Pơxiâm pêt sầu riêng Dona sap ing hơnăm 2008, pôa Nguyễn Văn Hưng a pơlê kân Phước An, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, maluâ hiăng hriâm [ối hên tíu, tí tăng ‘nâi hên troăng hơlâ kih thua#t rak ngăn plâi sầu riêng a rơnó ki lo reăng, kơ’muăn plâi, la kơdrum plâi sầu riêng lối 3 sào dêi rơpo\ng pôa xuân ôh tá hlo tơ-[rê môi tiah tơdroăng pói rơhêng vâ:

‘’Hdrối nah, á lôi tiô tơdroăng ki chiâng xêh gá lo to lâi reăng xuân lôi tâi to mê, la klêi mê gá tơruih tâi, mê vâi hnê á pôi tá lôi tiah mê, athế hnêi tah môi iâ, bú lôi reăng ki lo a xiâm loăng xo, mê á xuân lôi tiah mê, gá xuân tơruih tâi. Klêi mê tơ-ê nếo, vâi hnê pôi tá lôi reăng ki lo kơtăn a xiâm ing 1 met, 1 met tơdế mê [ă tơdroăng ki lôi reăng lo môi tiah mê athế hnêi tah iâ, lôi 1 xơtá môi kơpâu reăng mê gá kô kơtốu plâi hên tâ. Laga drêng hiăng hnêi tah tiah mê xuân ôh tá hlo tơ-[rê. Mê á ôh tá ‘nâi tiô túa ki lâi vâ pro ăm sầu riêng ai kơtốu plâi hên’’.

Ôh ti xê tơruih reăng môi tiah rơpo\ng pôa Hưng, vâ chê 100 xiâm loăng plâi sầu riêng dêi rơpo\ng jâ Thái Kiều Phượng, a [uôn Ko\ Tam, cheăm Ea Tu, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột ối tro pơreăng ki tơruih plâi kơbâng. Jâ Phượng ăm ‘nâi, rơpo\ng jâ hiăng xúa mâu troăng hơlâ kih thua#t môi tiah tôh têa, rơvât phon la tơdroăng ki tơruih plâi ôh tá hlo hơ’lêh klâi. Tiô tơdroăng ki tối dêi jâ, [ă tơdroăng ki tơruih plâi kơbâng môi tiah nôkố, kơdrum plâi sầu riêng dêi rơpo\ng pôa mơni kô kơdroh dâng 30% ki dâi le\m tâng vâ pơchông [ă rơnó hdrối.

‘’Rơpo\ng á xuân rak ngăn, xuân tôh têa hên khât, hmâ tôh 5 hâi, 10 hâi môi hdroh, xuân rơvât phon, xôh pơkeăng đi đo, pơkeăng kơdê oâ, tâng măng, pơkeăng kơdê pêk pêng khêi la ôh tá ‘nâi tiah lâi reăng gá xuân ối tơruih, nôkố gá tơruih tơxui, gá lo plâi kơbâng xuân tơruih. Kơnôm khoa hok hnê mơhno ăm á kih thua#t vâ á hriâm [ối, rak ngăn ăm loăng plâi xông kân le\m’’.

Hiăng lối 20 hơnăm pêt plâi sầu riêng, la pôa Y Hrah Êban a [uôn Ko\ Tam, cheăm Ea Tu, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột xuân hlo ối pá má môi tung tơdroăng rak ngăn plâi sầu riêng tung pơla dế lo reăng, kơ’muăn plâi cho rak ngăn oâ hdrong kâ ‘nhiê. Pôa Y Hrah ăm ‘nâi, maluâ hiăng veăng hriâm hên tung mâu tơdroăng rak ngăn plâi sầu riêng, tơná pôa xuân hriâm [ối hên mâu túa pơkâ xuân môi tiah xúa mâu troăng hơlâ rak ngăn plâi sầu riêng tro kih thua#t, la rêm hơnăm, kơdrum plâi sầu riêng dêi rơpo\ng pôa xuân ối tro hên oâ hdrong kâ ‘nhiê, xiâm loăng ki hiăng hlâ xua oâ hdrong kâ ‘nhiê xuân hiăng hlo hên:

‘’Á hlo tung loăng plâi sầu riêng hmâ ai mâu pơreăng môi tiah lo chhá, pơreăng kố pơlât xuân kâi, la 10 xiâm loăng bu châ 1 troh 2 xiâm tê kâi pơlât prêi, má péa nếo cho oâ hdrong pong kâ tung dế plông loăng, pơreăng ki mê ôh tá ai túa ki lâi kâi pơlât. Mê nếo tro ki lo hbri hbríu a kơtôu xiâm loăng, kố nah á lêa tah kơtôu, pik pơkeăng la ôh tá kâi pơlât prêi. Kơnôm khu ki hriăn ‘na khoa hok ai troăng hơlâ ki lâi hnê tối ăm á vâ hriâm [ối’’.

 Ô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, tơdroăng tơruih reăng, tơruih plâi kơbâng a loăng sầu riêng tung pơla kố dế pro ăm mơngế ki pêt plâi sầu riêng trâm pá, tiô tie#n sih ki lâi cho ki xíâm khoh pro tơruih tiah mê?

 Tie#n sih  Hoàng Mạnh Cường:  Tơdroăng tơruih reăng [ă plâi a loăng sầu riêng ai hên tơdroăng ki kuăn pơlê tơtro\ng,la kal 'nâi tung pu\n tơdroăng kơ’nâi kố: Má môi, kuăn pơlê thế tơtro\ng pơtối rak vế ki hngiâm kơchoh tung kơdrum xua tâng ôh tá châ hngiâm kơchoh lơ tôh ôh tá bê têa, lơ lối hên têa mê loăng kô chiâng hơ’lêh sinh lý kô pro ăm reăng plâi tơruih. Tơdroăng ki má péa, vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng tung pơla loăng sầu riêng lo reăng mê thế kơdroh rơvât phon ki lơ ai đặm hên, malối cho tơdroăng ki pin rơvât kaliclorua mê xuân pro tơruih reăng hên. Tơdroăng má pái, tung pơla lo reăng kơ’muăn plâi mê kuăn pơlê thế tơtro\ng pin ôh tá chiâng po tơnêi tung kơdrum loăng ah pin lơ tro po kơtê rêi loăng [ă xuân pro ăm chiâng hơ’lêh sinh lý [ă pro ăm loăng tơruih reăng hên. Tơdroăng má 4 pin pôi tá hnêi tơkâng, hveăng loăng tung pơla kố, malối pin thế uâ tah ‘nâ tơkâng xuân pro kơdrâ tơdjâk troh sinh lý hlối pro loăng tơruih reăng hên.

 Ô tie#n sih, tiô ngin tí tăng ‘nâi ple\ng, nôkố, mơngế ki pêt sầu riêng hmâ pêi pro tơdroăng hnêi reăng vâ tah ‘nâ reăng ki tơpo a mâu tíu ôh tá kal, tiô tie#n sih vâ hnêi tah reăng tro tơdroăng mê kal thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi?

 Tie#n sih  Hoàng Mạnh Cường:  Tơdroăng  hnêi tah reăng cho ki kal, xua pin hnêi tah reăng pin kô pơkâ sap ing apoăng dêi reăng [ă plâi gá kô le\m ah loăng kô chiâng kơ’muăn plâi tơdâng tơ’mô drêng pin krí. Pó vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng cho tơdroăng hnêi tah reăng, ahdrối mâu reăng ki huăn karê [ă kông loăng ki kân lơ tơkâng. Xúa tíu ki mê plâi gá kô kân tâng gá kơ’muăn ôh tá tro kô pro tơđôu hên. Má péa, pin lôi kơpâu reăng achê loăng kân [ă tơkâng ki kân, pó pôi tá ăm reăng [ă plâi gá lối achê tơkâng. Malối akố vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng hnêi rơmôe ăm loăng plâi sầu riêng ôh tá luâ 6m. Tâng pin lôi luâ 6m mê trếo kơhiâm ki drêh ăm tơkâng ki a 'ngêi kô hên tâ, gá kô ôh tá tơku\m drêh dêi mâu tơkâng ki kân. Tung pơla lo reăng vâ kơ’muăn plâi pin xuân chiâng vâ xôh pơkeăng MKB mê cho siêu lân [ă kali ki iâ gá xôh 2 hdroh [ă rêm hdroh xôh kơtăn dêi rơpó 12 hâi vâ kơdroh ki lơ tơruih plâi.

 Hlo nhên tơdroăng hnêi reăng xuân veăng pro tơniăn ăm plâi kơ’muăn le\m tro tâ. Laga vâ tơniăn ăm loăng plâi sầu riêng xông rơdêi, krá tơniăn mê drêng kơ’muăn plâi pin thế rak dâng to lâi to reăng sầu riêng tung môi to loăng ăm tơtro, ô tie#n sih?

 Tie#n sih  Hoàng Mạnh Cường: {ă mâu plâi a tơkâng mê tiô ngin tí tăng ‘nâi ple\ng ngăn tiô hơnăm dêi loăng, la hơnăm loăng ai plâi hên vâ tê ngăn tiô kô ivá dêi loăng, pơla hơnăm loăng ai plâi hên pin bú lôi 90 troh 120 to plâi tê tung môi xiâm loăng [ă pin thế pơtối rak môi tiah mê tung hơnăm ki pơtối. Xua pin ‘nâi loăng plâi sầu riêng ai môi hơnăm plâi hên mâu hơnăm kơ’nâi ah plâi gá iâ, xua vâ rak ăm loăng ai ivá rơdêi, hbrâ vâ kơ’muăn plâi hên a hơnăm ki pơtối mê ah nếo. Tâng pin lôi ăm loăng ai plâi hên loăng kô ‘no lối hên ivá vâ mơ'drêh plâi ki hên mê, ôh tá tơku\m mơ'drêh dêi loăng mê plâi kô ku\n há, ôh tá kân to hơto, plâi ki ‘nâ chiâng peâk.

Ô tie#n sih, pak^ng tơruih plâi kơbâng, tơdroăng ôa hdrong kâ ‘nhiê xuân châ mơngế ki pêt rơhêng vâ ‘nâi. Mê cho tơtro [ă kơdrum plâi sầu riêng ki tro ôa hdrong kâ ‘nhiê pong loăng pro lo têa nheăn [ă pro ai tíu prăng rơbông, mê tâng hlo tiah kố tie#n sih kô hnê tối môi tiah lâi?

Tie#n sih Hoàng Mạnh Cường: Má môi, cho pơreăng lo têa nheăn hên a plông loăng, kố cho xua ing 3 khu kơmeăn phytophthora [ă fusarium pro. Trâm ti mê pin thế re\ng châ ‘nâi [ă thế kúa tah pơtâi ki prâp prăng tung kơtôu loăng, xo ridomil pik a loăng tíu ki prăng prâp. Má péa, xiâm ki vâ ai ki prăng rơbông hên a loăng. Mê cho pơreăng tảo. Châ khât gá pơreăng tảo rơ-iô xua gá pro răng hên tơkâng. Xua tung rơnó mêi a loăng pro hngiâm hên. Xua pin ôh tá pro ăm tơkâng châ bâ phuâng, mê loăng ai kơtôu tơrân tân pro chiâng ai pơreăng tảo mê. Tơdroăng kơdê tah tảo pin kô chiâng lăm troh a tíu tê pơkeăng rôe vâ xôh a loăng. Vâ kơdroh pơreăng kố, klêi krí plâi pin văng pro ăm loăng châ bâ phuâng tung kơdrum, pro ti lâi thế ai eăng mâ hâi châ trâ a xiâm loăng, drêng kơtôu loăng x^ng kô ôh tá ai pơreăng tảo. Ki má 3, cho hdrong pong kâ loăng. Tâng hdrong pong kâ loăng pro pá vâ kơdê, pin thế ‘nâi hdrong pong kâ loăng mê a khế 3-4 xua  hên mâu oăng [ă puk pế, mê pin thế xôh tơdrêng hlối drêng mâu oăng [ă puk pế vâ kơtâ. Tâng loăng hiăng tro pong kâ pin kô chiâng xo kơpêi kơ’nhâm pơkeăng klêi mê kơchiâ tung tru\m loăng  tíu ki hdrong pong kâ vâ ăm hdrong hlâ.

Hôm mơnê kô tie#n sih Hoàng Mạnh Cường, Ngế xiâm ngăn ‘na loăng kong [ă loăng plâi kâ, Vie#n ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên hiăng ăm ‘nâi ‘na kih thuât ki kal tung rak ngăn loăng plâi sầu riêng pơla lo reăng kơ’muăn plâi.

Nam Trang chên

Kataringa Nga -Gương - A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng