Hdrối nah, mơngế M’nông hmâ te\n kơtum, kơto\n [ă phêa, rái, vâ khoh châ ai kơtum, kơto\n ki le\m mê vâi kơnốu M’nông athế ‘nâi rah hâi chôu ki tơtro vâ lăm ko phêa [ă lăm hrê rái ki chut, vâ pôi tá tro kơmuâ kâ ‘nhê.

Tiô pôa Hoai, inâi cho Y Tai ối a thôn Phú Lợi, cheăm Quảng Phú, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông tối, kơtum, kơto\n dêi mơngế M’nông ga hiăng ai sap ing chal vâi krâ roh ton nah, pôa bu ‘nâi sap ing ối tơx^n nah pôa hiăng hmâ tiô dêi pâ tâk ngo vâ lăm ko phêa, hrê rái tung kong vâ te\n kơtum, kơto\n, kơtup, kơchong, d^ng [ă hên tơmeăm khoăng ki ê. Ối tơx^n nah, pâ ga hiăng hmâ hnê ăm ga túa ki te\n mơjiâng kơtum, kơto\n, xua ngăn mê cho hnoăng cheăng kal athế pêi dêi môi ngế kuăn kơnốu, ngế rơtăm, vâi krâ kơnốu tung hngêi trăng. Vâ te\n chiâng môi to kơtum, lơ kơto\n athế pêi ton hâi [ă pêi pro hên tơdroăng ki rơhí rơhó. Ki apoăng athế rah hâi khế lăm ko phêa, kơlo, athế rah ngăn mâ khế tá hâi tơpeăng, athế rah ko phêa ki hiăng châ 3 hơnăm, tơdrăng le\m, pâng ga xo\n [ă ôh tá tro chong, tro tơđôu a xơkối. Tâng lăm hrê rái athế rah hrê rái ki hiăng châ 2 hơnăm, kân, xo\n, klêi mê chi, mơjế ăm jế, djâ têng tô châ môi hâi ‘nôi.

Y Tai, mơngế M’nông ối rak vế tơdroăng te\n kơtum, kơto\n

Pơtối mê, ngế ki te\n athế rơkê ‘na tơdroăng pâ, chi, klêa, [ă chi kơtôu phêa, klâ krê, lối tơlêa ki bông vâ te\n pa dế kơtum, kơtôu ki kơtô vâ te\n pá kong, malối te\n a tíu ki vâ kâ pơtâk ga. Ki rơhêng vâ tối akố, tung pơla te\n kơtum, kơto\n ngế ki te\n mê athế hbrâ môi to hơkê ku\n, xo\n dâng 15 cm, he\n [ă môi to meăm ki tơvó, ai ko ‘nhíu vâ pong, pro mơjế mâu tơlêa ki hiăng klêa mê. Pôa Hoai, ối a thôn Phú Lợi, cheăm Quảng Phú, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông tối tiah kố:

‘’Ai hên kế tơmeăm xúa rêm hâi dêi mơngế M’nông môi tiah kơtum, kơto\n, kơtup, d^ng, pong, chêa, peăm [ă mâu tơmeăm ki ê. Ki klâi pin ôh tá ai mê pin te\n mơjiâng tơmeăm ki mê. Vâi krâ-nho\ng o kal vâ kế ki klâi a kô te\n mơjiâng tơmeăm ki mê. Pơtih ‘na kơtum, kuăn pơlê ôh tá vâ rôe xúa, xua hiăng ai [aih ki vâ hdoăng, têng tơmeăm, la vâi xuân ối vâ ai kơto\n um, chêng lê báu phái, ôh tá chiâng um, chêng lê [ă [aih, xua mê, a kô athế te\n kơtum, kơto\n, pong, chêa, duôm, kơtup, d^ng, chong’’.

Kơtum cho tơmeăm ki vâ dâ têng báu

Hmâ hlo, kơtum ga kân luâ tâ kơto\n, xua kơtum vâi hmâ xúa vâ têng báu, prá, alâi, kơto\n ki hên vâi vâ um, chêng lê báu, phái, alâi, prá klêi kơ’nâi vâ krí xo dêi tơmeăm. Kơtum, kơto\n dêi hdroâng M’nông vâi ôh tá eâ pro rơnuâ rơneăm. La [ă kơto\n vâ dâ tơmeăm hdroăng, lơ vâ dâ hmê kơchâi kâ mê athế rơnuâ, rơneăm ai hên mơngiơk pơrá phá dêi pó, ngăn le\m mơnâ mâ tâ. Vâ khoh ai kơtum, kơto\n ki le\m, mơngế te\n kal athế rơkê ‘na túa klêa tơlêa, mơjế tơlêa, túa ki te\n, athế rơkê ple\ng tung rơnuâ bro um, rơneăm ing mâu tơmeăm ing kong kế, phêa, rái. Tiô pôa Phan, inâi cho Y Tuân ối a thôn Phú Lợi, cheăm Quảng Phú, tơring Krông Nô, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, kơtum, kơto\n dêi hdroâng M’nông ga kân ku\n pơrá phá dêi pó, um méa xuân phá dêi pó. Mâu kơtum, kơto\n cho tơmeăm ki kal [ă hmâ xúa tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi dêi mơngế M’nông. Pôa Phan tối tiah kố:

’Kơtum, kơto\n cho mâu tơmeăm ki vâ xúa, vâ têng mâu tơmeăm ki pêi lo ing chiâk deăng, kơto\n xúa vâ um, chêng lê phái, báu alâi, prá klêi kơ’nâi krí xo a chiâk deăng. Kơto\n vâi hmâ te\n bro ki vâ kân hlái 80cm, tâng te\n rơdâ 1 met drêng um phái ga kô hngăm. Tâng te\n kơtum mê athế te\n kân, ngăn tiô kơ tơná vâ’’.

Nâ nôu Phú xúa kơtum vâ chêng lê phái

Kơtum, kơto\n ti xê to tơmeăm ki vâ xúa rêm hâi tung rơpo\ng hngêi, mê ối cho tơmeăm ki vâ pro rơnuâ, vâ mơhno tối ki rơkê dêi kơpeăng ko\ng mơngế ki te\n, malối vâ mơhno ki cho păng ‘nâng dêi vâi rơtăm M’nông hdrối vâ xo o\ng mế, mơjiâng on veăng, mơhno tối tơdroăng kơhnâ, mơ-eăm pêi cheăng dêi vâi kơnốu.

Hdrối nah, a pơlê cheăm tâng vâ tối hngêi rơpo\ng ki lâi xuân ai kơtum, kơto\n vâ têng báu, alâi. Drêng tơdroăng rêh ối hiăng mơnhông, mâu tơnêi plông hiăng châ me\n pro [ă xơmong tâi tâng, ai tá mâu [aih, kơxâk kân vâ teăng ăm kơtum têng tơmeăm a plông hngêi. Tơdroăng ki te\n kơtum, kơto\n mê cho tơdroăng cheăng chal dêi vâi krâ hiăng hmâ hnê ăm sap nah, chal nếo nôkố ôh tá ‘nâi túa te\n mơjiâng tiah tơmeăm ki vâi krâ hiăng hnê ‘măn ăm mê.

Pôa Y Tai tối, kal athế rak vế tơdroăng ki hnê ‘măn dêi jâ pôa, vâi krâ roh nah, vâ pin pơtối hnê ăm kuăn ‘ne\ng, cháu cháu a la ngiâ kơ’nâi ah:

‘’Á hâk vâ ‘nâng tơdroăng te\n kơtum, kơto\n [ă ‘nâi te\n hên tơmeăm khoăng. Hdrối nah, jâ pôa cho mâu ngế ki hiăng kơhnâ hnê tối ăm á. Nốkố, á hlo hên nho\ng o pin ôh tá ‘nâi te\n kơtum, kơto\n, pong, chêa. Á cho mơngế krâ chal hdrối, á hlo, á hriâm vâi pâ pôa roh nah á chiâng te\n hên tơneăm, xua á hlo akố, tung pơlê pin ối hên vâi krâ-nho\ng o ối kal vâ xúa tơmeăm ki pin te\n mê’’.

Nôkố, tơdroăng rêh ối hiăng hơ’lêh hên, tung rêm rơpo\ng hngêi dêi mơngế M’nông, mâu kơtum, kơto\n ôh tá châ te\n mơjiâng tiah hdrối nah xếo. Cheăng ki te\n tơmeăm khoăng tiô chal vâi krâ nah rế hía rế vâ hía lôi. Mâu ngế M’nông châ hnê pơtâp vâ mơnhên tối tơdroăng dêi tơná ki rơkê vâ pôi tá mơhía lôi tơmeăm khoăng, tơdroăng ki vâi krâ hiăng hnê ‘măn ăm sap nah, vâ túa le\m tro mê châ pơtối râk vế troh a chal vâi kuăn ‘ne\ng, cháu cháu xo ah hmôi.

Y Sưng Phê Ja chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng