Thak sih Nguyễn Hữu Hưng- Kăn [ơrô Kring vế ‘na hdrê loăng, ngăn ‘na pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong, ối tung Khu ngăn ‘na pêt loăng plâi [ă pơkeăng xoh kơdê ôa hdrong Dak Lak kô tối ăm vâi krâ nho\ng o mâu tơdroăng pêi pro ‘na kih thuât pêt [ă rak ngăn loăng plâi treăng kêt dro ăm kơtóu plâi hên. Pó vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ kô tơmâng:

-Mơnê kô Thak sih Nguyễn Hữu Hưng hiăng veăng tơpui tơno hâi kố, Thak sih tối ăm ‘nâi ‘na rah xo hdrê loăng plâi treăng kêt dro vâ pêt a tơnêi a tơring M’Drak [ă tối rôh ki apoăng dêi kơ koan ki hlê ‘na tơdroăng cheăng kô ‘na rah pêt hdrê ki mê?

-Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Sap ing rơnó kơxái tiu tro pơreăng kâ ‘nhiê hlâ hên h^n a mơ’nui hơnăm 2017 [ă apoăng hơnăm 2018, tơ’nôm [ă yă tê mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng môi tiah alâi, pôm loăng, kơtếo, kơphế, kơxu chu rơpâ ó, hên mâu kuăn pơlê a tơring M’Drak hiăng khên hơ’leh pêt hdrê loăng plâi kâ. Troh nôkố, a tơring M’Drak hiăng ai lối 2 rơpâu xiâm loăng plâi kâ tu\m túa. Tung mê, loăng plâi treăng kêt dro ai 135 ha. Loăng plâi treăng kêt dro akố ki hên hdrê Hương Chi, Hưng Yên...

A hơnăm 2019, Khu ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê dêi kong pơlê Dak Lak xuân hiăng ăm hlá mơ-éa mơnhên hdrê loăng apoăng [ă loăng plâi treăng kêt dro a cheăm Ea Pil, dêi tơring M’Drak.

-Thak sih tối ăm ‘nâi, tung pơla pêt loăng plâi treăng kêt dro Hưng Yên mê thế pêi pro mâu kih thuât ki lâi vâ loăng xông rơdêi xo ah hmôi ai plâi hên?

Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Loăng plâi treăng kêt dro kô chiâng pêt plâ hơnăm a Tây Nguyên. La tâng pêt a rơnó mêi mê kal thế tơtro\ng pôi tá ăm têa châ toăng, xua kong mêi hên tơnêi kô hngiâm kơchoh, loăng kô hlâ oh tá kâi xông tâng. Malối a Tây Nguyên pin thế pơxiâm pêt drêng rơnó mêi tơniăn, [ă hmâ pêt sap ing khế 6 – khế 7 rêm hơnăm. {ă hdrê loăng pêt mê thế rah hdrê loăng ki dâi le\m ah kô ai plâi hên, tơniăn, iâ hdrong kâ ‘nhiê kâi trâng [ă kong tô. mâu hdrê loăng ki mê kal thế rôe a tíu ki vâi ô eăng mơdâ hdrê le\m, ‘nâi tíu mơdâ. Mâu hdrê loăng vâ pêt vâi krâ nho\ng o rah rôe a Hưng Yên cho hdrê loăng klêp tơkâng, loăng ki mơdâ ing hdrê lơ loăng ki klêp ing tơkâng.

-Thak sih tối ăm ‘nâi, pêt loăng plâi treăng kêt dro a tơnêi ki tơvât  prêi a Tây Nguyên mê kơtăn xiâm ki kố [ă xiâm ki tá hơngế to lâi vâ loăng xông kân le\m, ai plâi hên?

-Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: ‘Na ki kơtăn dêi loăng ki kuăn pơlê ngăn a tơrêm kơpong tơnêi vâ pêt tiô pơkâ kơtăn loăng kố [ă loăng ki tá. Pơtih tâng a kơpong tơnêi klong mê pêt tiô karê kơtăn 7 met lơ 8 mét 1 xiâm; tâng pêt tơvât tung kơdrum loăng ki ê mê kô chiâng pêt karê kơtăn 6 met. Môi ha pin kô pêt 190 - 200 xiâm loăng/ha. {ă loăng plâi treăng kêt dro vâi krâ nho\ng o thế chiâ kloh trâu 80, rơdâ 80, ki kơtăn ngi hía 80cm. Drêng chiâ klôh mê pin chiâ hdrối klê mê roăng tơnêi ki a ngâ. Mâu tơnêi ki kố kal tơvât tơ’mô phon kali, lân [ă êak ro, klêi mê lôi ton châ môi khế nếo chiâng pêt xo tơnêi kơđu a klôh.

-Tơdroăng rơvât phon rak ngăn loăng plâi treăng kêt dro xông dâi le\m ăm kơtóu plâi hên xuân kal khât, mê thak sih hnê tối ăm ‘nâi pơla khế hơnăm loăng plâi treăng kêt dro xông kân kal rơvât phon ki klâi, rơvât hên iâ to kêa lâi, ô thak sih?

-Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Loăng plâi treăng kêt dro xuân môi tiah mâu loăng plâi ki ê hmâ ai 2 rơnó xông kân mê kal răk ngăn tiô kơ rơnó drêng loăng pơxiâm xông kân [ă drêng troh loăng ai plâi ăm tơtro. {ă mâu hơnăm apoăng pêt, vâi krâ nho\ng o thế rơvât phon ăm loăng ai 25gram/xiâm, phon lân 300-400 gram/xiâm, phon kali rơvât 25-35 gram/xiâm. To phon NPK mê pin tơ’nôm tiô túa 11-4-14, ki hên tơku\m a đăm [ă kali, ing hơnăm má 2 troh má 3 rơvât hên tâ iâ, tâk tơ’nôm đăm ai 50-100 gram/xiâm, lân 800gram/xiâm, kali 300-400 gram/xiâm. Tơvât hơ’leh ai 650 -800 gram/xiâm.

{ă phon hưh cơ mê rơvât ki iâ gá 1 hơnăm/hdroh lơ ki hên gá 2 hdroh/hơnăm. Rơvât hên lơ iâ ngăn tiô kơdrum loăng xông kân le\m lơ ôh. Vâi krâ nho\ng o kô chiâng rơvât phon 40-50kg/xiâm, ngăn tiô kơpong tơnêi. Pin xuân chiâng rơvât phon a tơnêi mơ’nui khế 6 lơ khế 7 drêng tơnêi ối hngiâm kơchoh lơ hơ‘leh [ă têa, klêi mê tôh ăm loăng. Pin klâ rơvât 4 troh 5 hdrôh/hơnăm.

-Plâi treăng kêt dro ki hiăng ton hơnăm xuân kal vâ têa tôh tơniăn, tiah mê thak sih hnê tối ăm ‘nâi tơdroăng tôh têa hên iâ gá to kéa lâi vâ loăng plâi treăng kêt dro xông dâi le\m tung rơnó tô mơdrăng [ă loăng hlối tơniăn lo reăng ai plâi?

-Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Ô vâi krâ nho\ng o, loăng plâi treăng kêt dro cho loăng plâi kâ ki vâi hmâ pêt a rơnâk ngo ‘nâ hía kô khăng kho têa a rơnó mơdrăng. Vâi krâ nho\ng o thế tôh ăm loăng bê têa vâ loăng plâi treăng kêt dro xông kân rơdêi vâ ai plâi hên. Tôh têa ăm loăng plâi treăng kêt dro mê pin toh ai 3 rôh vâ huăn tơkâng, drêng loăng lo reăng kơ’muăn plâi [ă a rôh klêi krí plâi vâ loăng xông rơdêi nếo.

Mâu rôh ki mê vâi krâ nho\ng o thế tôh tơ’mô a xiâm loăng, chiâng há tôh tơdrăng a xiâm loăng la ăm têa lo kơto xêh, pro ti lâi vâ ăm loăng châ hngiâm kơchoh rêi gá châ hrik têa. Tôh bê têa hiăng hôm vâ loăng xông kân ah kô ai plâi hên.

-Thak sih hôm ai hnê tối klâi ‘mâu kih thuât hnêi tróu tơkâng loăng plâi treăng kêt dro ăm loăng lo reăng ai plâi hên, [ă loăng hlối ôh tá tro ôa hdrong kâ ‘nhiê?

Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: {ă tơdroăng tah tơkâ ku\n ăm loăng plâi treăng kêt dro xuân môi tiah tróu mâu tơkâng loăng plâi ki ê kô tróu  2 rôh a pơla loăng pơxiâm xông kân [ă a hơnăm loăng ki ai plâi ah. Drêng loăng pơxiâm xông kân mê vâi krâ nho\ng o thế roăng 4 to tơkâng loăng ki kân ai tu\m 4 pâ, vâ ăm loăng xông kân ai tơkâng tơ’mô vâ tơ’lêi rak ngăn, krí plâi [ă hbrâ mơdât ôa hdrong kâ ‘nhiê; pơla hơnăm loăng hiăng ai plâi mê pin thế tróu mâu tơkâng ki achê tơnêi, mâu tơkâng ai ôa hdrong kâ ‘nhiê, tơkâng ki ku\n ki khăng kho vâ ăm loăng châ bâ phuâng a xơkối loăng, kơdroh lơ ai tơkâng ki huăn ôh tá le\m lơ huăn 3 tơkâng môi hdroh ah loăng kô tơ’lêi tơđôu.

-Klêi rơnó loăng pơxiâm xông kân hơnăm má 3-má 4 tơngi ngiâ, loăng plâi treăng kêt droh pơxiâm troh tơnó vâ lo reăng ai plâi. Tiah mê, pơla kố kuăn pơlê thế rak ngăn loăng plâi treăng kêt dro môi tiah lâi ô thak sih ?

Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Ô vâi krâ nho\ng o, [ă loăng plâi treăng kêt dro sap ing hơnăm má 4 tơngi klêng loăng pơxiâm ai plâi vâ tơniăn. Pơla kố vâi krâ nho\ng o chiâ troăng rơdâ 20-30cm, trâu 20-25cm. mâu rôh rơvât kô rơvât sap 4-5 hdroh tung hơnăm. Rôh apoăng rơvât phon reăng vâ drêh reăng gá mê troh tơdế khế 2, pơtối rơvât a khế mơ’nui khế 3 apoăng khế 4 vâ lo reăng kơ’muăn plâi le\m, rôh má 3 rơvât a tơdế khế 5, rôh má mơ’nui rơvât plâi a tơdế khế 6. Tâng kuăn pơlê tơtro\ng kô chiâng rơvât tơ’nôm tung pơla klêi kơ’nâi krí plâi ăm loăng xông nếo, la pơla kố ôh tá êa rơvât hên phon, bú rơvât iâ klêi rơnó khía rơxăm.

-Tung tơdroăng pêt [ă rak ngăn thế ai kih thuât hdró kơtôu gá vâ loăng ai plâi hên vâ châ xo hên, tiah mê thak sih kô hnê tối nhên tâ ‘na kih thuât ki mê vâ kum ăm kuăn pơlê ki pêt?

Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Ô vâi krâ nho\ng o, tung tơdroăng pêt plâi treăng kêt dro pin kô chiâng xúa mâu tơdroăng vâ pro ăm loăng re\ng lo reăng kơ’muăn plâi vâ ai plâi hên tâ. Môi tung mâu tơdroăng pêi pro mê cho hdró kơtôu. Tơdroăng hdró kơtôu loăng ngăn a hdrê, ki xông kân dêi loăng lơ ing hyôh kong prâi tung hơnăm dêi kơpong ki pin ai hâi khế ki vâ hdró kơtôu loăng pơrá phá.

Hmâ hlo [ă loăng plâi treăng kêt droh a Tây Nguyên mê pin hdró kơtốu gá a mơ’nui khế 11 lơ a poăng khế 12 hơnăm ki loăng kân rơdêi. Pin thế rah mâu loăng ki xông rơdêi vâ hdró ngăn loăng ki mê ăm loăng lo reăng ai plâi hên tâ. Vâi krâ nho\ng o thế xo hdrê ki dâi vâ hdró a mâu tơkâng loăng, kơvê ki rơdâ tíu hdró sap ing 0,4 troh 0,5cm. Tâng kong prâi hơnăm ki lâi tơtô mê pin pơtối hdró kơtôu ăm loăng rôh má 2 cho tro má môi.

-Vâ tơniăn ‘na kơdrum plâi treăng kêt dro xông tơ-[rê tơniăn, klêi krí plâi mơngế ki pêt plâi thế tróu tơkâng ki lâi vâ tơniăn ăm loăng ai plâi hơnăm kơ’nâi ah nếo ô thak sih?

Thak sih Nguyễn Hữu Hưng: Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ, [ă tơdroăng tróu tah ‘nâ tơkâng klêi krí plâi mê kuăn pơlê kal thế tróu tah tơkâng ki ku\n ki oh tá dâi, tơkâng ai hdrong kâ, tơkâng ki achê tơnêi vâ ăm loăng châ bâ phuâng. Mâu hmo\ng loăng ki huăn hmâng vâ ngăn ôh tá le\m xuân thế tróu tah lôi. Rêm xiâm tơkâng roăng 1-2 tơkâng ki lâi ngăn le\m rơdêi, vâ ăm gá huăn tơkâng ki ê le\m hlối huăn tơ’mô. Tróu tah ‘nâ tơkâng mê pin kô pro a mâu kơdrum loăng plâi ki hiăng ton hơnăm a mâu kơdrum ki ai tơkâng lối hên.

Tâng rôh apoăng tróu mê pin thế tróu tah 1/2 xiâm tơkâng vâ ăm loăng pôi tá lo reăng ai plâi vâ hơnăm kơ’nâi ah pin hơ’lêh ăm loăng ai tơkâng nếo le\m tơdroăng rơvât phon môi tiah hơnăm má 3 tơngi ngiâ. Hơnăm kơ’nâi ah nếo pin pơtối tróu tah ‘nâ vâ ăm loăng huăn tơkâng ki le\m nếo.

-Hôm mơnê kơ thak sih Nguyễn Hữu Hưng hiăng veăng rơtế tơpui tơno [ă khu ngăn pêi chiâk deăng.

Katarina Nga – Gương tơplôu [ă tơbleăng