Pơxiâm mot tung rơnó krí la mâu krí xo, tê plâi sầu riêng a pơlê kân Phước An, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak hlo pêi cheăng kơhnâ khât, ai hên h^n mâu ngế ki roê, mâu ngế ki tê.

Drô troăng kân kơxo# 26, troăng ki tơkâ hluâ tơring hlo hên h^n tíu ki tê plâi kâ, ki hên cho plâi sầu riêng. Tung mâu hơlâ troăng, mâu rơxế kân, rơxế hon đa chơ hên plâi sầu riêng lăm troh a tíu ki tê, roê.

Jâ Nguyễn Thị Mỹ Linh, ngế ki lăm roê sap ing Tiền Giang troh roê a pơlê kân kố ăm ‘nâi, nếo pơxiâm mot tung rơnó la rêm hâi tíu roê dêi jâ roê lối chât ta#n plâi sầu riêng.

Tiô tối hdrối, hơnăm kố kô roê châ dâng 10 rơpâu ta#n vâ tê ngi  kong têa Sinuâ. Jâ Nguyễn Thị Mỹ Linh tối:

‘’Hơnăm kố, ki hên dêi plâi sầu riêng xuân môi tiah hơnăm nah, thăm nếo hên tâ, ki le\m dêi plâi sầu riêng hơnăm kố, plâi gá ngăn le\m tâ, yă xuân kơnâ tâ há.

Nôkố bu nếo pơxiâm mot tung rơnó krí plâi sầu riêng mê mâu plâi ki roê tá hâi teăm hên, môi hâi á tê châ dâng 20 – 30 ta#n. Apoăng rơnó yă tê 41 – 42 rơpâu liăn/kg, nôkố xuân hiăng tâk troh 45 – 46 rơpâu liăn’’.

Tiô jâ Lê Thị Vọng, ối a thôn Tân Lập, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pa] tối, rơtế [ă tơdroăng ki tê châ yă kơnâ, sầu riêng hơnăm kố ối dâi le\m, plâi kơtốu hên tâ mâu hơnăm hdrối.

Môi tiah tung kơdrum dêi jâ Vọng, mâu xiâm loăng plâi pơrá ai plâi kân [ă le\m. Jâ Vọng tối tiah kố, [ă ki dâi le\m dêi plâi môi tiah mê yă tê xuân kơnâ tâ hơnăm nah sap ing 3 rơpâu troh 5 rơpâu liăn/kg, xuân tơtro:

‘’Plâi dêi rơpo\ng á hơnăm kố châ hên tâ hơnăm nah, hơnăm nah châ 10 ta#n la hơnăm kố mơni kô châ 14 ta#n. Ki hên hluâ tâ plâi kân, tơvó, mơngiơk gá le\m tâ, mê nếo yă xuân kơnâ tâ hơnăm nah’’.

Tiô riân ngăn dêi {ơrô ngăn pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tơring Krông Pa] ăm ‘nâi, lâp tơring nôkố ai vâ chê 1 rơpâu ha plâi sầu riêng, ki hên pơrá dế ai plâi.

Hơnăm kố, kong prâi tơniăn le\m mê loăng plâi sầu riêng re\ng lo reăng, ai plâi, plâi gá kân, le\m há. Ki pơxúa dêi plâi sầu riêng tung pêt loăng plâi dêi tơring hiăng châ tối mơnhên.

Tung rôh pơtối dêi tơdroăng hnê mơhno, thak sih Đoàn Ngọc Hải, kăn pơkuâ {ơrô rak ngăn ki dâi le\m, ối tung Khu ki rak ngăn ki dâi le\m ‘na kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng – Loăng pơlái – Ká xi xo\ng kong pơlê Dak Lak kô hnê ăm pó vâi krâ nho\ng o mâu kih thuât rak ngăn [ă krí xo plâi sàu riêng.

Ô thak sih, nôkố tơdroăng pêt loăng plâi sầu riêng a Dak Lak dế môi tiah lâi? Mâu kơpong ki lâi tơtro vâ pêt loăng plâi sầu riêng?

Thak sih Đoàn Ngọc Hải: Loăng plâi sầu riêng châ khe\n inâi cho loăng ki kơnía, gá ai tơdroăng ki rơhêng vâ trếo kơhiâm hên la kâi trâng [ă tơdroăng ki ôa hdrong kâ ‘nhiê, xua mê, pâ thế mâu ngế ki pêt athế ‘nâi kih thuât rak ngăn tơniăn vâ pro dêi kơdrum loăng dâi le\m.

Vâ rak ngăn kơdrum loăng tơniăn, mê vâi krâ nho\ng o kal pêi pro tiô pơkâ ki pêt tơniăn tiô pơkâ VietGAP.

{ă tơdroăng ki pêt tiô pơkâ VietGAP mê kơdroh kơxo# liăn pêt, tơniăn [ă mơdêk ki dâi le\m, ing mê mơdêk ăm tơdroăng cheăng kâ tung [ăng tơnêi.

{ă loăng plâi sầu riêng gá tơtro a hên túa tơnêi, mê tơdroăng ki pêt loăng plâi sầu riêng tung kong pơlê Dak Lak nôkố pin dế tơku\m a mâu kơpong tíu pơkâ, xuân hiăng ai hên tơring, cheăm pêt loăng plâi sầu riêng kố [ă túa pơkâ [ă [ăng tơnêi ki tơ-ê dêi rơpó.

Pơtih a Krông Pa] [ăng tơnêi gá kân, pơtối mê cho Krông {uk, {uôn Hồ, Ea Hleo, [ă nôkố xuân dế pêt a mâu tơring ki ê maluâ tá hâi teăm hên, môi tiah a }ư\ Kui`, Krông Ana, [ă hên tơring ki ê, mê [ăng tơnêi pêt plâi sầu riêng nôkố xuân dế hlo pêt hên, xua nôkố, môi tiah pin hiăng ‘nâi yă plâi sầu riêng gá kơnâ [ă ki tơ-[rê dêi cheăng kâ sap ing sầu riêng kố xuân hên.

Xua mê, kuăn pơlê ki pêi chhiâk pêi deăng nôkố môi tiah pơrá vâ pêt tơdâng tơ’mô, hdrê loăng ki lâi xuân ai. {ă túa pơkâ pêt plâi sầu riêng gá hlo tơ-[rê a tíu plâi sầu riêng maluâ vâi krâ nho\ng o iâ pêt môi hdrê, vâi hmâ pêt tơvât, pêi tiô pơkâ cheăng kâ péa râ, malối, [ă [ăng tơnêi pêt kơphế ki rế hía rế krâ mê tơdroăng ki pêt tơvât plâi sầu riêng vâ pro túa pơkâ 2 râ tung môi [ăng tơnêi, kố cho túa pơkâ tơtro [ă ai pơxúa cheăng kâ ăm mâu ngế ki pêt sầu riêng.

Mê âi thak sih ai tối túa pêt sầu riêng tiô pơkâ VietGAP, nôkố mê thak sih xuân cho ngế pơkuâ séa ngăn túa pêi pêt tiô pơkâ kố a Ko\ng ti pêi cheăng tiô rơnó, môi tung khu pêt loăng kơphế Phước An, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pac\.

Tiah mê tơdroăng pêi pêt plâi sầu riêng tiô pơkâ VietGAP mê ai mâu tơdroăng pơxúa tiah lâi?

Thak sih Đoàn Ngọc Hải: Pêi pêt kơphế tiô pơkâ tơniăn tiô túa VietGAP mê ngin pêt 8 ha a tơring Krông Pac\. {ă túa pêi pêt tiô ton nah mê pin thế tơtro\ng [ă ki châ xo hên lơ ôh dêi loăng plâi. Ngin hlo hơnăm kố châ xo hên la hơnăm kơ’nâi ôh tá tơniăn, malối cho ki dâi le\m.

{ă tơdroăng tối tơbleăng pêi pêt tiô pơkâ VietGAP mê châ hnê tối, kơjo kum dêi tíu pêi cheăng hnê tối, xúa tơdroăng rak ngăn tâi tâng, xúa phon rơvât ăm tơtro kô tơniăn [ă malối cho ki le\m dêi plâi xua drêng pêi pêt tiô túa VietGAP mê kuăn pơlê kô thế ai hlá mơ-éa chêh tối tơdroăng pêi pêt, tung pơla rơvât phon, xôh pơkeăng mê vâi thế chêh ‘măn [ă ai hâi khế klâ phá vâ tơniăn ăm plâi hdrối vâ krí ai hâi khế ki ăm klâ phá vâ tơniăn.

Ô thak sih, loăng plâi sầu riêng hmâ tro ôa hdrong ki lâi kâ ’nhiê, kuăn pơlê thế tơtro\ng mâu tơdroăng klâi tung pơla rak ngăn?

Thak sih Đoàn Ngọc Hải: {ă pơreăng ki hmâ hlo kâ ‘nhiê loăng plâi sầu riêng mê nôkố cho pơreăng xua kơmeăn phytophthora, [ă nôkố a loăng plâi sầu riêng mê ôh tá xê xúa to kơmeăn phytophthora kâ ‘nhiê mê ối ai hên mâu túa pơreăng môi tiah pơreăng pro prăng rơmo\n xuân tơdjâk ‘mêi ăm loăng.

La túa pơreăng kố cho túa pơreăng kâ ‘nhiê tơdjâk ‘mêi ó ăm loăng plâi sầu riêng, ôh tá xê to loăng plâi sầu riêng mê ối ai tá sầu riêng ki kân, mê cho xiâm ai kơmeăn phytophthora.

Xua mê, vâ krâ nho\ng o thế tơtro\ng [ă kơhnâ ngăn dêi khât drêng pêt loăng plâi sầu riêng mê thế tơmâng troh tơdroăng hbrâ mơdât [ă kơdê kơmeăn Phitophthora ăm loăng.

{ă plâi sầu riêng mê kuăn pơlê thế tơtro\ng mâu túa ôa hdrong kâ ‘nhiê môi tiah lâi?

Thak sih Đoàn Ngọc Hải: Tơdroăng ki ôa hdrong kâ loăng, a plâi lơ pro plâi gá tơruih hên mê kố cho xua hơ’lêh dêi loăng, má péa cho xúa tơdroăng ki vâi krâ nho\ng o rơvât phon, má pái nếo cho xua tơdroăng tơruih plâi mê túa pêi kố xuân cho xua ing hyôh kong prâi hơ’lêh, tơkéa vâ tối loăng dế tung pơla ai plâi xua tơdroăng rak ngăn loăng drêng loăng hu\n rơmôe mê oh pro tơruih plâi, mê cho xua hơ’lêh sinh lí khoh pro plâi tơruih.

{ă môi tơdroăng ki ê nếo tơkéa xua kơmeăn kâ ‘nhê,  tơdroăng kố púi vâ vâi krâ nho\ng o tơmâng khât troh tơdroăng IBM, rak ngăn pơreăng kâ ‘nhiê tâi tâng a kơdrum loăng, malối [ă mâu túa pêt tơvât mê pin xuân thế xúa ăm tâi tâng mâu hdrê loăng pêt tung môi [ăng tơnêi mê, ôh tá xê to loăng plâi sầu riêng. Vâ pin châ rak ngăn kơhnâ khât tâ.

Nôkố kong pơlê Dak Lak hiăng mot tung rơnó krí dêi plâi sầu riêng. La hên kuăn pơlê tô tuăn drêng lâi gá tơtro vâ krí plâi sầu riêng. Tiah mê thak sih kô hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o pế drêng lâi tơtro vâ krí plâi sầu riêng?

Thak sih Đoàn Ngọc Hải: Pôe plâi drêng lâi plâi hiăng krâ mê pin nếo pôe. Hmâ hlo tiô khôi hmâ pêi pêt krí xo plâi sap ing nah troh nôkố ki pin hmâ hlo plâi sầu riêng hiăng krâ gá tơruih xêh mê ah pin tôm. La nôkố vâ châ krí plâi vâ tê, tơdroăng lôi plâi tơruih xêh vâ tôm xo gá pá, xua pin oh tá châ lăm ngăn dêi kơdrum đi đo [ă ôh tá châ tê.

Xua mê, pin thế pôe. Tơdroăng kố púi vâ vâi krâ nho\ng o drêng hlo plâi nhôm hiăng vâ tơruih, kơxo# plâi sap 3-5% drêng mê pin tối ăm khu ki lăm rôe, klêi mê vâi kô ăm dêi mâu ki hmâ krí lăm troh ngăn vâ ‘nâi klêi mê,

Hôm mơnê kơ thak sih!

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng