Nếo pui tah mâu xiâm reăng cúc ki ôh tá dâi le\m xua tro tâ pơreăng kâ ‘nhiê, ôh tá ai liăn vâ kâi pơlât, ngoh Nguyễn Tấn Duy, a tôh 20, bêng 4, pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi, rơnó reăng Têt hơnăm kố nah rơpo\ng ngoh hăng tro lu\p hên khât, rơnó kố kho\m mơ-eăm mơ’no tâi ivá rak ngăn, rah xo mâu hdrê ki le\m sap ing mâu kơdrum ki mơdâ ki châ kuăn pơlê loi tơngah, mê nếo xôh pơkeăng tu\m tro tiô tơdroăng ki hnê tối dêi kơ koan ki ai tơdjâk troh la kơdrum reăng xuân ối tro pơreăng kâ ‘nhiê ó.

Nôkố hiăng pơklât thế pui tah lôi tơdế kơxo# reăng tung kơdrum, ngăn môi tiah tơdroăng ki tro lu\p khât yoh:

‘’Rơnó kố á pêt lối 1 sào, dâng 90 troh 100 rơpâu xiâm mê hiăng tro pơreăng kâ ‘nhiê tâi. Apoăng tr^ng hlá, klêi mê xiâm loăng tơkru\n ôh tá kâi tơpo reăng, mê nếo tro tơ’nhiê, tro tơđôu tâi. Maluâ á hiăng xôh, xúa hên pơkeăng la xuân ôh tá kâi pơlât, khu ki pêi kơdrum bu tro lu\p xo yôh’’.

Xuân môi tiah mê, rơnó reăng cúc kố rơpo\ng pôa Cao Quảng Đà, a Kơpong An Sơn, bêng 4, pơlê kong kơdrâm Đà Lạt tro lu\p tâi tâng xua pơreăng kâ ‘nhiê a kơdrum reăng cúc. Pôa ăm ‘nâi, kố cho rơnó reăng cúc pơtối ki má 3 rơpo\ng pôa tro lu\p tâi tâng xua athế pui tah tâi lâp  kơdrum.

‘’Á xuân hriăn ngăn hên pơkeăng, xuân xôh [ă rak ngăn nhên la ôh tá kâi pơlât, ‘nâi pro tiah lâi, chiu yôh. Rêm sào ‘no liăn roê hdrê, pơchoh, hnoăng pêt ai 20 rơtuh, klêi mê, rak ngăn tá troh drêng reăng ki châ poê tê hiăng ‘no lối 30 rơtuh nếo la drêng pơreăng kâ ‘nhiê mê xuân athế pui tah lôi’’.

Ôh ti xê trâm to a mâu kơdrum reăng cúc, pơreăng xua virus kố ối tâ tú [ă kâ ‘nhiê a kơchâi, malối cho [ă kơchâi drêh hơlât. Tiô jâ Nguyễn Thị Hằng, a kơpong Đất Mới, bêng 7, pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, virus kố tâ tú kâ ‘nhiê re\ng khât, kơdrum hơlât 2 rơpâu met karê dêi rơpo\ng nếo tê, khu ki roê tá hâi lăm pui xo, mê hiăng hlâ troh 2/3, [ă xuân tá hâi hlo pơtê. Rơnó hơlât kố, rơpo\ng jâ Nguyễn Thị Hằng tro lu\p tâi tâng:

‘’Pêt 35 rơpâu xiâm mê gá hlâ tâi tơdế. Rơpo\ng xuân hiăng tê châ 20 rơtuh la nôkố vâi pâ tơvêh dêi liăn’’.

Tiô pôa Đào Văn Toàn, kăn pho\ pơkuâ ngăn tíu ki pêt [ă rak ngăn pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong kong pơlê Lâm Đồng tối, nôkố pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, ing klêi kơ’nâi xo tá vâ mơnhên kế ki kâ ‘nhiê a reăng cúc [ă kơchâi drêh a Đà Lạt cho virus pro răng a plâi tô mât. Kố cho túa virus châ hlo ki apoăng a Lâm Đồng a hơnăm 2019 a plâi tô mât a kơpong ki pêt hên kơchâi a tơring Đơn Dương tâ tú ho\ng oâ hdrong.

Ki rơhêng vâ tối, túa virus kố, nôkố tá hâi ai pơkeăng pơlât mê hnoăng cheăng hbrâ mơdât trâm hên xơpá. Vâ kơdroh iâ má môi ki tro lu\p xua virus pro răng hlâ a plâi tô mât, pak^ng tơdroăng ki xúa mâu tu\m túa mâu troăng hơlâ, kuăn pơlê kal pêi pro tiô mâu tơdroăng ki hnê tối ing kơvâ pêi chiâk deăng:

‘’Ai mâu hdrê ki ‘nâ tro tâ pơreăng ó khât môi tiah hơlât caron, cúc đại đóa, klêi kơ’nâi séa ngăn a kơdrum mê gá tro tâ pơreăng ki hiăng râ má môi mê ngin kơdroh tơdroăng ki pêt mâu hdrê ki kố. Tung pơla pêt mê athế tơtro\ng tiah kố, xua ki rơ-iô dêi virus kố gá pro kâ ‘nhiê a hên tơmeăm mê vâi krâ nho\ng o athế rak ngăn krúa kơdrum dêi pin, pôi tá ăm ai mâu pơreăng ki hăng ai hlâu tung kơdrum, lơ hơ’lêh pêt mâu hdrê ki ê.

Tơdroăng ki ê nếo pin athế rak ngăn oâ [ă tung pơla pêt, rak ngăn vâ kâi hbrâ mơdât virus kâ ‘nhiê a hdrê loăng pêt’’.

Virus bông, prăng kâ ‘nhiê pro ho\n, châ hlo sap ing hơnăm 2016 nah kâ ’nhiê a loăng plâi tô mât ki pêt a kơpong pêt hên kơchâi dêi tơring Đơn Dương, kong pơlê Lâm Đồng. Xua hâi ai pơkeăng pơlât ki xêt khât mê vâ chê 3 hơnăm hlo tâ tú, túa virus mê hiăng tâ tú troh lâp lu [ă hên loăng plâi tro pơreăng kâ ‘nhiê.

Pôa Nguyễn Văn Sơn, Ngế pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi mâu troăng hơlâ pêi kum ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk hbrâ mơdât châ tơ-[rê pơreăng virus ki pro bông prăng ho\n loăng plâi tô mât, kơdroh ki pro lu\p ‘na cheăng kâ.

Êng: Ô pôa, kơ’nâi 3 hơnăm hlo virus bông, prăng kâ ‘nhiê pro ho\n loăng plâi tô mât nôkố hiăng hlo vêh tâ tú nếo a lâp lu, pro hlâ hên mâu loăng plâi pêt a pơlê kong kơdrâm Đà Lạt [ă tơring Đơn Dương, tiah mê, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng hiăng pơkâ troăng hơlâ vâ hbrâ mơdât ki tiah lâi?

Pôa Nguyễn Văn Sơn: ‘Na tơdroăng kơdê virus ki pro kâ ‘nhiê a kơpêng mê ai 2 hdrê loăng ki xiâm cho khu tro\ng a Đơn Dương [ă reăng cúc a Đà Lạt. Klêi kơ’nâi ngin châ ‘nâi, ai mâu pơreăng ăm hlo ing hơnăm 2016, 2017 mê kơvâ ngăn ‘na hdrê loăng - pơkeăng xôh kơdế ôa hdrong dêi kong pơlê hiăng pơkâ nhên ki xiâm cho xua ing virus, laga tâ tú troh a troăng ki lâi, hbrâ mơdât tiah lâi thế ai mâu ki rơkê ‘nâi.

Ing mê, ngin hiăng krếo mâu ki rơkê tung tơnêi têa [ă kong têa ê troh vâ mơnhên xiâm, mê cho môi tung mâu virus ki pro tâ tú pro ai pơreăng kâ ’nhiê a [ăng deăng pêt loăng plâi.

Malối, virus mê gá tâ tú ing mâu ôa, tri trô, tâng măng, xua mê, klêi mơnhên ngăn châ ‘nâi xiâm gá ngin hiăng pơkâ tơdroăng hbrâ mơdât tâi tâng, in vâ chê 10 rơpâu kơtâ hlá mơ-éa hlối tơru\m [ă Rơ’jíu, um tơvi kong pơlê pêi pro 5 tơdroăng tơbleăng mơnhên rơdâ, klêi mê ‘no 20 hdrôh tung rơ’jiu, um tơvi, hnê túa hbrâ mơdât [ă kơdê pơreăng.

Pak^ng mê, ngin xuân hiăng po 18 troh 20 to lâm hnê ăm vâ chê 1.000 rơpo\ng kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Ki tơxâng vâ tối,  cho mâu loăng plâi pêt ki nếo tối mê gá ôh tá vâ [ă mâu virus ki mê, [ă pơreăng hiăng tâ tú tung kơdrum mơdâ hdrê, môi tung mâu loăng plâi mơdâ pêt a hngêi nhe\ng dêi kong pơlê xuân ôh tá tơniăn, ôh tá chiâng mơdât mâu pơreăng kơneăng mot, klêi mê hlối pro tâ tú.

Xua mê, ngin hiăng ‘mot tung pơkâ nhên hlối rơtế pêi pro môi tơdroăng ‘na khoa hok râ kong pơlê vâ pêi pro tơdroăng hbrâ mơdât ing virus kố.

Êng: Ô pôa, virus ki mê nôkố xuân tá hâi ai pơkeăng kơdê. Vâ hbrâ mơdât pơreăng kố châ tơ-[rê, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng ai pơkâ ki klâi?

Pôa Nguyễn Văn Sơn: Túa virus mê nôkố hâi ai pơkeăng ki xêt vâ kơdê, xuân môi tiah tâi tâng mâu túa virus pro pơreăng tâ tú a mơngế; a mâu kuăn kiâ ki ê xuân hâi ai pơkeăng kơdê bú mơdât ôh tá ăm tâ tú tê. Tiah mê, ngin tơku\m pêi tơdroăng hbrâ mơdât mâu kuăn kiâ ki lơ kâ ‘nhiê.  

Tơdrêng amê, ngin ai tơru\m [ă ko\ng ti tê pơkeăng kơdê ôa hdrong Syngenta [ă Ko\ng ti Lộc Trời tơku\m po 3 túa cheăng, rêm túa cheăng pêi sap ing 2 – 3 ha a 2 tơring Đơn Dương [ă Đức Trọng vâ tơbleăng hbrâ mơdât pơreăng a tâi tâng. Pak^ng mê, ngin tơku\m po 2 hneăng hôp tơpui tơno a Đà Lạt [ă Đơn Dương, mơjiâng pro 2 kơdrum mơdâ hdrê tiô pơkâ ki tơniăn hiăng tơhrâ pêi ‘na mơdâ hdrê loăng plâi. Pak^ng mê nếo, ngin tơku\m séa ngăn a tâi tâng mâu kơdrum mơdâ hdrê tung lâp kong pơlê [ă 2 hdrê loăng ki xiâm mê cho plâi tô mât [ă reăng cúc. Klêi séa ngăn ăm hlo ai 10% ‘noăng hdrê plâi tô mât [ă 25% reăng cúc ai tâ tú virus.

Tung la ngiâ, vâ  kơdê hlối virus mê a mâu loăng plâi mê ngin pơtối mơjiâng tơdroăng pơkâ, [ă kô tơbleăng tơdroăng pơkâ ‘na kơdrum mơdâ hdrê, tơbleăng mâu kơdrum mơdâ hdrê ki châ tơ-[rê ing tơdroăng tơbleăng tung Rơ’jiu, um tơvi.

Mơnê kơ pôa!

Quang Sáng chêh

Gương-Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng