Rơpo\ng pôa Cao Xuân Yên, ối a [uôn Ea Mar, cheăm Krông Na, tơring {uôn Đôn ai 1 hectar ca cao nôkố hiăng mot tung rơnó krí xo. Pôa Yên tối ăm ‘nâi, xua ki phá tơ-ê dêi loăng ca cao kố châ krí xo plâ hơnăm, loăng tơ’lêi tro tâ ôa pơrea\ng, xua mê pôa thế ai mâ đi đo tung kơdrum vâ mơgrúa kơdrum, re\ng tah mâu plâi ki ôh tá le\m, u\m, tơdrêng a mê re\ng châ hlo pơrea\ng vâ ai túa hbrâ mơdât teăm tơdrêng. Maluâ  tiah mê, pôa Cao Xuân Yên mơnhên tối, cho ngế ki pêt loăng ca cao mê đi đo ‘’rêh tơdjuôm’’ [a\ ôa pơrea\ng:

‘’Ôa pơrea\ng cho ki xiâm vâ hbrâ mơdât, kơmú kâ xiâm. Rêm hơnăm ngin thế xôh pơkeăng kơdê kơmú, drêng chiâ klôh mơdâ loăng mê thế rơvât pơkeăng kơdê kơmú, xế pơkeăng kơdê kơmú vâ hbrâ mơdât. Nôkố loăng hiăng kân gá xuân ai ôa pơrea\ng môi tiah mê. {a\ ôa pơrea\ng kâ ‘nhê hlá mê ôh tá bê hên, xuân ai laga ôh tá ‘nhó ó to lâi. Rêm hâi á xuân lăm ngăn kơdrum, séa ngăn mâu tíu tro ôa pơrea\ng vâ châ hlo teăm hbrâ mơdât’’.

Tôh tơru\m pêi pêt ca cao cheăm Krông Na, tơring {uôn Đôn ai 14 ngế, pêt lối 10 hectar ca cao. Vâ to\ng kum vâi krâ, {ơrô pơkuâ ‘na Pêi chiâk deăng tơring tơru\m [a\ Tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê, mơdâ hdrê ki dâi le\m [a\ po mâu lâm hnê ‘na kih thuât ăm kuăn pơlê, tơku\m po, lăm pôu ngăn a mâu kơdrum pêt ca cao vâ châ tơ-[rê. Maluâ hiăng châ veăng hriâm a lâm hnê ‘na rak ngăn hdrê loăng ca cao, lăm ngăn hên kơdrum mâu ngế ki ê, la jâ Phan Thị Nghi, ối a [uôn Ea Mar xuân tá hâi ‘nâi nhên drêng kơdrum tro ôa pơrea\ng kâ ‘nhê ca cao. Tung hơnăm apoăng, kơdrum loăng dêi rơpo\ng jâ Nghi ai mâu xiâm loăng tro hlâ xua kơmú kâ a xiâm [a\ thế pêt xiâm loăng ki ê. Jâ Phan Thị Nghi tối ăm ‘nâi:

‘’Tung tơdroăng pêt mê a poăng á ôh tá teăm mơdât kơmú kâ, kơmú kâ sap ing xiâm ngi klêng. Drêng tro pơrea\ng chếo hlá lơ mâu ôa pơrea\ng ki ê tối tơchuâm cho ôa hdrong kâ ‘nhê tâng ôh tá teăm mơdât tơdrêng mê loăng kô hlâ’’.

{a\ rơpo\ng jâ Trần Thị Ngư, ối a [uôn Ea Mar hiăng pêt ca cao tung kơdrum plâi hôt vâ chê 4 hơnăm. Jâ Ngư tối ăm ‘nâi, hơnăm kố kơdrum ca cao pơxiâm châ krí xo a tâi tâng rêm xiâm. Pơla kố nah, ca cao tơpo reăng, kơ’muăn plâi, laga, xua tơdjâk dêi kong prâi ôh tá tơniăn, xua hơnăm kố kong mêi hên mê mâu loăng ai tro tâ ôa pơrea\ng, thăm nếo kong mêi hên pro ca cao ôh tá tơpo reăng, tơdjâk troh kơ’muăn plâi ôh tá ai hên. Jâ Trần Thị Ngư, tối:

‘’Ôa pơrea\ng mê ai ôa rơbông, u\m rêi. Klêi mê môi tiah roh kong mêi kố kong mêi hên mê u\m plâi laga ôh tá tơpo reăng, reăng tơpo laga ôh tá kơ’muăn plâi. Tơruih reăng, u\m plâi, ai plâi kân môi tiah kố xuân ối u\m, u\m tâi tâng, ôh tá ai châ’’.

Hên mâu tơdroăng pá, tơvâ tơvân ki kuăn pơlê trâm, tie#n sih Trương Hồng, Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên ai hnê pơchân ‘na kih thuât rak ngăn [ă hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê loăng ca cao tung rơnó mêi. Pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng:

Ô tie#n sih Trương Hồng, [ă tơdroăng rak ngăn loăng ca cao tung rơnó mêi, mê kuăn pơlê kal thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi?

Tie#n sih Trương Hồng: Tung rơnó mêi pin tơtro\ng to lâi tơdroăng ki tiah kố: má môi athế ko tơkâng ăm loăng ca cao châ bâ phuâng, tơniăn gá ki iâ 40-50% ki eăng trâ dêi mâ hâi. Ko tah tơkâng ăm bâ phuâng mê kô kơdroh kơmeăn phytophthora. Pơtối mê nếo, thế kơhnâ lăm ngăn dêi kơdrum loăng vâ re\ng châ ‘nâi drêng ai plâi u\m [ă lơ ai pơreăng ki xua kơmeăn phytophthora kâ ‘nhiê. Nôkố ca cao dế lo reăng, kơ’muăn plâi, pin tơtro\ng tung la ngiâ thế séa ngăn a klâng vâ re\ng châ ‘nâi pơreăng kố.

Tiah mê ca cao hmâ tro mâu túa ôa hdrong ki lâi kâ ‘nhiê, ô tie#n sih?

Tie#n sih Trương Hồng: {ă loăng ca cao mê ai 2 túa pơreăng kal thế ‘nâi, tâng măng tri trôu [ă kơmeăn phytophthora. Tâng măng môi tiah tri trô kâ ‘nhiê gá pâk a rơmôe loăng ca cao, ah kô pro tơdjâk ki xông kân. Pak^ng mê, gá hnối pâk a plâi ca cao kô pro ăm plâi gá chiâng oh tá le\m, oh tá kâi kân. Pơreăng ‘mêi má môi cho phytophthora pro plâi chiâng u\m. Mê 2 túa ki kố vâi krâ nho\ng o kal thế tơtro\ng [ă kơhnâ lăm ngăn vâ re\ng teăm xôh pơkeăng kơdế pơreăng. 

Tiah mê, drêng trâm mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê môi tiah nếo tối mê âi mê kuăn pơlê thế pro ti lâi?

Tie#n sih Trương Hồng: {ă tâng măng môi tiah tri trôu drêng hlo kâ ‘nhiê mê pin kô chiâng xôh pơkeăng, mâu pơkeăng kơdê hdrong ki hmâ môi tiah pơkeăng actara hía ‘lo, pin xôh a kơxêi, kơmăng, mơ-eăm xôh 2-3 hdrôh kơtăn sap ing 1-7 hâi. Vâ hbrâ mơdât tâng măng môi tiah tri trôu ăm tơ-[rê, mê kuăn pơlê pin thế rơtế [ă dêi rơpó xôh, tâng ôh tá xôh a kơdrum ki kố, tâng măng tri trô kô kơneăng troh kơdrum ki ê vâ kâ ’nhiê, drêng hiăng tâi pơkeăng gá vêh kâ dêi a tíu mê nếo. 

{ă pơreăng phytophthora mê pin xua pơkeăng kơdê ki xêt, môi tiah pơkeăng Ridomil, Aliette hoặc Agri-Fos. Drêng xôh xuân thế tơtro\ng xôh tơdrêng môi hdrôh a lâp lu kơdrum, xua kơmeăn kô hiu tiu têa hbrông ing kơdrum kố troh kơdrum ki ê kô tâ tú re\ng. Drêng xôh thế xôh dâng 2-3 hdrôh, xôh a pơla kơxo má mê ki tro má môi, xôh drêng kong rơdâm, pôi tá xôh drêng kong dế tô téa ó [ă drêng kong mêi.

‘Na tơdroăng kơmú kâ xiâm loăng mê ti lâi? Kuăn pơlê thế pro ti lâi ô tie#n sih?

Tie#n sih Trương Hồng: Hmâ hlo [ă loăng ca cao tro kơmú kâ xiâm loăng tung hơnăm ki apoăng lơ hơnăm má 2 tê, tung mâu hơnăm kơ’nâi kơmú kâ iâ tâ. Tâng tro kơmú kâ xiâm mê pin kô chiâng xúa pơkeăng Condiphocho pơkeăng ki kơdê kơmú, xôh a xiâm tiô tơdroăng pơkâ dêi Khu mơjiâng pro hiăng chêh a tơdrong. Kố cho môi túa pơkeăng ki kơnâ liăn mê vâi krâ nho\ng o thế xôh tro tiô nồng độ, ôh tá êa xúa nồng độ têi ah lơ pro ‘mêi hyôh kong prâi.

Môi tiah kuăn pơlê a cheăm Krông Na tơring Buôn Đôn tối pơla kố  vâi trâm tơdroăng tơruih reăng, ôh tá kơ’muăn plâi xua kong mêi hên. Tiah mê, tie#n sih ai hnê tối klâi [ă vâi krâ nho\ng o ‘na tơdroăng rak ngăn ca cao tung pơla kố?

Tie#n sih Trương Hồng: Kong mêi hên pro ăm loăng ôh tá chiâng kơ’muăn plâi kố cho ki xiâm pin pá vâ châ séa ngăn, malối cho tung pơla nôkố hyôh kong prâi hơ’lêh tiô rơnó mê kong mêi xuân hơ’lêh. {ă tơdroăng mê pin ngăn tâng kong prâi ti lâi vâ rak ngăn ăm tơtro, malối cho rak ngăn plâi hiăng kơ’muăn pôi tá ăm châ tơruih xếo. Hmâ hlo loăng ca cao hiăng kơ’muăn plâi xuân tro tơruih ing 30-60% mê cho tơdroăng ki hmâ hlo. Nôkố drêng plâi kơ’muăn iâ mê pin thế rak ngăn mâu plâi ki mê ăm pôi tá tro tơruih.

Tung pơla kố, vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng, kal thế séa ngăn đi đo mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê môi tiah tâng măng tri trô [ă kơmeăn ki pro u\m plâi. Kố cho 2 túa pơreăng ki xông kâ ‘nhiê rơdêi tung rơnó mêi, malối drêng kong mêi hên, ki hngiâm kơchoh dêi hyôh kong prâi, kong ôh tá châ tô.

Ô tie#n sih, pak^ng ‘na ôa hdrong kâ ‘nhiê môi tiah nếo tối mê âi, tie#n sih hôm ai hnê pơchân ki klâi ăm kuăn pơlê drêng pêt ca cao?

Tie#n sih Trương Hồng: Pêt ca cao mê pin thế tơtro\ng 2 tơdroăng: 1 cho hdrê. Thế rah hdrê ki le\m, kơtóu plâi hên, plâi le\m, kloăng le\m [ă malối kô kâi trâng mơdât pơreăng ki pro u\m plâi xua kơmeăn phytophthora pro. Pơtối mê cho tơdroăng rak ngăn ‘na pơreăng ôa hdrong kâ ‘nhiê. Vâi krâ nho\ng o thế ‘nâi tơdroăng ki kal vâ ‘na kih thuât rak ngăn hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê.

Loăng ca cao kô chiâng pêt môi hdrê gá tê lơ pêt tơvât, la tiô ngin tơmiât tung pơla nôkố pin thế pêt tơvât [ă mâu hdrê loăng ki ê. La ga drêng pêt tơvât pôi tá pêt tơvât [ă loăng plâi sầu riêng lơ tiu, xua mâu loăng ki kố xuân cho xiâm gá kơmeăn phytophthora kâ ‘nhiê. Loăng ca cao kô chiâng pêt tơvât [ă mâu loăng plâi kâ ki ê, la thế tơtro\ng mâu loăng plâi ki rơtế môi túa pơreăng phytophthora kâ ‘nhiê pôi tá pêt tơvât [ă .

Hôm mơnê kơ tie#n sih.

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng