VOV4.Sêdang - Tê Xăng [ă Măng Ri cho péa to cheăm kơpong lăm pro Kăch măng a tơring Tu Mrông (Kon Tum) achê [ă tơring Nam Trà My dêi kong pơlê Quảng Nam. Sap chal tơplâ xâ Pơhlăng, plâ Mih nah vâi krâ nho\ng o mơngế Rơteăng a Tê Xăng, Măng Ri môi tuăn tiô Đảng, tiô Pôa Hồ mơjiâng pơlê tơplâ, chiâng kơpong hmuâ ối dêi Kăch măng krá tơniăn a kong pơlê Kon Tum. Tung mâu hâi leh Têt lơ mâu hâi rơpo\ng hngêi ai tơdroăng cheăng ki kal, vâi krâ nho\ng o mơngế Rơteăng akố pế mâu kơchâi kâ ki kơhiâm ki tíu ê ôh tá ai.

Kơpong tơnêi Tê Xăng [ă Măng Ri hiăng chiâng tíu ki vâi ô eăng má môi xua ai hên mâu loăng nhâ pơkeăng ki kơnâ môi tiah: sâm Ngọc Linh, sâm kơxái, đương quy, ngũ vị tử... Malối cho sâm Ngọc Linh. Kố cho hdrê loăng pơkeăng ki kơnâ má môi tung lâp plâi tơnêi, hiăng châ pôa Nguyễn Xuân Phúc, Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh pơxá cho pơkeăng kơnía dêi tơnêi têa. Nôkố, Tu Mrông hiăng ai 760 ha mâu nhâ loăng pơkeăng kơnâ liăn. Ing tơdroăng pêt nhâ loăng pơkeăng mê kuăn pơlê a tíu kố hiăng châ xo kơxo# liăn hên luâ tâ tâng vâ pơchông [ă hdrối nah.

Nâ Y Bắp ối a pơlê Đăk Song, cheăm Tê Xăng ăm ‘nâi: pơlê kố ôh  tá ai xếo rơpo\ng kơklêa, kơxo# rơpo\ng kơtiê hiăng rế kơdroh. Sap hơnăm 2019 troh nôkố, tung pơlê hiăng ai 67 rơpo\ng châ mung liăn ing kơxo# liăn to\ng kum, rêm rơpo\ng ai 100 rơtuh liăn, [ă liăn tơkâ bú 3% rêm hơnăm vâ mơnhông pêt loăng sâm Ngọc Linh. Ôh tá ai rơpo\ng ki tá ai hmê kâ, ôh tá ai ếo xâp. Tơdroăng cheăng kâ hiăng tơtêk, mê rơpo\ng hngêi ki lâi xuân châ vâ kâ Têt.

‘’Tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ nho\ng o hdrối nâh trâm hên xahpá. Nôkố mơhé hâi kro mơdro\ng la hên rơpo\ng xuân hiăng kro mơdro\ng. Hdrối nah bú pêi báu, pêt alâi, pêt pôm loăng, mê bú ai hmê bê kâ plâ khế hơnăm tê. Nôkố vâi krâ nho\ng o hiăng ‘nâi pêt loăng ‘mốu, kơphế, sâm kơxái… mâu rơpo\ng kuăn pơlê ối ‘nâi pêt Sâm Ngọc Linh nếo mê kơxo# liăn pêi lo hiăng hên tâ, tơdroăng rêh ối hiăng hơ’leh há. Mâu hâi Têt hngêi ki lâi xuân ai tu\m tơmeăm, hngêi ki lâi xuân ai kơchâi kâ kơhiâm vâi krâ nah hmâ pơchên’’.

Hâi Têt, ai mâu kơchâi kâ ki môi tiah vâi krâ nah hmâ pơchên mê cho: hơ’nêh pôh, tơxông prông, drôu xiâm; hngêi ki lâi a Tê Xăng, Măng Ri xuân ai hơ’nêh mâm kơnái, prôa. Prôa rêh a loăng môi tiah krêi [ă kơtâu be\ng beăn môi tiah krêi, la t^ng gá xo\n [ă xâk gá pro vâ môi tiah kơnái. Kế ki prôa hêng kâ má môi cho reăng sâm Ngọc Linh. Môi kg sâm Ngọc Linh kơnâ lối 100 rơtuh liăn, kâ sâm Ngọc Linh prôa ki vâi tối cho kơnái ki kro. Rêm hdroh mot tung kong rak ngăn loăng sâm Ngọc Linh lơ sâm kơxái, vâi krâ nho\ng o hmâ râng djâ chât [ăng kơtro vâ pê prôa. Kố cho tơdroăng ki kho\m thế pêi vâ rak sâm la hlối ai kơchâi kâ ki kơhiâm má môi. Tâng pê kơtro tro prôa djâ vêh a hngêi, vâi krâ nho\ng o pôh, lé klêa gá klêi mê pheăng a drá peăng... Tơkôm la lâi ai tơmối ki ki pin git troh, lơ bú drêng troh Têt, lơ hâi leh mê nếo xo mâm ki mê vâ pế pơchên ăm tơmối kâ.

Pôa A De, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Tê Xăng ăm ‘nâi:  

‘’A cheăm ngin kố tâi tâng to mơngế Rơteăng. Tơdroăng ki hmâ pêi pro dêi kuăn ngo, Têt tiô khôi hmâ ki apoăng thế ai drôu xiâm. Thế hbrâ pế ‘măn lôi ton châ khế, hngêi ki lâi xuân ai. Klêi mê hâi Têt hngêi ki lâi xuân prông tơxông. Malối hngêi ki lâi hbrâ hơnêh mâm kơnái, tâng châ pê kơtro a loăng tung hơnăm mê kô ‘măn rak têng ăm khăng vâ ‘măn ton troh a Têt, lơ drêng ai tơmối ing hơngế troh vâ pế tăm tơmối kâ. ‘Na hơ’nêh mâm kơnái ki têng khăng drêng pế bú âp, lơ hơ-oh, kâ kơhiâm pá kâi tối xua hơ’nêh mâm kơnái mê gá kâ sâm’’.

Tơdrêng [ă kơchâi hơ’nêh mâm kơnái ki kơhiâm, vâi krâ nho\ng o kuăn ngo Rơteăng a Tê Xăng [ă Măng Ri ối ai kơchâi sâm ki tơmối ôm hyô hmâ tối cho lẩu sâm. Ôh tá xê sâm Ngọc Linh, kơchâi tối lẩu sâm châ pế ing loăng sâm kơxái. Xo pôm sâm ối drêh, chiê to lâi hni ăm ‘nâng ‘nâi to hơto [ă péa  pâng h‘ngrăng ko\ng, klêi mê pế ton [ă kơxêng í, kơxêng chu chiâng hdro sup kơhiâm. Drêng kâ, râm iâ môi kơtu hlá sâm tung hdro lẩu… Kong pro hngíu iâ há, ối pak^ng kơnoh on dế khâng khêi, ko\ng râng triăng triê drôu xiâm, klêi mê hlối kui kâ hơ’nêh mâm kơnái, râng mo\ng kơchâi sâm kâ. Hlối rơkâu dêi rơpó ivá mo le\m, klêi mê tơpui tơno tơdroăng pêi cheăng kâ tung hơnăm nếo, tơdroăng mơjiâng thôn pơlê nếo, [ă tơpui hên tơdroăng ki ê… Prôa kâ sâm Ngọc Linh ki ai inâi kơnái kro.

Lê Xuân Lãm chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng