế ki djâ têa hiu a tôl vâ kơdroh ki tô. Pak^ng mê, thăm mơdêk tôh têa, ki tô kơpêng [ă pá xôp la lâi xuân thế tơniăn, vâ kơxêt pôi tá tro phôk xua gá tô.

Êng: Môi tơdroăng ki mâu kuăn pơlê vâ ‘nâi ple\ng mê cho tơdroăng ôa hdrong kâ ‘nhiê, [ă kơxêt pâng ling mê thế tơtro\ng tơdroăng klâi ‘na ôa hdrong kâ ‘nhiê, ô thak sih?

Tiâ: Kơxêt pâng ling xuân ai mâu oâ pơreăng, oâ pơreăng gá hên má môi cho drêng gá pơxiâm vâ hmo\ng, xua drêng mê tung dế kơxêt hianưg hmo\ng lo kô hrik mâu kuăn ki kơneăng mot tung hngêi pêt kơxêt, xua mê, tung pơla pêt pin thế ngăn dêi rêm hâi, mâu tơdrong ki lâi tro tâ pơreăng mê pin thế tah lôi tơdrêng hlối, pôi tá lôi tung kơdrum, ngăn hôm ai oâ hdrong mot há lơ ôh.

{ă kơxêt pâng ling mê ki tơviah ôh tá chiâng xúa mâu túa pơkeăng kơdê ôa hdrong vâ kơdê kơmeăn kâ ‘nhiê tung kơdrum, xua kơxêt pâng ling gá oh tá vâ [ă pơkeăng kơdê ôa hdrong, má péa, kơxêt pâng ling cho pơkeăng mê pin oh tá chiâng xôh pơkeăng kơdê ôa hdrong.

Êng: Hmâ hlo kơxêt pâng ling bú châ xo ki hên gá 2 hdrôh, tiah mê drêng hiăng châ hnêi xo kơxêt, kuăn pơlê hôm chiâng xo nếo klo kơxêt ki hiăng xúa mê, ô thak sih?

Tiâ: {ă kơxêt pâng ling mê pin bú xúa xu loăng ki nếo, xua mê, klêi hnêi xo kơxêt 2 hdroh pin ối chiâng vâ xúa nếo vâ pêt kơxêt kâ môi tiah kơxêt ô, kơxêt kông xo\n, kơxêt tâng lâl.

Klêi hnêi xo kơxêt pế kâ kố, mê xu loăng kố pin kô chiâng pơtối vâ pêt kơxêt rêi [ă pá xôp pin ‘măn xu loăng a kơpêng pin lêk hrái. Klêi hnêi xo kơxêt rêi, xu loăng mê pin ối chiâng pro nếo [ă tơdroăng hơ’lâk mâu phon hrái nhâ ki hiăng mơ-u\m sinh hok, môi tiah Trichoderma [ă tơ’nôm mâu hưh cơ ki ê vâ pêt kía.

Hôm mơnê kơ thak sih Nguyễn Thị Bích Ngọc!

Pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ nếo klêi tâng tơdroăng ‘’Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk’’ xua kơ koan teăng mâ Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên tơru\m [ă Tíu xiâm hnê mơhnhôk chiâk deăng tơnêi têa rah chêh. Tơdroăng hâi kố troh akố hiăng tâi. Mơnê pó vâi krâ nho\ng o hiăng klêi tơmâng.

Nhat Lisa prếi Gương tơplôu [ă tơbleăng