‘’Kơchơ kuăn ngo’’ cho rơkong hmê krếo tối dêi hên ngế kuăn pơlê, la ki xiâm  ga mê cho kơchơ a bêng Ea Tam, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak. Ki phá tơ-ê dêi kơchơ kuăn ngo kố, hmâ tơku\m kơdrâm mơngế tê rôe a peăng kơxo má [ă kơxê măng. Pak^ng mâu hơkôp, kơ-[ăng, kios ku\n châ mơjiâng krúa le\m, mê ối ai mâu tíu ki tê phái, kế kâ, kơchâi, plâi, pôm, í peâp, ká kêt [ă hên tơmeăm khoăng ki ê xua mơngế Rơđế xo dêi ing kơdrum, chiâk, deăng, lơ lăm tăng tơnăng tung long, têa plông, têa kroăng. Jâ Nôu Quan, ối a {uôn Alê B, bêng Ea Tam, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, cho ngế ki tê tơmeăm kố tối ăm ‘nâi:

‘’Á hmâ tê hlá pôm loăng, pêt dêi a kơdrum hngêi hmâ tôh têa. Á tê tơ’nôm kơchâi klo\ng hối, d^ng dâ uâng lâ kố á nếo lăm tăng puât tng long. Châ iâ tê xuân djâ tê a hngêi kơchơ. Pak^ng mê, á ối tê tơ’nôm plâi nong. Plâi nong ki kố á xuân pêt dêi a kơdrum hngêi. Á tê mơdró xêh mâu tơmeăm ki kố vâ híu châ xo liăn iâ êt, kum ăm tơdroăng ki vâ hrê tung rơpo\ng hngêi. Rêm hâi, á tê tiah mê, ai tơ’nôm châ dâng 50 troh 100 rơpâu liăn’’.

Hên mâu kơchâi ki kơhiâm châ pêt mơjiâng a kơdrum châ tê mơdró a kơchơ kuăn ngo

Pôa Y Mit Knul ối a {uôn Alê B, bêng Ea Tam tê tơmeăm akố tối ăm ‘nâi, kơchơ kuăn ngo châ mơjiâng klêi kơ’nâi hâi tơnêi têa châ tơleăng le\m, tơnêi têa tơru\m chiâng môi. Maluâ dế nôkố, kơchơ châ po rơdâ [ă mơjiâng pro krúa le\m, kế tơmeăm hên h^n, la mâu tơmeăm ki pêi lo a kơdrum hngêi kố dêi mơngế Rơđế xuân ối châ hên ngế rơhêng vâ rôe.

‘’Á tê dêi tro\ng xăng, kơchâi klo\ng hối, kơchâi mùng tơi, plâi [ơr, hơpê thảo, hơpê thìa, hơpê ngeăm, kơchâi hrum [ă hên mâu hdrê kơchâi ki ê… pơrá pêt tung kơdrum deăng. Á tê hiăng châ lối 10 hơnăm kố. Á xuân ôh tá chôu vế nhên ai kơchơ mê sap ing la lâi nah. Á bu ‘nâi drêng a mơhum mâ nah, kot mâ hiăng ai hngêi kơchơ ki kố. Hdrối nah, kơchơ ki kố bu ai to lâi ngế Rơđế tê ki mơdró. Kơ’nâi mê, ai tơ’nôm mâu nho\ng o Xuăn, rơtế tê mơdró. Chôa ing mê, rế hía rế ai hên ngế rơtế ki tê mơdró.

Hdrối nah, mơngế Xuăn ôh tá tê mâu tro\ng xăng, hăng ku\n, hlá kơchâi plâi mơrâ [ă hên h^n mâu tơmeăm khoăng ki ê, la nôkố vâi xuân hiăng tê môi tiah mơngế Rơđế ngin. Tâi tâng mâu tơmeăm ki mê pơrá pêt mơjiâng xêh, ôh tá tơvât phon pơkeăng lơ mâu pơkeăng ki pro re\ng kân, môi tiah ká kố, á xuân lăm tơnăng a têa long’’.

Kơchơ kuăn ngo hmâ châ tê hên a peăng kơxo [ă kơxêi măng

Jâ Tâm, 60 hơnăm, ối a {uôn Alê B, bêng Ea Tam, pơlê kơng kơdrâm {uôn Ma Thuột tối ăm ‘nâi, mâu kế tơmeăm ki mê hmâ pế pơchên kâ rêm hâi dêi mơngế Rơđế, nôkố hiăng chiâng kế kâ ki kơhiâm, preăng ai. Mâu tơmeăm ki kố ôh tá xê rôe ing mâu hngêi kơchơ ki ê, mê cho xua tơná vâi krâ-nho\ng o pêi pêt  mơjiâng xêh tung kơdrum hngêi lơ tơnăng ing têa kroăng, têa plông, xua mê, vâi hmâ tối cho kế kâ ki krúa, tơ’mot hên ngế ki rôe.

‘’Á rêh ối akố hiăng lối 10 hơnăm kố, la achê pơla kố, á nếo mơdró. Mâu tơmeăm dêi mơngế Rơđế hiăng hmâ châ tê a hngêi kơchơ, môi tiah hlá pôm loăng, hrốu, hmêng, tro\ng xăng, ai tá klêa xăng ro. Hdrối nah, kơchơ kố bú ku\n xo, iâ ai mơngế tê, ki hên tê ká, xixo\ng, uâng lâ, akrot. Klêi mê, nếo ai tơ’nôm mơngế Xuăn po hngêi ki tê mơdró a hngêi kơchơ. Klêi kơ’nâi hơnăm 1975, hiăng hlo ai hên ngế tê a hngêi kơchơ ki kố’’.

Klêi chôu pêi cheăng, tơdroăng ki pơchên kế kâ kơmăng ăm dêi rơpo\ng hngêi, nâ Nguyễn Thị Thu ối a cheăm Hòa Khánh, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, lăm troh a kơchơ kuăn ngo kố vâ rôe mâu kế kâ ki kơhiâm. Tiô nâ Thu, tơdroăng ki phá tơ-ê dêi hngêi kơchơ kố mê cho kơnôm ai hên kế kâ dêi hdroâng mơngế Rơđế tê mơdró, yă ga tơtro, rơpâ há.

‘’Kơchơ tê kơchâi kố ga tơ’lêi tăng rôe. Mơngế tê vâi tê ôh tá kơnâ. Tơtro [ă  liăn ki pêi lo. Hngêi á ối a Hòa Khánh. Klêi kơ’nâi prếo vêh á hiăng lăm troh akố vâ tí tăng rôe kế kâ. Yă tê kế tơmeăm akố ga tơtro [ă kơtong liăn dêi kuăn pơlê. Kơchơ ki kố hiăng ai sap ing ton roh nah. Á xuân hmâ lăm kơchơ rêm hâi, tí tăng rôe xixo\ng vâ kơ-ốu, pế kơchâi têa. Á rôe xixo\ng têa kroăng, ga ối rêh, hơ-iâ kơhiâm [ă rơpâ liăn. Kơchơ a kơpho# xuân ai tê la kơnâ ó, pin ôh tá kâi rôe’’.

Kơpho# {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak rế hía rế mơnhông tơtêk, ai hên tíu xiâm tê mơdró, siêu thị, hên kế tơmeăm la xuân ai mâu khu kơchơ ki ki hiăng châ mơjiâng ki ê, môi tiah kơchơ mâu cheăm, bêng. Tung mê, kơchơ kuăn ngo-cho kơchơ bêng Ea Tam ai hên túa ki phá xêh. Mâu tơmeăm ki pêi mơjiâng a kơdrum deăng dêi mơngế Rơđế hiăng chiâng tơmeăm ki hmâ [ă kuăn pơlê. Sap ing mê, kơchơ kuăn ngo hiăng chiâng kơchơ pơlê tung kơpho#.

Quốc Học - Za Wut chêh 

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng