Mâu khế achê pơla kố, kơdrum kơphế dêi rơpo\ng pôa Trần Văn Oánh, a cheăm Tân Lâm, tơring Di Linh, kong pơlê Lâm Đồng chiâng tíu lăm ôm hyô, tí tăng ‘nâi ple\ng dêi hên mơngế pêt kơphế a cheăm kố.  Mê cho hên hơnăm hdrối nah, kơdrum kơphế kố môi tiah vâi lôi chúa xua loăng hiăng krâ, la 3 hơnăm achê kố kơdrâ xông le\m nếo ngăn  tơviah ‘nâng. Kơdrum kơphế ôh tá xê to chiâng drêh le\m mê ối ai plâi hên, vâ tối hơnăm kố nah rơpo\ng pôa hiăng châ xo dêi 6 ta#n/ha. Tiah mê, tơdroăng klâi ki pro ăm kơdrum kơphế vêh xông rơdêi mê, tiô pôa Trần Văn Oánh tối, mê cho ing xua pơkeăng ki pro ăm loăng kơphế xông rơdêi le\m tơ’mô:

‘’Hdrối nah a rơvât hên mâu túa phon [ă rơvât hên mâu pơkeăng, la 3-4 hơnăm achê pơla kố a xôh pơkeăng ki pro xông rơdêi tơ’mô ăm loăng kơphế‘’.

Xuân môi tiah pôa Trần Văn Oánh, pôa Nguyễn Quang Hưng, ối a thôn Tân Thuận, cheăm Tân Hội, tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng hiăng pro ăm plâi kơphế dêi rơpo\ng pôa tâk hên kơnôm ing kong pơlê kơjo kum klêp tơkâng hdrê nếo, hnê kih thuât klêp tơkâng [ă hnê xúa pơkeăng xôh pro ăm loăng xông tơ’mô vâ ‘mâi mơnhông loăng kơphế ki hiăng krâ plâi ôh tá hên dêi rơpo\ng hngêi.

Pôa Hưng ăm ‘nâi, tơdroăng ‘mâi pêt tơmó kơphế ki hiăng krâ dêi rơpo\ng hngêi cho tơ’lêi [ă oh tá mơhrê hên liăn ngân. Klêi xôh pơkeăng pro ăm rêi loăng xông rơdêi loăng kơphế re\ng xông kân, pôa klêp tơkâng [ă hdrê kơphế ki nếo cho hdrê TR4. Bú kơ’nâi 2 hơnăm, mâu loăng kơphế ki klêp tơkâng a loăng kơphế hiăng krâ hdrối nah hiăng xông rơdêi [ă hlối ai plâi hên, ngăn hlo tơviah: plâi kân, tum tơdrêng, kơtôu plâi rơtăng, kloăng plâi kân, iâ tro ôa hdrong kâ ‘nhiê [ă ôh tá hlo tr^ng hlá, tơruih plâi.

‘’Drêng á hiăng klêi pêt tơmó mê plâi ga kơtốu hên luâ tâ péa hdroh tâng vâ pơchông [ă kơphế ki ton nah. Tơdroăng pro klêp tơkâng, mơhá mơngế pêi cheăng rơpâ tâ, á mơdoh chôu drêng châ toh a rơnó mêi vâ klêi tơkâng, klêi mê a chôa pôe tah tơkâng lôi xiâm vâ loăng ki klêp mê xông rơdêi’’ .

Pak^ng tơdroăng ko tah klêi mê vêh pêt nếo, kong pơlê Lâm Đồng hiăng hnê mơhnhôk kuăn pơlê xúa hên troăng hơlâ vâ ‘mâi mơnhông [ă mơdêk tro ăm mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ châ tơ-[rê la ôh tá mơhrê liăn hên. Tung mê, ai xôh pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi. Mơ’nui ăm hlo loăng kơtốu plâi hên [ă plâi hlối le\m. Tiô pôa Đỗ Hội, ối a cheăm Lộc Bắc, tơring Bảo Lâm, pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi cho pơkeăng ki kum ăm kơdrum kơphế ki hiăng krâ ai plâi iâ dêi kuăn pơlê cheăm kố.

‘’Á xôh pơkeăng mê hlo gá tơ-[rê. Drêng xôh pơkeăng kố mê loăng kơphế huăn tơkâng hlá le\m luâ tâ, rêi xuân huăn rơdêi tâ, pơreăng pro tr^ng hlá kô kơdroh tâ. To kơdrum nôkố ai plâi hiăng châ xo 6 ta#n/ha’’.

Tiô pôa Đào Văn Toàn, kăn pho\ ngăn hdrê loăng plâi [ă pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong dêi Lâm Đồng, tơdroăng xôh pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi vâ ‘mâi mơnhông kơdrum kơphế ki hiăng krâ cho môi troăng hơlâ pêi pro ki pơxúa khât tung cheăng kâ, malối [ă mâu rơpo\ng kuăn pơlê kơtiê, ôh tá ai liăn drêng pêt nếo, ‘mâi pêt nếo tâi tâng deăng kơphế.

‘’Klêi vêh pêt tơmó ăm hlo cho xôh pơkeăng mê pro ăm kơphế lo reăng tơku\m, mơdêk ăm loăng lo reăng kơ’muăn plâi, kơdroh plâi tơruih tung rơnó mêi kơphế huăn rêi hên [ă kơdroh u\m rêi, tr^ng hlá. Ki châ xo plâi [ă tá túa pêi xuân tâk hên tâ tâng vâ pơchông [ă kơphế tung kơdrum mê dâng 1 ta#n/ha. Nôkố plâi kơphế châ ‘mâi ‘mot tung tơdroăng vêh pêt tơmó kơphế dêi kong pơlê [ă ngin xuân dế hnê tối ăm kuăn pơlê pêi tuâ’’.   

Tuăn tơmiât pêi chiâk hiăng chôa ‘lâng hơ’lêh tung tơdroăng pêi pêt kơphế a kong pơlê Lâm Đồng. Tiô pôa Nguyễn Văn Sơn, Kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê Lâm Đồng tối, vâ chiâng pêi tơdroăng kố mê kuăn pơlê kal thế ai troăng hơlâ, kơjo kum ing peăng mâu khu mơdró, mâu khu cheăng ‘na khoa hok [ă mâu khu rak ngăn, pak^ng mê nếo, tơdroăng hnê tối ‘na kih thuât ki nếo, hnê tơdroăng xúa rơvât tơrêm túa phon, pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong dêi khu ngăn ‘na chiâk deăng xuân kal thế mơdêk hnoăng cheăng pêi.

‘’Tơdroăng ‘na kih thuât ối trâm hên xah pá tung pêi pêt. Klêi vêh  pêt tơmó thế rak ngăn, klêi mê pơkâ mâu kơdrum loăng kal thế ‘mâi pêt, ton hơnăm dei loăng kơphế vâ kơdroh ‘mâi pêt. Tung pơla pêt, rơtế hmâ [ă khu mơdró, xúa mâu hrái kông hnông kơtôu pro ing sinh hok mê hiăng hnê tối hên túa ăm kuăn pơlê. Ing tơdroăng a hlo mâu hrái kơtôu kông hnông alâi ki pêt sinh hok gá le\m, kơdroh pơreăng pro tr^ng hlá xuân môi tiah plâi tơruih, pak^ng mê, hlối pro pơxúa ton hơnăm ăm loăng  loăng kơphế’’.

Sap ing tơdroăng pêi pro ăm hlo, nôkố pơkeăng pro ăm loăng xông rơdêi hiăng châ xúa tung tơdroăng ‘mâi pêt kơphế dêi kong pơlê Lâm Đồng. Malối tung rơnó tô mơdrăng, [ă hyôh kong prâi ai hên tíu ki ôh tá pơxúa ăm mơngế ki pêt mê pơkeăng kố hiăng chiâng ngế ki mơmơnhông, kum ăm loăng re\ng xông rơdêi klêi kơ’nâi krí kơphế.

Quang Sáng rah chêh

Gương tơplôu tơbleăng