Tơruih plâ kơphế châ mơnhên ing hên xiâm kối, mơni kô xúa ing tơdroăng ki hmâ lơ ing pơreăng pro. A kong pơlê Lâm Đồng, xiâm kối ki plâi tơruih xua pơreăng kâ ‘nhiê tung dế loăng hlo trâm hên h^n tơdroăng ki ê. Ki hên mâu kơdrum kơphế dêi kong pơlê kố pơrá hlo trâm tơdroăng kố, tung pơla vâi krâ nho\ng o tơpá tung hbrâ mơdât. Tiô jâ Mai Thị Hiền, a thôn 10, cheăm Hòa Bắc, tơring Di Linh, xua tơdjâk dêi kong prâi, ai drêng tôu drêng mê mê mâu hơnăm a chê kố kơdrum kơphế dêi rơpo\ng hmâ hlo hên túa pơreăng kâ ‘nhiê, tơdjâk kân troh ki dâi le\m ‘na cheăng kâ.

‘’Tơpá má môi cho túa pơreăng pro u\m plâi, tơruih plâi. {ă tơdroăng ki hlá gá hlo lo hbri hbríu, môi tiah mâ kơteăm, túa pơreăng kố gá tơpá khât vâ pơlât’’.

Tung pơla mê, pôa Nguyễn Văn Nhật, a cheăm Nam Hà, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng tối tiah kố, vâ hbrâ mơdât oâ pơreăng, [ă mâu túa kơmeăn kâ ‘nhiê a kơphế cho [ai toán ki tơpá.

‘’To lâi hơnăm a chê kố oâ pơreăng a kơpong cheăm Nam Hà tối krê [ă tơring Lâm Hà tối tơdjuôm gá hên khât, ki hên kơdrum kơphế tro pơreăng tr^ng hlá. Laga, troăng hơlâ ‘mâi mơnhông mê ôh ti xê mâu ngế ki lâi xuân ‘nâi’’.

Maluâ mơnhên châ hên tơdroăng ki tơruih plâi xua kơmeăn pro, hên rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng xuân ôh tá ‘nâi nhên tung tơdroăng ki ‘nâi [ă troăng hơlâ hbrâ mơdât châ tơ-[rê. Kơmeăn kâ ‘nhiê tung dế tơkâng loăng lơ vâi krâ nho\ng o hmâ khe#n cho pơreăng pro răng tơkâng, răng plâi, tâng ôh tá re#ng châ hlo [ă hbrâ mơdât mê ki dâi le\m dêi kơphế kô tro kơdroh hên. Kơxo# plâi kơphế  tro tơruih châ troh 30%, phá tơ-ê ai mâu kơdrum ki ‘nâ tơruih troh tơdế plâi. Pôa Đinh Văn Quảng, a thôn 1, cheăm Hòa Bắc, tơring Di Linh ăm ‘nâi, maluâ hiăng xúa mâu troăng hơlâ rak vế pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong môi tiah rơkong hnê tối la tơdroăng ki kơphế tr^ng hlá, tơruih plâi xuân ôh tá hlo hơ’lêh.

‘’Tối troh pơreăng mê kơphế nôkố hên pơreăng khât! Ki hên má môi cho kơmeăn. Gá pro răng kơtâng, tr^ng hlá, tơruih plâi’’.

Mâu oâ pơreăng ối tung khu kơmeăn ki chiâng prôk troh u u tá kâ ‘nhiê tung rêi ôh tá pro êi, hlo tâ tú a kơdrum kơphế ki hiăng ai plâi xuân môi tiah a kơdrum kơphế ki dế pêt. Pro ăm rêi kbâng tro u\m [ă hlâ sap ing rêi, pro xiâm ôh tá châ hrik têa [ă trếo kơhiâm, rế hía rế răng hnối hlâ. {ă kơphế ki hiăng ai plâi xua ai rêi hên mê xiâm hlo tr^ng hlá [ă hlâ hrá tâ tâng pơchông [ă xiâm kơphế ki ối ku\n tung pơla pêt. Drêng rêi kơphế tro tr^ng klêi mê hơ’lêh chiâng mơngiơk prâp, môi pâ tro u\m, tr^ng a hlá klêi mê chiâng hlo tr^ng hên, xiâm ôh pá chiâng kân, ai mâu tơkâng ki kơbâng hlâ, mâu tơkâng, xiâm tro kơdroh trếo ki kân mê ah pro xiâm loăng kơphế hlâ.

Tiô pôa Trần Tiến Đạt, a pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng, ing hên hơnăm hriăn ngăn [ă séa ngăn ăm hlo, ki dâi le\m dêi kơphế ki tro tơdjâk ki hên cho ing tơdroăng ki oâ pơreăng kâ ‘nhiê tung tơnêi [ă a rêi.

‘’Nôkố pơreăng tr^ng hlá, u\m rêi xua oâ pơreăng [ă kơmeăn kâ ‘nhiê, gá pro ăm xiâm kơphế tro tr^ng hlá [ă hlâ. Kố cho pơreăng ki chiâng tối cho pin tơpá vâ kâi hbrâ mơdât. Xua pin xuân tá hâi hlê ple\ng ‘na oâ pơreăng hên, ki hên hmôu pơ khe#n cho pơreăng tr^ng hlá cho xua ing hên kế pro môi tiah hdró. Drêng mê pin hmôu pơ hbrâ mơdât hdró, ôh ti ‘nâi xiâm kối cho oâ pơreăng pro chiâng kế ki kâ ‘nhiê rế hía rế tâ tú re#ng, rế tơpá vâ pơlât’’.

Ki nhên vâ hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê tơ-[rê mê ki apoăng cho ngăn nhên [ă ‘nâi pơreăng. Xua ai tơdroăng ki ‘nâi nhên ‘na pơreăng mê nếo xúa tro mâu pơkeăng, ing mê nếo kâi kơdê pơreăng châ tơ-[rê tâ. Tiô pôa Nguyễn Đức Thiết, hngêi trung kao đăng công nghe# kih thua#t pơlê kong kơdrâm Bảo Lộc tối, [ă mâu túa pơkeăng ki xôh hbrâ mơdât pơreăng tơruih plâi kơphế, nôkố tung kơchô tê mơdró tê hên túa pơkeăng, ai tá pơkeăng ki xôh tơdrêng. Laga, ki khât gá ăm hlo, ôh ti xê mâu pơkeăng lâi xuân pro ai pơxúa khât ăm vâi krâ nho\ng o kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng. Mâu túa pơkeăng ki hbrâ mơdât tro pơreăng kâ ‘nhiê tung dế tơkâng ai ki xiâm pơkâ trâu, re#ng [ă krá, kơdê [ă hbrâ mơdât pơreăng tá pá gong [ă tung dế loăng. Tơdroăng dêi kuăn pơlê pêi chiâk pêi deăng cho athế pro tiah lâi châ ‘nâi nhên ‘na túa pơreăng kâ ‘nhiê a kơphế:

‘’Vâi krâ nho\ng ki pêi chiâk pêi deăng châ ‘nâi a hlá, mê hlá ai mâu tíu ki chếo bri bríu. A xiâm loăng ối ngiât mê hlo ai mâu tíu ki prâp, drêng pin pêi ngăn mê hlo ai tíu ki kơhlo\ng kơhlăng a tơkâng. {ă a plâi, drêng pơreăng kâ ‘nhiê tung dế tơkâng mê hlo ai mâu tíu ki bri bríu mơngiơk prâp a plâi’’.

Tiô riân ngăn, rêm hơnăm tung kong pơlê Lâm Đồng ai ki iâ hlái ap ing 25 troh 30% [ăng tơnêi kơphế tro tâ oâ pơreăng [ă kơmeăn tu\m túa. Tâng ôh tá xúa mâu troăng hơlâ tơdâng tơ’mô tung hbrâ mơdât pơreăng, [ăng tơnêi kơphế ki tro pơreăng kâ ‘nhiê mê kô rế hía rế hên tâ.

Katarina tơplôu [ă tơbleăng