VOV4.Xơ Đăng - Yă phon rơvât pơtối tâk to tơnâ dế pro kuăn pơlê pêi chiâk deăng a Tây Nguyên tối tơdjuôm, kong pơlê Dak Lak tối krê tô tuăn, xua kơxô̆ liăn rak ngăn kơdrum loăng plâi tâk hên ó. Tung pơla mê, mâu ngế ki rơkê pơchân tối, kuăn pơlê thế thăm xúa phon hưh cơ teăng ăm phon hŏa hok, tơdrêng amê xúa phon rơvât hlá xuân kơdroh môi iâ kơxô̆ liăn mơ’no pêi cheăng. Ƀai chêh dêi Tuấn Anh – Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên ai mơnhên ‘na tơdroăng mê.

Rơpŏng pôa Y Riu Uông ối a ƀuôn Dơng Bắk, cheăm Yang Tao, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak ai lối 5.000m2 klâng báu. Pôa Riu ăm ‘nâi: Mâu hơnăm hdrối hlo yă phon rơvât ing 400 - 500 rơpâu liăn môi kơxâk ki 50kg, la nôkố hiăng tâk luâ 2 hdroh. Yă phon tâk mê nôkố pêt báu ôh tá châ rơkâ.

‘’Nôkố gá tâk môi kơxâk dâng 800, 900 vâ chê 1 rơtuh liăn 1 kơxâk mê nôkố xơpá khât, hdrối nah rơpâ tâ. Nôkố 5.000 liăn môi kg, tâng pin tê 3 kơxâk lơ 4 kơxâk báu nếo tơ’mô ƀă môi kơxâk phon, hdrối nah pin tê 2 kơxâk báu hiăng bê’’.

Môi tiah rêm hơnăm vâ rak ngăn 1 ha loăng plâi hôt ƀă lối 2 sao kơphế, rơpŏng hngêi pôa A Đôn, ối a cheăm Ea Yiêng, tơring krông Pač ‘no liăn dâng 15 rơtuh liăn phon tŭm túa. Nôkố yă phon hiăng to kơnâ luâ 2 hdroh pro kơxô̆ liăn  ‘no rế hên. Pôa A Đôn tối: Mâu ngế ki rôe phon drêng rôe ăm liăn tơdrêng mê há chía tâ iâ, ƀă mâu rơpŏng ki xơpá rôe chĕn ki tíu mơdró phon, troh mơ’nui rơnó tê dêi tơmeăm pêi lo mê ôh tá tŭm vâ tơvêh liăn mung phon lŭp khât ‘nâng.

‘’Yă to kơnâ kuăn pơlê pêi ôh tá kâi malối rôe phon môi tiah a hiăng ai tơnêi pêi la yă phon to kơnâ tiah mê pin mung, môi hơnăm gá ai rơkâ hên ‘nâng. Pơtih  pin mung ki hngêi mơdró môi kơxâk nôkố riân yă gá môi rơtuh la tơkâ tung 1 hơnăm 400 rơpâu liăn. Mâu tíu mơdró phon ăm mung, vâi ‘no liăn ăm tơná. Mơ’nui hơnăm xo kơphế pin tê ăm vâi, klêi mê ối to lâi vâi tơvêh ăm pin. Pin thế tơvêh tâi chĕn, tá phon pá puât khât păng ‘nâng’’.

Yă phon yo kơnâ pro kuăn pơlê ki pêi chiâk trâm pá

Klêi tí tăng ngăn a mâu tíu tê mơdró phon tung lâp kong pơlê Dak Lak, yă  mâu túa phon tâk sap 60 -80%, thăm nếo ôi ai túa phon ki ‘na tâk luâ péa hdroh tâng vâ pơchông ƀă mâu hơnăm hdrối. Mê cho hdrối nah phon kali ki rôe ing kong ê kơnâ 7.000 liăn 1kg nôkố tâk 600.000 liăn/tâ̆n, nôkố yă 500.000 liăn/kơxak túa 50 kg. Đăm Urê tâk sap 10.000 liăn/kg tâk 18.000 liăn/kg.

Ki xiâm xúa mâu phon to kơnâ yă xua yă ki mơjiâng pro phon to kơnâ há. Pakĭng mê, tơdjâk CPOVID-19 pro kơxô̆ liăn chơ to xuân pro yă phon to kơnâ tơ’nôm.

Hlo yă phon to kơnâ, pôa ngô Xuân Biên, ngế xiâm phŏ ngăn ƀơrô chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Čư Mgar, kong pơlê Dak Lak hnê tối ăm kuăn pơlê thế xúa phon rơvât tơtro krâ kơvâ tê vâ kơdroh liăn ‘no phon rơvât ăm loăng plâi ƀă hlối ăm tơ’nêi pơ’lêh, kum loăng  drêh lĕm.

‘’Pâ thế mâu kơ koan khu râ pơkuâ cheăng, séa ngăn, tí tăng ngăn mâu hngêi kơmăi pro phon, a mâu tíu tê rôe phon, pơkeăng xôh kơdê nhâ loăng séa ngăn kơtăng tâ vâ ví tơdroăng ki vâi tơkôm yă to vâ tê, ‘na hía pro to yă. Hnê tối kuăn pơlê thế tăng mâu túa phon, pơkeăng ki xôh kơdê ôa hdrong pơkeăng rak loăng plâi tro xiâm pơkeăng tơná gá vâ tơniăn tơ-ƀrê ví tơdroăng xúa mâu phon, pơkeăng ôh tá xê khât  chiâng tơdjâk loăng plâi’’.

‘Na Tiê̆n sih Phan Việt Hà, Ngế xiâm phŏ dêi Viê̆n Khoa học ƀă Kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên, tơdroăng phon rơvât to kơnâ kô chiâng pro kuăn pơlê rơvât iâ phon nếo. Ing mê, plâi ƀă ki lĕm tơ-ƀrê dêi tơmeăm pêi lo kô rế iâ, ôh ta tơ-ƀrê a rơnó krí xo. Mâu mâu túa loăng plâi kâ, tâng kuăn pơlê ôh tá rơvât tŭm phon kô oh tá xông rơdêi tung 2-3 râ hlá ki nếo.

Tiah mê, hơnăm kơ’nâi ah kô tơdjâk troh loăng plâi. Kuăn pơlê kal xúa tâi tâng mâu túa phon hưh cơ vâ rơvât ăm loăng plâi.  Mơni phon hưh cơ hâi lĕm tơdrêng ăm loăng plâi la kơ’nâi ah kô lĕm. Pakĭng mê, kuăn pơlê kô mơdêk rơvât phon ing mê kuăn pơlê kô kơdroh kơxô̆ phon rơvât ăm loăng la xuân tơniăn ăm loăng xông kân lê̆m. Kăn phŏ Viê̆n trưởng Viê̆n Khoa học  ƀă kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên tối nhên: Kuăn pơlê drêng rơvât phon a hlá kô tâk hnoăng pêi cheăng la kơdroh liăn rôe phon.

Tâng rơvât choi a xiâm loăng  kô kơdroh hnoăng mơngế pêi la liăn ‘no rôe phon hên. Tâng ti mê kuăn pơlê thế mơdêk rơvât phon hlá hên tâ vâ kơdroh kơxô̆ loăn rôe phon.

VOV Tây Nguyên

Gương tơplôu ƀă tơbleăng