Rơpo\ng pôa Phạm Lai, ối a tôh kơpho# 5, bêng Đạt Hiếu, pơlê kong krâ {uôn Hồ, kong pơlê Dak Lak ai 2 ha kơphế pêt sap ing hơnăm 1995. Klêi mâu khế hơnăm ki tung pơla krí xo, kơphế hhiăng krâ [ă rế hía rế hlâ mê pôa pơkâ vêh pêt ki nếo tơdế tung môi [ăng tơnêi.

Hơnăm ki apoăng vêh pêt ki nếo, kơphế hlo xông kân le\m, mâu hlá hlo drêh ngiât le\m khât. Laga, mot tung hơnăm má 2, kơdrum loăng pơxiâm hlo mâu pơreăng tr^ng hlá, xiâm loăng ôh tá kâi kân, ôh tá dâi le\m, thăm nếo ai mâu xiâm ki ‘nâ hiăng hlo hlâ. Tăng ‘nâi xiâm kố, pôa Lai ăm ‘nâi, cho xúa tung pơla pêi tơnêi tá haia tơtro mê xiâm loăng kơphế tro mâu pơreăng kâ ‘nhiê a rêi.

Maluâ hiăng ‘no hên liăn ngân roê pơkeăng xôh kơdê pơreăng la xuân ôh tá hlo môi tiah tơdroăng ki rơhêng vâ:

‘’Hdrối nah ngăn tơdjuôm kơphế loăng kơphế hiăng krâ mê tro pơreăng kâ ‘nhiê [ă hlâ gá tro mê á athế pui tah vêh pêt ki ê nếo. Tung pơla pêt xiâm kơphế ki nếo môi hơnăm hlo xông kân le\m, laga, klêi mê xiâm loăng pơxiâm hlo pơreăng tr^ng hlá. Á hiăng tôh têa, rơvât phon hên khât [ă xôh hên mâu túa pơkeăng la gá xuân ối tiah mê, ôh tá hlo hơ’lêh klâi xua tro pơreăng a rêi kâ ‘nhiê’’.

Môi tiah mê, rơpo\ng pôa Trần Viết đại, ối a thôn Tân Hiệp, cheăm Ea Toh, tơring Krông Năng, hiăng vêh pêt dêi 3 sào kơphế dế mot tung hơnăm má 2. Achê kố, ai môi, péa xiâm pơxiâm hlo tr^ng hlá, ôh tá păng kân. Pôa lâk ngăn, mê hlo a rêi mâu xiâm loăng ki kố ai mâu pơreăng, rêi ôh tá chiâng hu\n:

‘’Rơpo\ng á xuân pêt dâng to hr^ng xiâm kơphế la tối tơdjuôm to lâi hơnăm hdrối nah, hlo xiâm loăng xông kân le\m la tung pơla achê kố ai mâu xiâm loăng hlo ôh tá kâi xông kân mê á xuân ôh tá ‘nâi ai tơdroăng klâi. Á xuân ai rôh po ngăn xiâm gá mê hlo rêi ôh tá le\m mơni tro pơreăng kâ ‘nhiê’’.

Cho môi tung mâu khu mơdró kâ pêt mơjiâng [ă tê mơdró kơphế kân a tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai, Ko\ng ti kơphế Ia Sao 2 ai hên [ăng tơnêi kơphế pêt sap ing hơnăm 1986. Troh nôkố, mâu [ăng tơnêi ki kố hiăng krâ, ôh tá dâi le\m xếo.

Pôa Phan Hồng Luân, kăn pơkuâ [ơrô kih thua#t pêi chiâk deăng, Ko\ng ti kơphế Ia Sao ăm ‘nâi, nôkố, ko\ng ti dế tơru\m [ă Vie#n Khoa hok kih thua#t pêi chiâk deăng pêt kong kong Tây Nguyên [ă Grup pơkuâ Lộc trời vêh pêt kơphế a mâu [ăng tơnêi. Laga, bu nếo pơxiâm mot tung hơnăm má 2 la kơdrum kơphế ki nếo pêt mê hlo ai mâu tíu u\m rêi pro kơphế ôh tá kâi xông kân.

‘’Ko\ng ti á nôkố dế vêh pêt tung [ăng tơnêi ai 2 ha 7 sào. Nôkố klêi kơ’nâi 1 hơnăm pêt mê a mâu xiâm loăng kơphế hlo tr^ng hlá, klêi kơ’nâi séa ngăn, mơnúa hriăn ngăn tơnêi [ă rêi mê hlo ai mâu pơreăng dế xông kân kâ ‘nhiê hên khât.

Ki xiâm dêi tơdroăng mê cho a rêi mê tơdroăng ki hbrâ mơdât ối trâm hên xơpá, tơdjâk kân khât troh tơdroăng ki vêh pêt kơphế dêi vâi krâ nho\ng o kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng.

Môi tiah ngin hiăng tối, kơtâ ôa kâ ‘nhiê rêi kô tơdjâk hên troh tung pơla xông kân [ă xông rơdêi dế loăng, malối mâu loăng plâi tê lo liăn môi tiah kơphế, tiu. Thak sih Huỳnh Minh Châu, Kăn [ơrô tí tăng ‘nâi ple\ng [ă mơdêk tơmeăm khoăng, dêi grup Lộc Trời hnê mâu túa rak ngăn vâ kơdê kơtâ ôa kâ ‘nhiê rêi loăng kơphế. Pó vâi krâ nho\ng o tơmâng:

Êng: Ô Thak sih Hyùnh Minh Châu, kơtâ ôa kâ ‘nhiê mâu rêi loăng tiô túa ki tiah lâi?

Thak sih Huỳnh Minh Châu: Pin xuân ‘nâi tiah kố, kơtâ ôa ối tung tơnêi [ă drêng kâ ’nhiê gá kâ ‘nhiê tung kơpong tơnêi ki pơrá phá dêi rơpó kô ai mâu kơtâ ôa ki pơrá phá. La mâu kơtâ ôa ki pin hmâ hlo gá hên má môi a tiu xuân môi tiah kơphế ai 2 túa, môi túa gá kâ rêi pro rêi êi tơrut [ă môi túa gá kâ tơdrêng tung rêi, ‘nâ hía kô chiâng mot lo tung rêi pro ăm rêi chiâng u\m.

Drêng kơtâ ôa mot tung rêi [ă pro chiâng kơrut tung mê kô lo pá gong pro mâu trếo ki ai trếo kơhiâm ôh tá châ djâ mot troh tung dế loăng. Ing mê loăng kô rế oh tá kâi xông rơdêi, rế kơdroh ki ai plâi hên [ă kô chôa hlâ.

Ki má péa nếo, kơtâ ôa ôh tá xê ối tung rêi gá kâ ‘nhiê rêi mê xuân pro ăm rêi chôa u\m [ă ôh tá châ hrik xo trếô kơhiâm, pro ăm loăng rế pá kâi klêi mê hlâ.

Êng: Ê, nôkố ai hên kuăn kuăn pơlê trâm pá ‘na kơtâ ôa kâ ‘nhiê rêi tung pơla ‘mâi pêt kơphế. Tiah mê, drêng trâm tơdroăng kố kuăn pơlê thế pro ti lâi vâ kơdê pơkeăng, ô [ok thái pơkeăng?

Thak  sih Huỳnh Minh Châu:  Vâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê mê pin thế pêi pro tiô troăng hơlâ xúa mâu tơmeăm pro ing vi sinh, xua kơtâ ôa xuân cho môi kuăn kiâ ki rêh ối tung tơnêi. Drêng pin xúa mâu kuăn kiâ ki kâi trâng tơplâ [ă dêi rơpó vâ pro ăm kơdroh mâu kơtâ ôa ki ối tung tơnêi drêng mê kô kơdroh ki xông rơdêi dế mâu kơtâ ôa kâ ‘nhiê loăng plâi.

Nôkố, pak^ng tơdroăng mê, pin xúa mâu sinh hok vâ mơdât mâu kơtâ ôa, drêng pin nếo pêt loăng apoăng rơnó mê pin thế xúa mâu pơkeăng hoă hok vâ kơdroh re\ng mâu kơtâ ôa ki kâ ‘nhiê. Pơtih mâu phon hoă hok pin xúa mâu phon Solvigo hdrối vâ pêt loăng. Klêi mê pin kô xúa mâu tơmeăm sinh hok môi tiah DHCT. Trico DHCT ai mâu kơmeăn Trichoderma kô kâi mơdât mâu kơtâ ôa lo kâ ‘nhiê [ă pro kơdroh kơtâ ôa, ing mê kô pơtối rak a kơlo ki iâ má môi [ă ôh tá ‘mêi ăm loăng ki pêt.

Êng: Thak sih hôm ai hnê tối klâi ‘na tơdroăng xúa pơkeăng hoă hok xôh kơdê. Tiah mê, kuăn pơlê thế xúa pơkeăng hoă hok ki ti lâi vâ rak tơniăn [ă ôh tá tơdjâk troh cheăng kâ?

Thak sih Huỳnh Minh Châu:  Maluâ pin thế pro tiô tơdrroăng sinh hok hưh cơ la gá ai tơdroăng ki pêi tơdrêng pơla hoă hok [ă sinh hok xuân môi tiah hưh cơ mê loăng nếo xông rơdêi, hlối ai plâi hên [ă hlối rak vế loăng pêt. Môi trếo hoă hok drêng xoh a tơnêi mâu nhâ kuăn kiâ tung tơnêi kô hlâ. Laga, pin thế ngăn rôh ing xiâm vâ kơdê hlâ hlối kơtâ ôa, kô ôh tá pro tơdjâk troh loăng. Klêi mê, pin kô ngăn nếo mâu kuăn kiâ ki ối tung tơnêi [ă tơdroăng ăm mâu kuăn kiâ ki ai pơxúa tung mê.

{ă pơkeăng hoă hok pơla gá hê kô re\ng lơ hrá, mơni sap ing 3 troh 10 hâi. Klêi xôh pơkeăng hoă hok mê pin kô chiâng rơvât mâu vi sinh a mê dâng môi măng t^ng troh 10 hâi vâ tơ’nôm nếo mâu vi sinh vâ ăm tơdâng tơ’mô nếo.

Pak^ng mê, ngin xuân rơvât mâu trếo kơhiâm vâ ăm mot tung tơnêi lơ xôh a hlá. Vâ loăng xông kân le\m ai ivá kâi tơplâ mơdât [ă pơreăng mê loăng thế rơdêi khât, xua mê tung tơnêi pin kô tơ’nôm mâu vi sinh tung tơnêi ki ai pơxúa. Pơtih teăng pin rơvât DAP, NPK hmâ hlo pin rơvât mâu NPK ai tơku\m [ă huh cơ. Xua [ă loăng plâi ton hơnăm [ă loăng plâi kâ mê trếo hưh cơ ôh tá chiâng lôi tung pơla pêi pêt loăng plâi ki ton hơnăm.

Êng: Môi tiah thak sih nếo tối mê âi tơdroăng ‘na kơtâ ôa kâ ‘nhiê rêi gá pá vâ kơdê. Tiah mê ai túa ki lâi vâ hbrâ mơdât [ă kơtâ ôa tối phá xuân môi tiah mâu túa pơreăng kâ ‘nhiê tung tơnêi ô thak sih?

Thak sih Huỳnh Minh Châu: Vâ hbrâ mơdât mâu pơreăng kâ ‘nhiê tung tơnêi tối tơchoâm [ă kơtâ ôa tối phá mê pin thế pêi pro hên túa ôh tá xê to bú xúa môi túa tê. Tâng bú xúa pơkeăng hoă hok tê xuân ôh tá chiâng, tâng xúa tung pêi pêt xuân oh tá chiâng.

Má péa tơdroăng pêi pro ki kal má môi cho pêi pêt rak ngăn [ă xôh pơkeăng kơdê pơreăng. {ă mâu phon hoă hok vâi krâ nho\ng o xuân chiâng rơvât pơla dêi rơpó, môi pâ vâ kơdê pơreăng [ă môi pâ vâ mơdât mâu kơtâ ôa môi tiah mâu kơmeăn kâ ‘nhiê tung tơnêi.

Má pái, ‘na túa rak ngăn mê vâi krâ nho\ng o pin thế tơtro\ng vế, pro kơdrum ăm bâ phuâng, têa châ lo le\m oh tá toăng, mê pin thế hbrâ vâ mơdât rak ngăn tơ-[rê mâu túa kơmeăn kâ ‘nhiê tung tơnêi xuân môi tiah kơtâ ôa.

Êng: Hôm mơnê kơ thak sih Huỳnh Minh Châu.

H’Xíu H’Mok chêh

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng