Klêi kơ’nâi veăng hriâm tung mâu lâm ki hnê, tí tăng ‘nâi ple\ng [ă xúa mâu túa pơkâ kih thuât pêt kơphế xua kơvâ ngăn pêi chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê dêi kong pơlê Lâm Đồng hnê tối sap ing tơdroăng ki ai khât, kơdrum kơphế ki hiăng krâ lối 25 hơnăm dêi rơpo\ng pôa Huỳnh Đức Đông, a Kơpong kơpho# 13, pơlê kân Di Linh, tơring Di Linh, kong pơlê Lâm Đồng hiăng hlo hơ’leh [ă rế hía rế hlo châ mơdêk.

Ôh ti xê to mơdêk ăm kơphế ai plâi kơtốu hên tâk péa hdroh mê kơdrum kơphế ối rế le\m tâ [ă dế tung tơdroăng ki dâi le\m, xông rơdêi. Pôa Đông ăm ‘nâi, kih thuât pêt rak tơniăn mê tơdroăng ki tr^ng hlá, tơruih plâi [ă mâu oâ hdrong kâ ‘nhiê a xiâm, rêi hiăng châ hbrâ mơdât:

‘’Hdrối nah, kơphế ôh tá dâi le\m, bu châ dâng 3 ta#n tơngi iâ, ôh tá châ hên tâ. La nôkố hiăng le\m khât, mê pơreăng ôh tá hlo xông kâ ‘nhiê xếo. Hdrối nah, á ôh tá ‘nâi nhên mâu kih thuât ki pêt, ôh tá xúa mê kơdrum kơphế đi đo tro oâ hdrong kâ ‘nhiê, tơruih plâi hên, plâi ôh tá kơtốu hên, ôh tá le\m môi tiah nôkố ôh’’.

Rơtế [ă ivá mơ-eăm sap ing kong pơlê, tơdroăng tơkêa pêt kơphế krá tơniăn ton VnSAT a Lâm Đồng hiăng hnê tối hên ki rơkê ple\ng tung pêt, poê tơkâng, tá troh túa ki rơvât phon, hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê [ă tôh têa kơd^ng, veăng kum mơdêk ăm Lâm Đồng djâ troăng ahdrối tung lâp tơnêi têa ‘na pêi pro tơdroăng ki ‘mâi pêt kơphế dêi tung pơla sap ing hơnăm 2014 – 2020, ki dâi le\m dêi kơphế tâk troh 58 rơpâu ha, tơkâ luâ 127% túa pơkâ dêi hơnăm 2014 – 2020, ki dâi le\m dêi kơphế sap ing 26,1 tă/ha tâk troh 31,3 tă/ha/hơnăm, pơ’leăng kơphế tâk sap ing 366 rơpâu ta#n troh vâ chê 508 rơpâu tăn.

Phá tơ-ê a 2 tơring Di Linh [ă Bảo Lâm ai lối 10 rơpâu ha cho kơdrum kơphế ki nếo pêt ki le\m châ sap ing 4 ta#n tơngi klêng. {ă ki dâi le\m dêi kơphế Lâm Đồng nôkố hiăng hên tâ ki dâi le\m kơphế tơdjuôm dêi lâp kơpong ai 5 tă/ha. 

Pôa Nguyễn Thanh Tùng, a pơlê kân Đinh Văn, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng tối, tơ-[rê dêi tơdroăng pơkâ ‘mâi pêt kơphế [ă pêt kơphế tiô troăng krá tơniăn ăm hlo nhên, tơdroăng ki xơpá nôkố cho pro tiah lâi vâ mơdêk ó tơdroăng ki tơru\m pêt, rak tơniăn tơdroăng ki tê dêi kơphế krá tơniăn ăm kuăn pơlê pêi chiâk.

‘’Pêi kơphế krá tơniăn mê ki dâi le\m dêi kơphế dêi vâi krâ nho\ng o ngin hiăng tâk hên khât. La mâu tơdroăng ki xơpá má môi akố mê cho tíu ki tê cho xơpá má môi. Pơkâ thế dêi kuăn pơlê pêi chiâk deăng cho pro tiah lâi mơdêk tơru\m pơla 4 khu, [ă tơnêi têa athế tơku\m pêi pro to\ng kum ăm mâu khu mơdró kâ, mâu khu pêi cheăng tơru\m [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ngin vâ ăm yă kơnâ, kế tơmeăm châ tê dêi vâi krâ nho\ng o châ rak tơniăn tâ’’.

Tiô pôa Nguyễn Văn Châu, Kăn pho\ pơkuâ Khu ngăn chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê kong pơlê Lâm Đồng tối, tung kơxo# 10 rơpâu rơtal liăn ki kong pơlê ‘no ăm tơdroăng ki ‘mâi pêt kơphế tung pơla hdrối kố nah, kơxo# liăn mung ing hngêi rak liăn tá hâi châ 10%. Xua mê, vâ tơdroăng ki ‘mâi pêt kơphế pơtối châ tối tơ-[rê, pak^ng ki dâi le\m, xúa kơmăi kơmok ki tôh têa kơd^ng mâu troăng hơlâ ‘na kơxo# liăn mung kơjo kal châ po rơdâ hên.

‘’Xơpá tung pơla pêi pro tơdroăng ki ‘mâi pêt kơphế nôkố xua kơxo# rơpo\ng kuăn pơlê pêi chiâk deăng xúa kơxo# liăn mung ối iâ. Tơdroăng ki ‘no ăm mung to\ng kum tiô túa pơkâ hên hneăng môi tiah nôkố xuân ôh tá tơtro [ă tơdroăng pơkâ thế dêi kuăn pơlê ôh tá kâi mơhnhôk mâu rơpo\ng kuăn pơlê pơtối châ mung xo kơxo# liăn’’.

Kong pơlê Lâm Đồng hiăng tơbleăng tơ-[rê hên troăng hơlâ vâ ‘mâi pêt kơphế, mơnhông kong pơlê kố chiâng kong pơlê ki djâ troăng ahdrối tung lâp tơnêi têa ‘na pêi pro tơdroăng pơkâ ‘mâi pêt kơphế pơla hơnăm 2014-2020. Mê tơdroăng klâi pro Lâm Đồng pêi cheăng châ tơ-[rê môi tiah mê, ngế chêh hlá tơbeăng ai tơpui tơno [ă pôa Phạm S, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an kong pơlê Lâm Đồng kô tối mâu tơdroăng ki kal mê.

Ô pôa, pôa ăm ‘nâi tơdroăng klâi pro Lâm Đồng pêi pro tơdroăng ‘mâi pêt kơphế châ tơ-[rê hên môi tiah mê?

Pôa Phạm S: Ki hdrối, ing tơdroăng xo ki tơ-[rê mê pro xiâm, kong pơlê Lâm Đồng hiăng hnê mơhno ăm Khu ngăn pêi chiâk [ă mơnhông thôn pơlê tung pơla tơbleăng tối nhên ăm kuăn pơlê hlo tơdroăng ‘mâi pêt kơphế cho tơ-[rê. Hên kong pơlê ki ê tung pơla pêi pro tơdroăng ki lâi vâi rah xo hdrê loăng plâi ki mê vâ pêt, klêi mê ăm tơnêi pơtê ‘nôi vâ hơ’leh tơnêi châ hơpok le\m nếo...

Tâng tiah mê kô mơdoh khế hơnăm, pơla kuăn pơlê ôh tá ‘nâi xo kơxo# liăn ulâi, tung pơla mê kong pơlê Lâm Đồng xúa tơdroăng vâi ‘nâi nhên loăng kơphế mê hiăng krâ, xua pơreăng kâ ‘nhiê lơ xúa tro kơtâ ôa kâ ‘nhiê, ‘nâi nhên tiah mê ‘nôi mê kô ‘nâi troăng hơlâ vâ pêi pro. Tâng ôh tá xê xua ing kơtâ ôa mê cho xúa ing ôh tá ai trếo kơhiâm tung tơnêi mê pin hiăng hbrâ pêt loăng tơdrêng.

Tiah mê cho vâ kơdroh khế hơnăm, ôh tá xê thế kuăn pơlê tơkôm môi tiah khu xiâm ngăn ‘na chiâk hiăng hnê tối. Tung hnê mơhno tiah mê dêi Lâm Đồng mê gá ‘ló [ă hlối tơtro [ă tơdroăng dế pêi pro, kuăn pơlê châ ‘nâi pêi [ă hlối pêi pêt.

Tơdroăng ki má péa, mơnhông pêt kơphế ing hdrê ki nếo, hmâ hlo plâi kơphế châ xo sap ing 2 ta#n troh 2 tấn tơdế la drêng pêt hdrê ki nếo mê gá tâk sap ing 5 ta#n troh 5 ta#n tơdế hên luâ tâ 200%, môi tiah mê teăng kuăn pơlê pêt 2 ha mê a kố bú tơku\m hơ’lêh pêt 1ha tê.

Má pái, tơdroăng hnê mơhno dêi Hngêi rak liăn kum mâu kơtiê [ă mâu khu mơdró ki xiâm hno Hngêi rak liăn kum mâu kơtiê pro hồ sơ hdrối, kuăn pơlê bú troh lăm hơ’leh dêi inâi lơ hơ’leh chêh dêi tơnêi vâ re\ng châ mung liăn.

Má pu\n, kong pơlê Lâm Đồng hnê khât ‘na pro kơdrum hdrê tơniăn le#m. Drêng kuăn pơlê loi khât hdrê ki nếo mê ôh tá tô tuăn klâi môi tiah mâu kong pơlê ki ê mê vâi kô hmiân tuăn xúa pêt. Môi tơdroăng nếo cho mơnhên ‘na hdrê pêt vâ tơtro [ă tơrêm kơpong nhâ loăng kuăn kiâ ing tơdroăng ki ti tăng ‘nâi ple\ng khoa hok kuăn pơlê kô hmiân tuăn xúa mâu tơdroăng mê.

Pêi pro tơdrêng môi tiah mê, thế veăng ‘no hnoăng cheăng ăm kong pơlê Lâm Đồng nôkố plâi ki châ xo hên luâ tâ kong pơlê Dak Lak [ă chiâng kong pơlê ki ối má môi châ xo hên plâi kơphế tung lâp tơnêi têa.

Ô pôa, maluâ ki le\m [ă ki hên dêi kơphế Lâm Đồng hiăng rế châ mơdêk tâ, la tơdroăng rêh ối dêi mơngế ki pêt kơphế xuân ôh tá tơniăn, kơxo# liăn châ tơ’mot ôh tá hên, mê hôm cho ki xiâm xua ing tơru\m pêt [ă tê dêi pin ing mâu tơmeăm pê lo mê oh tá kơnâ?

Pôa Phạm S: Tơkéa vâ tối cho tơdroăng tơru\m pơla pêi pêt [ă ki pơxúa, ngăn tơchoâm tâi tâng kơxo# plâi mê a hlo iâ, nôkố nếo bú 17%. Xua mê ivá kuăn pơlê vâ tơru\m cheăng [ă tối tơbleăng hdrối ‘na ki pơxúa tung tê mơdró [ă khu mơdró ôh tá tơniăn. Má péa, pin ối kơnôm to ing hyôh kong prâi, ing plông têng, iâ ai môi plông têng kơphế krê. Má pái, cho hyôh kong prâi, hơ’leh hyôh kong prâi a mâu rơnó krí kơphế, kơphế dêi Lâm Đồng oh tá le\m to lâi tâng vâ pơchông [ă tơdroăng pơkâ dêi lâp plâi tơnêi.

Klêi tí tăng séa ngăn yă tê tâng vâ pơchông [ă Dak Lak, Buôn Ma Thuột mê yă tê a Lâm Đồng ối rơpâ tâ. Má pu\n, kơxo# rơpo\ng tơru\m cheăng [ă khu mơdró ối iâ tâ tâng vâ pơchông [ă pêt mâu hdrê loăng ki ê. Nôkố tơdroăng pêi cheăng ‘na pêt kơphế ối iâ tâng vâ pơchông [ă tơdroăng ki kal vâ. Xua mê, mâu kơpong hơngế hngo, kơpong tơnêi ki pêt oh tá chiâng to lâi, plâi oh tá hên ai mâu rơpo\ng ki ‘nâ pêt kơphế la xuân ối trâm hên xahpá.

Tiah mê, Lâm Đồng kô ai pơkâ troăng hơlâ klâi vâ mơdêk [ă tơ’mot hên nếo mâu tơdroăng cheăng kâ veăng mơjiâng khu tơru\m tê kơphế, môi tung mâu tơmeăm pê lo  ki xiâm dêi kong pơlê tơná?

Pôa Phạm S: {ă kong pơlê Lâm Đồng, vâ pêi pro ki pơxúa ăm kơphế tung pơla hyôh kong prâi hơ’leh, kong pơlê Lâm Đồng kô pơtối mơdêk pêi tơdroăng tơkêa ‘mâi pêt kơphế, xua kố cho môi tung mâu troăng hơlâ ki tro [ă ‘ló vâ veăng [ă kuăn pơlê tung lâp plâi tơnêi. Má péa thế ‘nâi nhên kơpong nhâ loăng tơnêi vâ hơ’leh xua ai mâu tơnêi pêt kơphế vo#i mê hơ’leh pêt kơphế chếi.

Ôh tá ai tíu ki lâi ai kơpong pêt kơphế chếi le\m môi tiah a Lâm Đồng, malối cho a Cầu Đất Đà Lạt [ă pơtối rah mâu hdrê ki dâi le\m, mâu hdrê kơphế ki lâp plâi tơnêi kal [ă chêh inâi vâ rôe hdrối. Má pái, mơhnhôk mâu khu mơdró ‘no liăn cheăng a Lâm Đồng tiô tơdroăng tơru\m cheăng vâ pêi tiô pơkâ kơxo# 57 [ă pơkâ kơxo# 98 dêi Chin phuh vâ tơku\m mơdêk tơru\m [ă pêi pro mâu túa tơru\m cheăng, malối cho mâu túa pêi chiâk krá tơniăn [ă tơdroăng pêt kơphế, po rơdâ tơnêi pêt pêt loăng hding ăm rơngiâp tơbleăng mâu tơdroăng pơkâ pêi pêt ki kân pêt kơphế tiô hmâ hơ’leh pêt kơphế hưh cơ vâ veăng pro pơxúa ăm lâp plâi tơnêi.

Pin vâ rah xo mâu tơdroăng ki pro tiô troăng hơlâ pêi lo tê mơdró rế iâ la ki pơxúa rế kân, hơ’leh tuăn tơmiât dêi kuăn pơlê [ă khu mơdró prôk tiô troăng hơlâ môi tiah mê kô mơdêk ki pơxúa, veăng ăm kơvâ pêt kơphế krá tơniăn [ă kuăn pơlê ki pêi pêt, khu mơdró pêt kơphế kô châ xo liăn hên pơxúa tung la ngiâ.

Hôm, mơnê kơ pôa!

Hà Quang Sáng chêh

Gương-Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng