Tối tơbleăng a hneăng hop ăm hlo, mơhé ối má 1  la tơdroăng pêt tiu a Việt Nam ối hên tơdroăng ki oh tá tơniăn ton. Tơnêi pêt tiu tâk re#ng ta a mâu kơpong tơnêi oh tá tơtro pêt tiu, pêt tơvât, pêt hên tung mâu hơnăm yă tiu to kơnâ. Pak^ng mê, tơdroăng pơreăng kâ ’hiê tiu xuân hâi ai pơkâ hbrâ mơdât tơ-[rê. Tiô tối tơbleăng hơnăm 2019 pơtối tâk cho hơnăm ki pá puât ‘na pêi cheăng [ă pê lo tơmeăm ing chiâk deăng, tung mê kơvâ pêt tiu. A hneăng hôp mâu kăn hiăng tơpui tối tơdroăng ki pá, tơbleăng hdrối tơdroăng tê rôe vâ tăng ‘nâi xiâm, vâ kơdroh ki xahpá tung pêi pêt, mung liăn, tíu tê, tăng rôh pêi cheăng [ă tối tơbleăng mâu troăng hơlâ ki nhên mơdêk tơdroăng mơnhông cheăng kâ krá ton dêi kơvâ pêt tiu Việt Nam.

Mâu kăn tối mâu  tơdroăng a hneăng hôp.

Teăng mâ ăm lối 20 to kong pơlê ki pêt tiu tung lâp tơnêi têa. Pôa Huỳnh Anh Minh, Kăn pho\ hnê ngăn Vi [an kong pơlê Bình Phước ăm ‘nâi, tiu xuân cho môi tung 3 hdrê loăng ki xiâm dêi kong pơlê Bình Phước (tá kơxu, loăng plâi hôt, tiu) vâ chê 17 rơpâu ha, luâ tơdroăng pơkâ 7 rơpâu ha. Tung mâu hơnăm achê pơla kố yă tiu ai drêng to drêng chu, pêt hmâng vâ oh tá vâ tơmâng pơkâ pro ăm Bình Phước oh tá bê hên mơngế ki lăm krí, mơngế ki pêt tiu trâm pá. Tơdrêng a mê, chiâng chến hên hngêi rak liăn pro hên ngế chiâng trâm pá tê dêi tâi tơmeăm khoăng.

‘’ Drêng châ tơdroăng cheăng tơ’lêi hlâu trâm mơhúa mê hngêi rak liăn oh tá ai ngế vâ mung, hngêi rak liăn ki lâi xuân lăm tăng krếo mơngế mung, drêng trâm tơdroăng xahpá mê hngêi rak liăn oh tá ăm mung. Xahpá tung pêi chiâk, tơ’nôm [ă tơdroăng xahpá dêi hngêi rak liăn mê chiâng xahpá 2 hdrôh, ai drêng ‘nâ chiâng tê tơmeăm. Tâng mung tơvêh ton hơnăm tâ mơngế ki mung kô châ vâ mơdoh tăng liăn vâ tơvêh. Nôkố hngêi rak liăn oh tá ăm mung mê kuăn pơlê thế tê dêi tơmeăm khoăng tơnêi tơníu mơhé vâ rơpâ, mê chiâng oh tá ai tơmeăm khoăng tơnêi tơníu.

Tơdjâk troh tơdroăng muông liăn ki mâu ngế pêi tơdroăng cheăng xo tơvêh che#n, pôa Hoàng Văn Minh, Ngế pơkuâ hngêi rak liăn Tơnêi têa kong pơlê Dak Nông tối tối tơdroăng: Nôkố kơxo# liăn ki mung ki hngêi rak liăn hngêi rak liăn kong pơlê Dak Nông vâ  pêt tiu vâ chê 4700 rơtal liăn, châ 17% tung tâi tâng kơxo# liăn che#n, kơxo# ki kố vâ tối cho hên [ă pá vâ xo tơvêh.

Pôa Lê Quốc Doanh Ngế pro xiâm pho\  xông tơpui a hneăng hôp

Pơla hdrối kô nah a Dak Nông ai troh 2.000ha tiu hlâ, [ă vâ chê 500 rơtal liăn ối che#n. Tiô pôa Hoàng Văn Minh, tơná mâu hngêi rak liăn xuân vâ kuăn pơlê châ xúa  luât ki pơkâ châ pro ton hâi khế tơvêh che#n. La [ă tơdroăng pêt tiu mê kal ai pơkâ nhên hngêi rak liăn nếo hmiên tuăn ăm mung.

‘’ Mâu hngêi rak liăn xuân pêi pro hnê mơhno dêi ngế Tíu xiâm tí tăng ‘nâi ple\ng ăm kong pơlê hnê mơhno ăm mâu hngêi rak liăn tơku\m po hneăng hôp tơpui tơdroăng ki pơtối che#n, pro mơdon khế hơnăm che#n, kơdroh liăn rơkâ [ă ăm mung vâ pêt loăng plâi. Tối ăm ngin mê ngin ăm mung [ă mâu rơpo\ng ki pêi tiu tro tâ pơreăng pro tiu hlâ mê ngin kô ngăn [ă pơtối ăm mung nếo, púi vâ chin phuh [ă Tơnêi têa tí tăng ‘nâi ple\ng hdró che#n tung pơla sap 3-5 hơnăm ăm kuăn pơlê vâ ai ton khế hơnăm tơvêh che#n dêi hngêi rak liăn, ngin púi vâ thế pêt tiu tro tiô pơkâ, ai pơkâ dêi hngêi rak liăn ‘nôi mê kô hmiên tuăn ăm mung’’.

Xông tơpui a hneăng hôp, pôa Lê Quốc Doanh, Ngế xiâm pho\ ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tối, Việt Nam kal thế mơ-eăm vâ tơniăn ‘na deăng pêt tiu dânng 100ha. {ă mâu kơdrum tiu ki hlâ, ôh tá tơtro thế hơ’lêh pêt loăng plâi ki ê. Tung tơdroăng pêt thế rơvât phon hưh cơ vâ kơdroh ki pơreăng pro re\ng hlâ hrá hlâ.

Kuăn pơlê a kơpong Tây Nguyên dế pêt tơvât mâu loăng plâi tung kơdrum tiu pro pơxúa hên, la ga, kuăn pơlê kal thế rah xêh troăng hơlâ pêt ki tơtro vâ pơxúa tơ-[rê má môi. Mâu kong pơlê kal mơdêk hnoăng cheăng dêi tơná tung mơnhông pêi chiăng tiô pơkâ ki pơxúa  pê lo kế tơmeăm. Pak^ng mê, kal thế tơmâng troh uâ pơlê pro le\m tiu. Ngế pro xiâm pho\ xuân tối thế rêm Khu xiâm, kơvâ cheăng ki tơdjâk troh tơru\m [ă khu xiâm tí tăng ‘nâi ple\ng mơjiâng tơdroăng tơkêa bro vâ mơnhông tơ-[rê ki pơxúa ăm kơvâ cheăng pêt tiu.

Hlo kuăn pơlê dế trâm pá ‘na yă xuân môi tiah che#n, pôa Lê Quốc Doanh xuân tối thế hngêi rak liăn hên rôh vâ kơjo kum kuăn pơlê tâ vâ kuăn pơlê ki pêt tiu châ xông nếo.

 ‘’ Tung hơnăm hiăng luâ [ă tơdroăng kơdôu mơ-eăm kân dêi Chin phuh, mâu khu xiâm kơvâ cheăng mê pin hiăng k^ bhên tơdroăng tơhrâ tơniăn, malối cho tơmeăm pê lo ing chiâk deăng tung mê ai tiu. Ngin thế ‘nâi rôh pêi cheăng ki tro tâ vâ ai tiô pơkâ dêi mâu kong têa ki rôe tơmeăm. Pin tơbleăng mâu troăng hơlâ vâ mơdêk châ tơ-[rê tâ, tung tơdroăng ki rơdêi tâ vâ pê lo kế tơmeăm ki pơxúa, mơdêk pêi pro tro tâ, malối cho hngêi rak liăn ki hên kuăn pơlê ki pêi chiâk mung liăn vâ ‘no liăn pêt tiu, mê kal pơkâ mâu troăng hơlâ kơjo kum  pro ti lâi ăm tâi tâng mâu pơkâ vâ kơjo kum kuăn pơlê drêng trâm pá kố’’

Hoàng Qui chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng