A râ pơlê pơla ngế ki kal má môi cho Pơtáu:

Xua ti lâi khoh ai 3 khu pơtáu, cho xua ing tơdroăng ki hdroâng Jarai ai mơnhên tối ‘na kong kế, plâi tơnêi, hbo plêng, tiah mê, tung plâi tơnêi, hbo plêng kố ai 3 tơdroăng: Têa (Kơchoh), On (Tô), [ă khía (Hyôh). Drêng 3 tơdroăng mê tơniăn, tơtro, mê tu\m tơdroăng pơrá le\m tro, kong kế, kong prâi xuân le\m, kong mêi tro, tô ‘ló, kong ngo [ă tu\m têk kuăn kiâ, kuăn mơngế hơniâp ro, sôk suâ, niên nok.

3 tơdroăng ki xiâm mê ma luâ ga 3 la cho môi. Tâng ai tu\m 3 tơdroăng mê thăm rế le\m, la ai môi tơdroăng xuân ôh tá ai tro ki klâi. (Xua ti mê ‘’Pơtáu Têa’’, ‘’Pơtáu Khía’’ ôh pá ai, la [ă hdroâng Jarai ôh tá ai tơdroăng ki lâi ki kal hlái).

Tung tơdroăng hơ’muăn tối ai môi ngế xuân châ krếo cho pơtáu, cho kăn pơkuâ ki pơkrip, mơnhôm, [ă ai môi ngế inâi cho Rit, môi ngế rơtăm ki kuăn tê, kơtiê xơpá, rêh ối achê kong, tơdế pơlê [ă kong (tơkéa vâ tối pơla Mơhno túa le\m tro [ă tơdroăng ki ai xêh tung Kong kế), thăm nếo ga hmâ ối lung hông. Rit  hiăng lăm plâ Pơtáu ki pơkrip mơnhôm mê, châ xo ivá ki rơdêi ga, ing mê Rit hiăng chiâng pơtáu, la ôh tá xê pơtáu ki krâ ‘mêi, mê cho pơtáu dêi kuăn pơlê, pơtáu ki kal git păng ‘nâng.

Mâu pơtáu dế kố mê cho pơtáu ki mê, ga phá tơ-ê [ă pơtáu ki krâ ‘mêi. Tiah mê, tung tơdroăng hơ’muăn tối dêi hdroâng Jarai ai ngế ki teăng mâ ăm kuăn pơlê xông pơplâ ‘nhê pơtáu, la phá tâ [ă mâu tơdroăng ki hmâ hlo, klêi kơ’nâi châ pro pơtáu, ngế ki mê ôh tá chiâng pơtáu, ôh tá xê ngế ki pơkuâ krâ ‘mêi, mê cho ngế ki le\m tro vâ kum ăm pơlê pơla tơniăn le\m.

Hnoăng cheăng pơtáu mê cho pro tơniăn le\m hên tơdroăng, kong kế, pơlê pơla (xua mê: {ă mơngế Tây Nguyên, kong kế [ă pơlê pơla đi đo hmâ tơru\m achê dêi pó) vâ kum ăm rêm tơdroăng chiâng tơniăn le\m, hơniâp ro.[ă hdroâng Jarai, ngế ki mê ôh tá xê pơtáu, pôa châ kuăn pơlê pôk pro chiâng Khoa Yang; ngế ki mê hmâ hlo cho ngế ki kơtiê má môi tung pơlê, ôh tá ai hnoăng cheăng ki klâi, lơ ai pơxúa ki klâi. Ngế ki mê cho Rit tung tơdroăng hơ’muăn tối.

Ngế ki mê cho vâ rak vế ăm i tơniăn tâi tâng, rêm hơnăm apoăng rơnó muih treăm chiâk deăng, chói báu ga hmâ lăm pôu ngăn a tơrêm pơlê cheăm [ă rơkâu xối châ ai kong mêi, lơ rơkâu ăm ai tơdroăng tơniăn drêng kong mêi kân, têa lân luô, tro pơreăng [ă hên mâu tơdroăng ki ê. Pôa rak vế tơru\m cheăng pơla Mơhno túa le\m tro, Kong prâi [ă kế ki tơviah tung plâi tơnêi, hbo plêng. Pơtáu On rak môi to chăng xeăng, vâ mơhno tối ăm hnoăng cheăng ki vâ pro tơniăn ăm tơdroăng ki tơviah, châ kơtôa kí tung môi to hơpăm chiâk a môi to ngo ki kí, ôh tá ai ngế ki lâi châ tăng hlo, bú môi ngế pơtáu tê ki châ ‘nâi dêi.

Pôa Andrew Hardy tối: ‘’Pôa châ tơmâng rơkong tơpui dêi kuăn pơlê, [ă kuăn pơlê xuân tơmâng pôa’’. ‘’Ivá’’ dêi pơtáu ga ối drăng mê. {ok Jacques Dournes tối, Di cho teăng mâ ăm kuăn pơlê râ ki kơdâm má môi, ki nâl Pơhlăng tối ’’Le petit peuple’’.

Hdroâng Jarai xuân hiăng mơjiâng ai tơdroăng ki [ok Jacques Dournes tối ‘’Môi tơdroăng pơkâ ‘na hnoăng pơkuâ (Nâl Pơhlăng tối: une théorie du pouvoir chez les), cho le\m tro, tơ’ló, tơviah dêi kuăn pơlê ki râ pá kơdâm châ mơhno tối tung mơjiâng khu xeăng ki pơkuâ xuân cho ngế ki pơkuâ kal a ro\ng tơnêi, châ mơnhên tối cho ngế ki ai hnoăng pơkuâ kân, ôh tá eâ ai tơnêi têa, ôh tá ai lêng, ôh tá ai kan sat, xuân ôh tá ai khu kăn pơtáu ki kro mơdro\ng [ă hên tơdroăng ki ê hía, châ krá tơniăn troh a rơpâu hơnăm.

Mê xuân cho môi tơdroăng ki ai hnoăng pơkuâ - ôh tá ai hnoăng xiâm, châ pơkâ tơdroăng ki kal, xuân môi tiah ôh tá châ pơkâ tơdroăng ki kal.

Paro\ng mê, ối ai tơdroăng ki le\m ro ki má péa nếo: Drêng mơngế Xuăn tơplôu cho pơtáu, mơngế Pơhlăng tơplôu cho ‘’Roi’’, mơngế Mih tơplôu cho ‘’King’’, tơdroăng tơru\m [ă pơtáu ngăn môi tiah ‘’Pơtáu dêi mơngế Jarai’’, mê hdroâng Jarai xuân ôh tá ai tơtu\ng tơpeăng ki klâi, ôh tá tơtrâ.

Vâi đi đo lôi khu pơtáu dêi mơngế Xuăn, tơnêi têa Pơhlăng, hnoăng pơkuâ ki kân păng ‘nâng cho Mih, pin bú ‘nâi ga ti mê, ôh ta ai tơdroăng klâi. Ai drêng ‘nâ mâu pơtáu tơpui kâ [ă kong têa vâi ê ngăn dêi tơná tơkéa hiăng chiâng pơtáu dêi hdroâng Jarai.

Khu pơtáu dêi Huế xuân hiăng pôk mâu pơtáu, pơtroh mâu kế tơmeăm ki kơnía git ăm Pơtáu On, Pơtáu Têa, ki vâi tối cho mâu kăn teăng mâ. Mâu pơtáu xuân hâk nâ tiâ vâ. Klêi mê, rêm hdroh lăm pleăng tơmeăm ăm khu pơtáu mâu tơmeăm khoăng ki kơnía git, môi tiah: pơla rui, kái rơmái, têa kơdruâ [ă pêt xot [ă ki ê hía. Mơngế Pơhlăng, mơngế Mih xuân hiăng ngăn pơtáu [ă châ mâu pơtáu tơpui kâ, hbruô tơmeăm môi tiah mê há, ôh tá hên tâ ôh tá kơdroh tâ.

Mâu khu pơkuâ ing kong têa ê mê dó xêh tiah mê hiăng châ ‘nâi, châ pơlông mơngế Jarai, hdroâng Jarai, pơlê pơla Jarai. Mơngế Jarai ing mâu khu pơtáu dêi tơná, tơbro ăm khu pơkuâ ngăn kong têa vâi ê ‘nâi tiah mê, thăm nếo ối mơhnhôk thế kong têa ê ‘nâi tiah mê, [ă hêng tó tung hiâm mơno, la [ă vâi ôh tá ai tơdroăng ki klâi.

Peăng vâi hmái i l^ng, vâi xuân ối rak vế dêi tơdroăng pơkuâ tơniăn phá xêh dêi tơná, [ă tơdroăng ki pơkuâ ki tơviah, la ki le\m tro dêi tơná, bú ai vâi ‘nâi, vâi ple\ng dêi pó, cho môi tơdroăng ki tơniăn phá xêh kơnôm ing tơdroăng ki tơniăn pơla kong kế, [ă pơlê pơla, xo tơdroăng mơhno túa le\m tro cho ki xiâm.

Xuân chiâng tối tiah kố: [ă mơngế Jarai, tơdroăng kal kí cho mơhno túa le\m tro. Hnoăng pơkuâ dêi pơtáu cho tơdroăng cheăng pơkuâ cheăng kal kí-mơhno túa le\m tro, tơ-[rê. Ti xê ga hmôu pôu ai xêh, ki mơngế Jarai tối cho hdroâng kuăn ngo ki phá xêh [ă tơdroăng ki hiăng hlê ple\ng dêi hdroâng kuăn ngo ga trâu hơngế, ó rơdêi má môi a Tây Nguyên.

Tiah mê, tâng a râ rơpo\ng hngêi, ai mơngế kơdrâi cho pơkuâ ngăn xiâm la ôh tá mơhno dêi châ, cho tơro, mê mơngế kơnốu ôh tá ai hnoăng pơkuâ la mơhno dêi ngiâ, cho kơblêa; a râ pơlê; ai Khoa Yang ai hnoăng pơkuâ la kơtôa dêi ngiâ, cho tơro, Khoa [ôn mơhno dêi ngiâ, la ôh tá ai hnoăng pơkuâ, cho kơblêa; mê a râ pơlê pơla 2 khu ngế ki mê bu mơjiâng chiâng môi, cho pơtáu.

Pôa pơtáu cho tơro tung dế, [ă pơlê pơla, [ă kuăn pơlê cho ngế ki ai hnoăng pơkuâ ngăn păng ‘nâng dêi kuăn pơlê cho túa pơkuâ ki tơtro. Tơdrêng amê, [ă pá kong, [ă mâu khu kong têa ê, pôa cho kơblêa, pro dêi tơná cho kơblêa, cho pơtáu môi tiah ngế ki lâi mê vâ mơnhôm [ă ôh tá ‘nâi ki klâi vâ tí tăng ‘nâi tơdroăng! Pôa cho môi ngế ki ai 2 tơdroăng mê, cho ngế ki ối tung dế, cho ngế ki ối pá kong, tơkéa vâ tối cho ngế ối peăng nôu pâ kơdrâi ga, xuân cho ngế ối peăng nôu pâ tơná ga, xuân cho ngế kơdrâi xuân cho ngế kơnốu.

Hdroâng Jarai hiăng châ rak vế pơkuâ krá tơniăn dêi tơná [ă túa ki ăm khu ai hnoăng pơkuâ ngăn pá kong bu châ ‘nâi ngiâ dêi kơblêa pá kong-tơkéa vâ tối bu châ ‘nâi ngế ki ôh tá ‘nâi ki klâi! {ă tơdroăng ki pơkuâ ngăn krá tơniăn dêi tơná vâi ki păng ‘nâng xuân bu tơná vâi ‘nâi dêi, krá tơniăm, le\m tro, ai drêng pro têm rơpiât, drêng krâ kơtăng, ôh tá ai kế ki klâi kâi chiâng pro tơ’nhê. Xua ga cho tơdroăng ki châ tơniăn krá ing tơdroăng mơhno túa le\m tro.

Ai môi ngế ki hriăn ple\ng ‘na hdroâng kuăn ngo tối [ă á, ki păng ‘nâng mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên, séa ngăn a kơlo ki phá rơ-ê dêi pó, pơrá ai tơdroăng ki mơhno hnoăng pơtáu dêi tơná. A hdroâng Jarai, tơdroăng ki mê ga hlo nhên ‘nâng.

Pá môi hdroh nếo, pó hôm ‘nâi há, Tây Nguyên cho tíu ki ai hên tơdroăng ki pin tá hâi teăm ‘nâi klê nhên tâi tâng, tơdroăng ki tơviah, le\m tro ó păng ‘nâng. {ok Jacques Dournes hiăng po troăng ăm pin ‘nâi klê ‘na tơdroăng ki kí, ki le\m ro, tro tơviah mê.

Ngế chêh văn Nguyên Ngọc

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng