Mê âi, pó vâi krâ-nho\ng o hiăng klê tâng khu to\n chêng-tơgôu koăng ‘’Hâk  phiu Tây Nguyên châ tơleăng le\m’’ xua A Ya [ă khu to\n chêng tơgôu koăng a thôn Yang Lo# 1, cheăm Sa Loong, tơring Ngọc Hồi, kong pơlê Kon Tum to\n [ă kơhui. Tơdrá chêng kố hiăng hmâ [ă mâu ngế ki tơmâng Rơ’jíu xua idrâp chuât ki hơniâp ro, [ă tơdroăng kơhui mơđah krip ro khât.

Ngoh A Ya tối ăm ‘nâi, vâ khoh chiâng ai roh ki to\n chêng, tơgôu koăng, kơhui tiah mê cho môi tơdroăng ki pơtâp, hriâm ton t^n [ă tơbrê tơbrêh dêi khu to\n chêng Yang Lo# 1, tung mê, tơná ngoh cho ngế ki djâ troăng ahdrối, hnê djâ vâi krâ-nho\ng o kơhnâ tung hnê tối, hnê mơhriâm. Rêm roh tơku\m po tơdroăng mơhriâm, pơtâp, ngoh hmâ chôu vế dêi tơdroăng tơná pêi pro kơtăn kố ai 45 hơnăm, mê cho a hơnăm 1976, drêng ngoh cho ngế ki apoăng dêi kong pơlê Kon Tum châ pơcháu hnoăng cheăng hnê to\n chêng koăng [ă hơdruê rơngê ting ting tung hngêi trung.

‘’Drêng mê nah, á châ xing xoăng hnê mơhno tơdroăng to\n chêng tơgôu koăng [ă hơdruê rơngê ting ting a hngêi trung Phoh thong râ má 2. Klêi mê, {ơrô ngăn ‘na hnê hriâm dêi tơring hiăng thế á lăm cheăng a cheăm Măng Mrai (tơring Sa Thầy) tung pơla 3 hơnăm. Á châ pơcháu hnoăng cheăng hnê rơngê ting ting, to\n chêng tơgôu koăng ăm hok tro, tơdrêng amê, hnối hnê chư ăm vâi o hok tro’’.

Ngoh A Ya a hngêi dêi tơná

Ngoh A Ya tối: Idrâp chêng-koăng [ă rơngê ting ting môi tiah mơheăm chhá, hơ’neh kéa tung tơdroăng rêh ối. Ing tơdroăng ki hâk git kơ chêng koăng, ngoh hiăng tí tăng xêh mơngế thái vâ hriâm ‘na tơdrá a môi toăng hngêi trung krê a kong pơlê Kon Tum. Mâu hâi pơtê, ngoh tơ-uân vêh a pơlê, tiô mâu vâi meh tăm lăm to\n chêng tơgôu koăng tung mâu hâi măng leh mơd^ng, [ă tơdroăng ki xiâm cho vâ châ hmâng, châ rơbot mâu tơdrá chêng, tơdrá rơngê ting ting dêi kuăn ngo tơná. Tiô tơdroăng hmâ tơmiât dêi mơngế Rơteăng, chêng koăng cho tơmeăm khoăng ki pơxo#, mơhnhôk hiâm tuăn mơno. Xua ti mê, drêng ai mơngế ‘’prếo vêh tiô dêi jâ pôa roh nah’’ vâi krâ-nho\ng o hmâ xúa chêng koăng vâ pơxo#, mơhnhôk. Drêng ai tơdroăng leh mơd^ng mê chêng koăng thăm chiâng rế hơniâp ro. Maluâ ti mê, xúa ai tơdjâk troh tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, khu rơxông chal nếo preăng vâ tơmiât troh tơdroăng mơhno túa le\m tro dêi vâi krâ roh nah, mê ngoh A Ya chiâng tô tuăn tiah kố:

‘’Á hlo a mâu pơlê cheăm ki ê, thăm nếo ai tá mâu ngế kong têa vâi ê vâi ngăn ‘na khôi túa, rak vế, tôu to\n chêng koăng cho kơnía ó khât, thăm nếo, vâi ối tơku\m hnê mơhno djâ, mơđah tơbleăng ăm tơná kuăn ngo pin nếo. Xuân chiâng vâ tối, thăm nếo á thôn pơlê ngin dế nôkố, khu rơxông chal nếo tâng vâ tối ôh tá ai kơbố hâk vâ hriâm to\n chêng tơgôu koăng. Á pâ phep pơchân tối ăm rêm ngế, malối [ă khu rơxông nếo tiah kố: ôh tá păng lôi tơdroăng ki kơnía dêi chêng koăng. Tơdroăng to\n tôu, mơđah chêng koăng cho xiêm kối, xiâm rêi, tơmeăm khoăng kơnía git dêi pâ pôa, ngoh na pin roh nah ki hiăng chôu ‘măn’’.

Tung pơla hên thôn pơlê dêi mơngế Rơteăng a Kon Tum ôh pá ối hên chêng koăng, mê thôn Yang Lo#, cheăm Sa Loong, tơring Ngọc Hồi xuân ối ai 2 khu to\n chêng a hơnăm hiăng krâ [ă khu hnu\m. Vâ pơtối rak vế, [ă thăm mơdêk tơdroăng ki rơkê dêi 2 khu chêng koăng kố, ngoh A Ya hmâ đi đo hnê tối, pơtâp, tơku\m po mơđah ăm khu rơxông nếo. Ing mê, vâ mơhnhôk thế mâu ngế tung khu [ă pơlê pơla châ achê [ă dêi khôi túa, vêa vong hdroâng kuăn ngo tơná.

‘’Dế nôkố, a thôn ngin kố hmâ tơku\m mơhriâm, pơtâp tung môi pơla măng t^ng mơhriâm môi troh péa hdroh, á krếo djâ vâi krâ-nho\ng o pơtâp tung mâu hâi pơtê, hmâ mơhriâm a hâi tơdrốu [ă hâi t^ng. Môi khế ki vâ iâ hlái ngin pơtâp ai 4 hdroh. Tâi tâng mâu vâi krâ ki hên hơnăm môi tiah ngin kố pơrá djâ troăng, kơhnâ tung to\n chêng tơgôu koăng. Ngin ngăn kố xuân cho hnoăng cheăng vâ veăng rak vế khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo, xua pâ pôa pin hiăng hnê ‘măn. Ngin xuân hiăng rôe tơ’nôm 1 kơtum chêng ki nêo kơnâ 33 rơtuh liăn. Thôn ngin nôkố hiăng ai 3 kơtum. {ă kơtum chêng ki nếo rôe kố, á rơtế [ă krâ pơlê [ă mâu vâi krâ ki ê tơno tơnêng [ă hnê mơhno ăm mâu vâi o tung thôn’’.

Kơnôm châ ai tơdroăng ki djâ troăng dêi ngoh A Ya, mâu hơnăm hiăng luâ, Khu to\ng chêng-Rơngê ting ting dêi thôn Yang Lo# 1, cheăm Sa Loong ti xê to lăm mơđah mâu tơdroăng ki kal dêi kong pơlê Kon Tum mê ối châ krâ pri ki kân tung mâu hneăng tơ’noăng. Ki nhên ga, Khu kố hiăng châ ối má môi mơđah chêng koăng a tơring Ngọc Hồi, ối má péa mơđah to\n chêng koăng dêi kong pơlê Kon Tum. Malối, tơdrá ‘’Pông Vôp’’ khu to\n chêng-Rơngê ting ting dêi thôn Yang Lo# 1 hiăng châ kâ Mê dái Hâu a Mơđah chêng koăng lâp tơnêi têa ki mơđah a Gia Lai.

‘’Chêng koăng cho mơhúa dêi mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên tối tơchuôm [ă ngin akố tối krê. Ngin kal athế rak vế ki kơnía git dêi chêng koăng, cho tơmeăm khoăng ki kal khât dêi kuăn mơngế. Chêng koăng sap ing chal vâi krâ nah hiăng hmâ rêh ối [ă plâ rơxông kuăn mơngế, sap ing hâi kot mâ troh a hâi kơtê  hiaâm, ngin pơrá ngăn chêng koăng cho tơmeăm ki lông, mơhnhôk hiâm mơno, cho tơdroăng ki veăng pơro, pơsôk, veăng kơdroh tah lôi tơdroăng ki s^ng khéa, hơ’nêng hơ’no tung pơlê pơla. Tâng oh tá ai chêng koăng ga kô khéa kho, hơt^ng hơtăng ti xê to môi péa ngế mê xo mê khéa tâi tâng pơlê pơla’’.

{ă hiâm mơno hâk vâ dêi tơná, ngoh A Ya ối a thôn Yang Lo# 1, cheăm Sa Loong, tơring Ngọc Hồi, kong pơlê Kon Tum hiăng kơhnâ khât tung tơdroăng hnê mơhno ‘na to\n chêng, tơgôu koăng [ă rơngê ting ting dêi hdroâng Rơteăng ăm kuăn pơlê [ă hok tro a pơlê cheăm mê. Hiâm tuăn ki kơhnâ mê [ă tơdroăng ki rơkê kơnía dêi ngoh A Ya dế veăng pơtối rak vế tơnêi tíu mơđah chêng koăng Tây Nguyên - Tơmeăm khoăng ki kơnía git ki châ hnê pơtối hí hía [ă ki kơnâ khât dêi kuăn mơngế tung lâp plâi tơnêi.

Nhat Lisa – A Sa Ly chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng