Rơpo\ng pôa Ngô Văn Bảng, ối a kơxo# hngêi 66, Phù Đổng, pơlê kong kơdrâm Plei Ku, kong pơlê Gia Lai ai 1 ha 5 sào kơphế TR4 ki vêh pêt nếo hiăng châ 2 hơnăm. Nôkố, ki hên [ăng tơnêi pêt kơphế kố hiăng xo\n 1,2 met, mê drêng rơnó tô kố, pôa Bảng mơni kô poê kối kơphế. Tiô tơdroăng ki rơkê ple\ng dêi pôa, poê kối kơphế a rơnó tô kô kum ăm pơreăng pá vâ mot kâ ‘nhiê a mâu tíu ki poê kối. Rơtế [ă tơdroăng ki poê kối, pôa kô lăm ngăn kơdrum, tăng mâu xiâm loăng kơphế ki ôh tá dâi, hrá xông kân vâ vêh pêt nếo:

Gá hiăng xo\n 1 met 2 mê á poê. Kơphế dâng 1 hơnăm tơdế, péa hơnăm mê nếo chiâng poê kối, ôh tá chiâng poê tơdrêng hlối, tu\m hơnăm poê. Drêng poê, xiâm ki lâi gá ôh tá dâi, á ko tah, chiâ klôh nếo, pêt hdrê ki nếo, iâ tro pơreăng kâ ‘nhiê, gá xuân tơ’lêi hlâu tâ’’.

Xuân hbrâ ăm tơdroăng ki poê kối 2 ha kơphế hdrê ki nếo, nâ Nguyễn Thị Ngọc Thu, ối a pơlê kân Phú Hòa, tơring }ư\ Pưh, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, tơdroăng ki poê kối kơphế kal séa ngăn hdrê kơphế. {ă mâu hdrê kơphế ki ton ai rêi ôh dâi, ôh tá dâi le\m, mê nâ hmâ kôm xiâm loăng hiăng xo\n lối 1 met 4 nếo poê. Kối xo\n kô pro pá ăm tơdroăng ki krí xo plâi, laga, kô pro ăm xiâm loăng ai plâi kơtốu hên. Rơtế a mê, klêi kơ’nâi poê, nâ kô re\ng mơgrúa le\m, chiâ tâ tá klôh, poê tơkâng vâ mơdât tơdroăng ki oâ hdrong kâ ‘nhiê:

Á tô tuăn khât xuâ oâ hdrong kô xông kâ ‘nhiê a tíu ki poê kố. Mê á hmâ xúa mâu túa pơkeăng vâ xôh a tíu ki poê. Túa pơkeăng kố cho (Xam-phiơn) Champion á hmâ xúa hên má môi xua pơkeăng kố gá rơpâ liăn [ă xúa ga tơ-[rê. Rơnó mêi, á xuân rơvât phon tiah hmâ tiô 3 rôh, rơnó tô, á kô ôh tá rơvât phon xếo’’.

Vâ poê kối kơphế tro kih thuât, kih sư Lê Bá Nghiêm, kăn [o# cheăng tung Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê Gia Lai ai hnê tối.

Êng: Pâ phêp kih sư ăm ‘nâi ki pơxúa dêi tơdroăng pôe kối loăng kơphế?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Pôe kối loăng kơphế ngăn môi tiah tơdroăng kal thế pêi pro đi đo. Xua tâng vâ ăm loăng ai hên hveăng, bú to tơdroăng pôe kối ăm huăn cho ai pơxúa. Bú hơ’lêh tiô tơrêm hdrê, hdrê ki ôh tá le\m kô huăn tơkâng iâ, hdrê ki le\m plâi kô piê kân, hdrê ki ai rêi le\m kô huăn tơkâng hên, le\m dâi tâ.

Êng: Nôkố, ai mâu túa pôe kối kơphế ki lâi, ô kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Tiô ki re\ng kân [ă xông rơdêi dế loăng kơphế, drêng hiăng kân xo\n, mâu kơdrum ki nếo pêt, vâi kô pôe kối rôh a poăng. Châ khât, pêi pêt kơphế a Tây Nguyên, túa pêi ki xiâm xuân cho pôe rơmôe ki tơdrăng, Tơkéa vâ tối, loăng kơphế bú ai môi to kông ki kân, ‘nâng ‘nâi klêi mê gá hu\n tơkâng, hên hveăng a tơkâng râ má 1, má 2, má 3  [ă má 4 ing kông ki xiâm sap ing ‘nâi. Tơkéa vâ tối tơkâng ki huăn 1 met 2 athế pôe kối roh má môi. Drêng hiăng pôe kối roh má péa, vâi kô pôe tâi tâng tơkâng ki mê, vâ ăm loăng huăn hên hveăng râ má 2, má 3 pro hên tơkâng vâ kơ’muăn plâi. A mâu kơpong dêi kong pơlê Lâm Đồng ai túa pôe kối ki hên tơkâng, tơkéa vâ tối hên kông ki xiâm. 2 túa ki kố kô ai kih thuât pơrá phá. Kông ki môi xiâm pôe oh tá ăm huăn rơmôe luâ 1 met 5. Ki hên kông oh tá pôe rơmôe, lôi gá huăn  [ă kông ki xiâm.

Êng: Tiah mê túa pôe kối ki lâi tung 2 túa mê gá pro pơxúa ăm loăng kơphế tung kơdrum kơ’muăn plâi hên, ô kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Châ khât kố cho mâu túa pêi pro ton tá ah dêi mâu kơpong, mê ôh tá chiâng tối túa pêi pro ki lâi gá tơ-[rê tâ, rêm túa ai ki pơxúa phá xêh. Pơtih loăng ki môi to kông pôe rơmôe ăm huăn  tơkâng, hu\n hveăng le\m, ai hên tơkâng, hên râ tơkâng, kơxo# tơkâng ai plâi gá chuih tit dêi pó hên, plâi gá kô hên. Tâng túa pro hên kông kô tơ’lê ăm mơngế ki pêi pêt, xua vâi pro ăm gá 5 troh 8 tơkâng râ má môi a loăng ki mê.

Klêi krí tâi plâi a mâu tơkâng, hveăng troh dâng lâi pôe tah tơkâng mê hvât lôi ăm gá hu\n tơkâng hveăng ki ê nếo, klêi rêm hdroh krí xo thế tah môi râ rơkâng. Dâng 1 troh 2 hơnăm tah râ tơkâng ki mê. Xua hơnăm apoăng krí ki tung dế tâ, hơnăm má 2 krí ki pá gong. Dâng 2 hơnăm tah tơkâng dêi loăng ki ai hên tơkâng, tơkôm kối gá huăn chiâng tơkâng râ má 1. A tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng hmâ hlo vâi pro tiô túa ki kố.

Êng: kăn

Kih sư Lê Bá Nghiêm: Nôkố ai mâu hdrê kơphế ki nếo, le\m, ai hên hdrê kơtóu plâi hên. Mơngế pêt kơphế kal thế tơtro\ng ‘na ki pôe rơmôe thế a‘ngêi tâ hâi ki hdrối môi iâ, nôkố hiăng xo\n tơkâ luâ 1 met 3 troh 1 met 4. Loăng rế xo\n, tơkâng rế kân, tơkâng rế kân mê mâu tơkâng hveăng kô kơ’muăn plâi hên tâ.

Loăng ki môi to kông pôe rơmôe cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm vâ pro ăm loăng huăn tơkâng hveăng ki vâ kơ’muăn plâi hên tung hên hơnăm, tơkéa vâ tối gá kơ’muăn hên plâi a tơkâng, mơni kô châ xo dêi plâi hên tâ.

Êng: Klêi pôe rơmê, loăng kơphế kal thế rak ngăn rơvât trếo kơhiâm ki tiah lâi ô kih sư?

Kih sư Lê Bá Nghiêm: ‘Na kih thuât tiô á ôh tá phá dêi rơpó. Pôe kối rơnó ki kố mê oh tá rơvât phon ki klâi oh. Mâu rơpo\ng hngêi thế tơtro\ng mê vâi xôh môi túa pơkeăng ki pro ing trếo hlái vâ mơdât kơmeăn kâ ‘nhiê a tíu ki pôe rơmôe gá mê.

Mơnê kơ pôa!

Nguyễn Thảo ngế rah chêh

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng