A mâu kơdrum kơphế a pơlê kong kơdrâm Plei Ku, kong pơlê Gia Lai, ôa prâp dế xông kâ ‘nhiê ó. Mâu oâ prâp kố kâ hlối hrik trếo kơhiâm a loăng, tơkâng [ă plâi kơphế pro ăm loăng kơphế ôh tá kâi xông kân, mâu tơkâng hlá ôh tá kâi vâ xông rơdêi, thăm nếo hlối tơruih plâi kơbâng, pro rế pá ai plâi.

Nâ Nguyễn Thị Bẩy, ối a troăng Phù Đổng, pơlê kong kơdrâm Plei Ku dế tô tuăn hriăn tăng troăng vâ kơdê ôa prâp kâ ‘nhiê tung kơdrum kơphế 1,5 ha dêi tơná. Nâ Bẩy ăm ‘nâi, apoăng rơnó mêi, ôa prâp re\ng kân xông kâ ‘nhiê hên a hlá, tơkâng [ă kông loăng kơphế pro chiâng ai mâu kế ki prăng.

Ki rơmon mê ôh tá xê to mơdât ki vâ kơdroh ivá ăm kơdrum loăng, mê ối hrik trếo kơhiâm pro ăm plâi gá ôh tá châ vâ mơ’drêh trếo kơhiâm [ă pro tơruih plâi kơbâng. Hơnăm nah, xua hrá xôh pơkeăng kơdế ôa prâp, mê 1/3 kơxo# plâi tung kơdrum dêi nâ Bẩy tơruih vâ chê tâi, pro nâ ôh tá châ xo dêi plâi hên. Hơnăm kố, hbrâ rơnáu hdrối nâ Bẩy xôh pơkeăng kơdê ôa prâp ing a poăng rơnó mêi. Laga, tu\m 2 hdrôh klêi xôh pơkeăng xuân tro hiu tâi xua klêi xôh trâm kong mêi kân. Nâ Bẩy tô tuăn:

Gá hrik têa rơmâ ki le\m dêi loăng, pro tơxui hlá [ă plâi tơruih tâi. Malối rơnó mêi kố, ôa prâp hiăng kâ ‘nhiê plâi kô tơruih, ôh tá kơtóu hên. Tơdroăng kơdê ôa prâp thế pro ing a poăng rơnó mêi, tâng lôi gá kâ kố ôh tá châ plâi. Tâng kong tô dâng 2-3 hâi ôa prâp kô hlâ tâi tâng. Tâng kong mêi,pơkeăng kô hiu tâi hmôu vâ xôh kô ôh tá tơ-[rê.

Xuân môi tiah rơpo\ng nâ Bẩy, nôkố kơdrum kơphế rơpo\ng pôa Lê Bá Thắng, ối a troăng Ung Văn Khiêm, bêng Phù Đổng, pơlê kong kơdrâm Plei Ku xuân dế tro ôa prâp kâ ‘nhiê. Tiô pôa Thắng, rôh apoăng ôa prâp ai kâ ‘nhiê xiâm, la ôh tá teăm châ ‘nâi, mê a rơnó mêi, gâ kâ ‘nhiê troh hên loăng ki ê tung kơdrum. Nôkố, tung kơdrum kơphế dêi pôa Thắng, ôa prâp lo kâ ‘nhiên hên má môi a pá xôp dêi hlá, tíu ki mâ hâi iâ châ trâ. Tơdroăng kố pro tơdroăng xôh pơkeăng kơdê ôa prâp thăm trâm pá tâ. Pôa Thắng ăm ‘nâi:

Kong mêi a poăng rơnó, pơla kong tô vâ lo kong mêi hiăng ai ôa prâp kâ ’nhiê. Drêng loăng hiăng ai ôa prâp, loăng ho\n ngăn ôh tá drêh le\m, plâi kơbâng tơruih. Ga tơdjâk hên troh plâi. ‘Na tơdroăng kơdê pơreăng, xôh pơkeăng kơdê ôa mê tê ôh tá tơdjâk troh to lâi.

Tiô kih sư Đặng Đình Sơn, ối tung Grup pơkuâ Lộc Trời, ôa prâp đi đo kâ ‘nhiê ó, tá ôa prâp rế hên [ă ôa kơbâng rơtế rêh ối tơchoâm tung môi tíu chiâng hên hdrâ kơpêng dêi rơpó pơla mâu hlá ki ối kơbâng a tơxui reăng, tơxui plâi, maluâ, ai pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong pá vâ châ kơdê. Tơdroăng kố chiâng pro mâu ngế ai kơdrum loăng khât xôh pơkeăng kơdê mơnhâu ôa prâp, la ôh tá hlo tơ-[rê tiô tơdroăng púi vâ.

{ă mâu ôa prâp, tơdroăng ki ai kuăn hên gá re\ng ‘nâng. Tiah mê, vâ rak ngăn mơdât ôa prâp kâ ’nhiê, ki tro tâ, má môi, klêi krí plâi, kuăn pơlê thế tróu tơkâng, hnêi rơmôe, mê pin re\ng châ ‘nâi la tơkâng ai ôa prâp kâ ‘nhiê, pin thế hdró vâ xôh pơkeăng kơdê. Pin ôh tá xôh hên, mê bú xôh to a loăng ki mê tê.

{ă mâu kơdrum loăng tro ôa prâp kâ ’nhiê, chiâng pâu ki ai pơreăng, vâ mơdêk ki tơ-[rê, pin thế xúa pơkeăng xôh pơkeăng hoă hok. Vâ kơdê ôa prâp châ tơ-[rê, hdrối vâ xôh pơkeăng, pin thế xôh [ă klo\ng têa ki lo têa têi xoh a tíu ai ôa kâ ‘nhiê vâ gá tah mâu tíu ôa prâp krêa, vâ pơkeăng châ xôh, mot a mâu ôa, mê ôa kô hlâ.

Ôa prâp gá hlối hmuâ ối tung mâu tíu pơla reăng, plâi [ă xông kân. Tiah mê vâ kơdê ôa châ tơ-[rê, drêng xôh pin thế xôh tơdrêng [ă klo\ng pơkeăng a tơxui reăng, tơxui plâi, vâ xôh pơkeăng kơdê, gá kô mot trâu vâ kơdê mâu ôa ăm tơtro. Xôh hên iâ gá a pơla ôa prâp kâ ‘nhiê.  

Pak^ng tơdroăng xúa pơkeăng xoh kơdê ôa prâp, tie#n sih Phạm Công Trí, Vie#n Khoa học kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tối tiah kố, mâu kăn kơdrum loăng kal thế rơvât tơ’nôm trếo kơhiâm vâ loăng kơphế xông kân le\m [ă ai ivá kâi tơplâ mơdât pơreăng. Môi tiah tung pơla dế mơ’drêh dêi plâi môi tiah nôkố, trếo kơhiâm dêi loăng tung hlá rơtế [ă tơdroăng xúa phon rơvât a xiâm [ă kơxo# trếo kơhiâm tơtro, vâi krâ nho\ng o thế rơvât lơ xôh tơku\m [ă mâu túa phon hlá:

Rơvât phon cho tơdroăng pơkâ ki kal vâ loăng kơphế, kơxái tiu ai plâi hên lơ ôh, xuân cho troăng hơlâ ki kuăn pơlê pin mơ’nhiê hên liăn ngân. Ai drêng ‘nâ troăng hơlâ pêi mê cho péa tơdroăng, tâng pin rơvât tro mê loăng kô xông dâi le\m, kâk ton, tâng rơvât ôh tá tro kô hlo rế iâ.

Kuăn pơlê thế tơtro\ng, nôkố hên trếo hưh cơ, ki mơ-u\m, tơku\m [ă mâu kuăn kiâ ki kâi mơdât pơreăng kâ ’nhiê thế xúa ăm kơdrum loăng ai tu\m mâu trếo ki le\m, vâ hơ’lêh ăm rêi tơniăn, ai mâu kuăn kiâ ki le\m [ă ‘na kơtâ ôa, kơmeăn kâ ‘nhiê rêi xuân cho tơdroăng ki kuăn pơlê thế tơtro\ng. Tâng tơnêi le\m hơpok le\m, rêi châ pâk trâu mê tơdroăng rak ngăn loăng plâi nếo tơ’lêi hlâu [ă loăng kô ai plâi hên châ xo tơ’mot liăn hên há.

Má 2, ‘na rơvât phon NPK, sap ing nah troh nôkố kuăn pơlê tơmâng khât troh tơdroăng rơvât phon NPK luâ tâ kơ tơdroăng ki pro tơdâng tơ’mô tơchoâm dêi phon. Rơvât ki hên lơ ôh dêi phon NPK cho kal khât xua tung mê ga ai hên túa phon, la mâu trung lượng, vi lượng ăm kơphế pơla kố xuân kal.

Tâng kuăn pơlê hlo, pin bú tơmâng troh tơdroăng rơvât phon NPK lơ piu rơvât kẽm, bo, magiê, lưu huỳnh,… mê loăng [ă plâi ôh tá dâi le\m. Ôh tá bê a kơphế kô pro plâi tơruih hên. Xua mê, tơdroăng rơvât phon thế tơdâng tơ’mô, ăm ai tu\m trếo kơhiâm cho kal păng ‘nâng. Drêng rơvât phon a xiâm, thế tơtro\ng rơvât tá mâu phon ki xôh reăng, hlá, malối tung pơla kong prâi dế ôh tá tơniăn, kong dế mêi kơdrâ chiâng tô, dế tô chiâng mêi nếo.

Kơdrum loăng hiăng rơvât phon hưh cơ vi sinh mê gá kô hơ’lêh mâu tơnêi, hên ki pơxúa [ă rêi. La tung pơla hyôh kong prâi hơ’lêh [ă kong mêi tô hmâng vâ, ăm hlo loăng ki pêt nôkố plâi hên, mê tơdroăng xúa phon rơvât xôh hlá ki hmâ xúa, hên hưh cơ tung vi lươ\ng ing hlá cho tơdroăng pêi pro ki tro. La thế tơtro\ng ôh tá chiâng xôh hên, [ă thế xôh tiô tơdroăng ki hiăng chêh hnê a tơdrong pơkeăng kô hlo tơ-[rê’.

Gương tơplôu [ă tơbleăng