Hơnăm 2013, klêi ai tơdroăng ‘mâi pêt kơphế tiô pơkâ dêi Chin phuh, pôa Ninh Khắc Phương, ối a thôn 10, cheăm Hoà Ninh, tơring Di Linh, kong pơlê Lâm Đồng hiăng mung 180 rơtuh liăn ing hngêi rak liăn kum pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tung kong pơlê vâ klêp ‘mâi pêt 2 ha kơphế dêi tơná. Ing mê, ki tơ-[rê dêi kơdrum kơphế rơpo\ng pôa hiăng tâk troh 5 ta#n tung môi ha, plâi gá tâk luâ tơdế tâng vâ pơchông [ă hdrối nah. Tiô pôa Phương, tơdroăng ‘mâi pêt kơphế pro pơxúa hên, pá k^ng ki hlê ple\ng kih thua#t dêi rêm rơpo\ng kuăn pơlê kal veăng tí tăng ‘nâi ple\ng, hnê mơhno ing peăng kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê:

‘’Ngin hâi châ kơ koan, khu râ pơkuâ cheăng ki lâi ‘na troăng hơlâ hnê kih thua#t ‘mâi pêt, ki hên vâi krâ nho\ng o tí tăng ‘nâi ple\ng xêh klêi mê pêi pêt. Kơdrum kơphế ngin hiăng ton hơnăm, nôkố ôh tá ‘nâi kơdrum kal ki klâi, rơlối ki klâi, độ pH gá ti lâi, kal tơ’nôm ki klâi [ă hía hé. Thế ai kăn [o# hnê troăng hơlâ, klêi mê hnê vâi krâ nho\ng o pin rơvât phon klâi ăm gá tơtro’’.

Xua ki hên tơdroăng ‘mâi pêt kơphế a Di Linh pêt hmâng to vâ, ôh tá pêt tơdrêng môi tiah ‘na kih thua#t [ă xiâm hdrê loăng mê ki tơ-[rê dêi kơphế tung tơring hâi châ tơ-[rê hên to lâi. Ki tơxâng vâ tối, tung tâi tâng kơxo# vâ chê 17 rơpâu ha kơphế hiăng ‘mâi pêt a Di Linh, nôkố ai hên kơdrum kơphế hiăng hlo ai mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê. Tiô pôa Hoàng Minh Cương, ối  a thôn 5, cheăm Đinh Lạc, tơring Di Linh, pak^ng liăn châ mung ing tơdroăng ăm mung liăn dêi tơnêi têa, mâu rôh ‘mâi pêt kơphế, tơdroăng pơkâ rak ngăn [ă troăng hơlâ rah rôe hdrê loăng xuân xua kuăn pơlê tí tăng ‘nâi ple\ng [ă pêi pêt, xuâ mê, ki pơxúa tung ‘mâi pêt kơphế ôh tá ‘nhó hên, cho tơdroăng ki ai khât. Pôa Hoàng Minh Cương, ăm ‘nâi:

‘’Tơdroăng ‘mâi pêt kơphế mê a tí tăng kơ-êng ngăn xêh vâ ‘nâi ple\ng. Nôkố púi vâ dêi kuăn pơlê pro ti lâi khu ngăn ‘na chiâk deăng, tíu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng dêi tơring thế kum kuăn pơlê lăm ngăn, hriâm [ôi xêh  túa pêi cheăng‘’.

Tiô séa ngăn dêi Khu xiâm ngăn ‘na pêt loăng plâi, Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê, a mâu kơpong pêt hên kơphế, môi tiah cheăm Hoà Bắc, Đinh Lạc [ă Hoà Ninh dêi tơring Di Linh deăng pêt kơphế klêp tơkâng, ‘mâi pêt kơ’nâi troh 3 hơnăm hiăng tro pơreăng kâ ’nhiê , ki hlo kâ ‘nhiê hên cho pơreăng pro tr^ng hlá, u\m rêi, loăng ki xông [ă [ă oh tá kâi xông rơdêi. Ki xiâm khoh chiâng ai tơdroăng mê xua kuăn pơlê ôh tá ai liăn vâ ‘no rơvât phon xôh pơkeăng kơdê pơreăng, hdrê ki pêt oh tá krúa le\m [ă hiăng ai pơreăng, kih thuât  pêi pêt, rak ngăn ôh tá rơkê [ă hên tơdroăng ki ê.

Pôa Nguyễn Thế Tiền, Kăn [ơrô ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê dêi tơring Di Linh tối ăm ‘nâi, tiô pơkâ sap ing nôkố tá troh hơnăm 2020, tơring Di Linh kô pơtối ‘mâi pêt kơphế lối 12 rơpâu ha, kơphế ki dâi le\m, tung mê ai tơdế [ăng deăng pêt kơphế thế ko tah lôi [ă vêh pêt nếo tâi tâng. Vâ tơdroăng ‘mâi pêt kơphế dêi tơring ai pơxúa tơ-[rê kal châ veăng tơmâng to\ng kum dêi khu râ [ă mâu kơvâ cheăng ki ai tơdjâk troh:

‘’{ă tơdroăng cheăng ‘mâi pêt kơphế mê kal tá tơdroăng kal kí, tâng ôh, gá kô pá pêi vâ châ tơ-[rê. Xua gá ai tơdjâk troh hên tơdroăng, môi tiah liăn, ‘na kih thua#t, klêi mê ối ai tơdroăng môi tuăn dêi kuăn pơlê nếo’’.

Pak^ng tơring Di Linh, mâu kơpong pêt kơphế ki hên, phá tâ kong pơlê Lâm Đồng môi tiah Bảo Lâm, Lâm Hà, Đức Trọng xuân hiăng kơhnâ tung pêi pro tơdroăng ‘mâi pêt kơphế dêi Chin phuh, mơdêk deăng pêt kơphế dêi Lâm Đồng tâk lối 35 rơpâu ha. Tiô kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi, mâu deăng pêt tro tiô pơkâ pêi pêt, kơphế klêi ‘mâi pêt [ă klêp tơkâng kô re\ng kân [ă xông rơdêi le\m, kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhiê, mơdêk pêi lo tâng riên tâk troh 2 ta#n tung 1 ha. Lâm Đồng dế pơkâ troh hơnăm 2020, lâp kong pơlê kô pơtối ‘mâi pêt vâ chê 60 rơpâu ha kơphế ki u ối.

Vâ pê klêi tơdroăng pơkâ kố, xuân môi tiah vâ rak tơniăn mơdêk ki châ tơ-[rê dêi kơphế kong pơlê tiô troăng hơlâ krá ton, pa k^ng tăng liăn, tơmiât kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Lâm Đồng kal mơdêk tâ nếo tơdroăng hriâm tâp, hôp tơpui hnê ‘na tơdroăng pêi pêt, rak ngăn kơphế xuân môi tiah rak ngăn krâu tâ nếo xiâm tê hdrê krúa ôh tá ai pơreăng [ă dâi le\m.

Gương tơplôu [ă tơbleăng