VOV4.Xơ Đăng - Kơphế đi đo cho kế tơmeăm ki xiâm tê ngi kong têa ê dêi kong pơlê Gia Lai, djâ ăm kơxô̆ liăn châ xo lối hrĭng rơtuh dollars rêm hơnăm. Vâ mơdêk ki dâi lĕm ƀă mơdêk ki kơnía dêi kơphế, kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng, khu mơdró kâ ƀă mâu kơvâ cheăng dêi kong pơlê Gia Lai dế tơrŭm krá vâ hơ’lêh túa pêt, uâ pơliê ƀă mơjiâng inâi ăm kế tơmeăm ki châ pro ing kơphế dêi kong pơlê.

Kố cho hơnăm apoăng rơpŏng pôa Hồ Văn Lài, ối a thôn Hàm Rồng, bêng Chi Lăng, pơlê kong kơdrâm Plei Ku khên tơnôu tơrŭm ƀă môi khu tê mơdró pro kơphế ki dâi lĕm tung kong pơlê vâ pêt mơjiâng 2,5 ha kơphế Robusta. Veăng tơrŭm, kơdrum kơphế dêi rơpŏng pôa Lài châ pơ’lêh troăng pêi tiô troăng rơkê ing troăng rak ngăn troh krí. Châ tơƀrê hên tung cheăng kâ tâng pơchông ƀă troăng pêi tiô troăng ki ton.

‘’Hơnăm kố kơdrum hngêi á cho tơrŭm hơnăm apoăng mê troăng pêt mơjiâng rak ngăn ai pơ’lêh. Pơtih môi tiah krí plâi cho krí drêng hiăng tum 85% troh 90% nếo krí. Tơdroăng rak ngăn ôh tá xúa pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm, pơkeăng kơdê hdrong, nhâ, tung la ngiâ xúa phon hưh cơ vâ choi kơphế krúa lĕm. ‘Na kơphế ai tơrŭm kô châ kŏng ti rôe tâi, drêng tê châ tơ’nôm yă xua plâi tum 85% troh 90%’’.

Kơphế tơmeăm châ kuăn pơlê pêi chiâk deăng krí tum lối 85%

Cho môi tung mâu khu tê mơdró rah kơphế ki dâi lĕm cho tơmeăm ki xiâm vâ pơxiâm tăng cheăng pêi, Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó kơphế Tropico Tây Nguyên dế tơrŭm ƀă mâu rơpŏng pêt kơphế robusta a Gia Lai ƀă kơphế arabica dêi Kon Tum vâ mơjiâng inâi. Tơmiât troh ki dâi lĕm dêi kơphế. Kŏng ti hiăng hnê mơhno ăm kuăn pơlê tung tơrŭm pêt kơphế tiô troăng sinh thái, hưh cơ. Pakĭng mê, troăng uâ mơdiê kơphế châ kŏng ti tơmâng tŏng kum.

Pôa Nguyễn Hải Phong, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Kơphế Tropico Tây Nguyên tối ăm ‘nâi:

‘’Ki kal má môi dêi kơphế, kơphế thế krúa, kơphế dâi lĕm cho drêng rak ngăn ƀă krí. Kŏng ti ngin hiăng pêi pro kơtăng tơdroăng kố mê cho kơphế thế châ krí tum châ têng lĕm, xuân môi tiah têng tơniăn kih thuât vâ trếo sik ƀă mâu trếo ki ê kô mot tung pơ’leăng kơphế. Mê ƀă mâu troăng pêi môi tiah mê, mê tá tui lui ngin ai pơ’leăng kơphế mê gá kô phá tơ-ê ƀă kơphế tiah hmâ.

Kơphế klêi kơ’nâi krí tŭm ƀă têng tiô pơkâ kih thuât

Xua mê kal pơ’lêh khôi túa pêi kơphế ƀă djâ mâu troăng pêi ki rơkê kum ăm kuăn pơlê, tá uâ mơdiê, mê pin mơhnhôk vâi mê vâi kêi đeăng pêi mâu tơdroăng môi tiah kố’’.

Pôa Nguyễn Kim Anh – Kăn pơkuâ Ƀơrô pêi chiâk deăng ƀă mơnhông tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi: tơring hiăng pêi pro 7 tơdroăng tơkêa bro tŏng kum mơnhông pêt mơjiâng tơrŭm ki kơnâ ối tung kơxô̆ liăn Tơdroăng xiâm tơnêi têa ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn lối 4,6 rơtal liăn ăm 433 rơpŏng kuăn pơlê.

Mâu tơdroăng tơkêa bro kum pơ’lêh troăng tơmiât pêt mơjiâng kơphế dêi kuăn pơlê, chôa ‘lâng mơjiâng mâu kơpong pêt mơjiâng tơkŭm tiô troăng krá tơniăn môi tiah VietGAP, hưh cơ, GlobalGAP ƀă hía hé ƀă hlối tê. Kơnôm mê, pêi lo châ hên, dâi lĕm, ki kơnâ loăng plâi rế hiá rế tâk tâng pơchông ƀă hdrối nah; kum mơjiâng inâi ăm tơmeăm, tơniăn tíu tê, mơdêk pêi lo liăn ăm kuăn pơlê.

Kơphế dế cho tơmeăm ki tê ngi kong têa ê ki hên má môi dêi kong pơlê Gia Lai, ƀă kơxô̆ kơphế tê ngi kong têa ê tung hơnăm 2021 châ lối 200 rơpâu tâ̆n, ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn châ dâng 350 rơtuh dollars. Nôkố kơvâ pêi chiâk deăng kong pơlê Gia Lai dế thăm mơjiâng, pêi kêi đeăng pơkâ pêt mơjiâng kơphế ki dâi lĕm robusta tiô Tơdroăng tơkêa bro mơnhông pêt kơphế ki dâi lĕm Việt Nam, hneăng hơnăm 2021 – 2030.

Pơtối mê, Gia Lai dế tơmiât troh pơkâ pêt mơjiâng 2.300 ha kơphế ki dâi lĕm robusta a hơnăm 2030. Jâ Nguyễn Thị Phương Mai, Kăn phŏ pơkuâ Khu pơkuâ Khoa hok Kơmăi kơmok kong pơlê Gia Lai, tối:

‘’Khu pơkuâ khoa hok kơmăi kơmok kô tơrŭm ƀă mâu khu cheăng, kơvâ cheăng ki tơdjâk, tŏng kum khu tê mơdró, khu tơrŭm tung pêt mơjiâng kơphế, kơphế dâi lĕm, kơphế hưh cơ, kĭ chưng chih, châ ai tiú tê, tê hên a kong têa ê, mơjiâng inâi, po rơdâ tơrŭm.

Pakĭng mê, ngin kô kơjo tŏng kum liăn tơkâ drêng mung ăm mâu khu tê mơdró pơ’lêh nếo kơmăi kơmok’’.

A Gia Lai nôkố ai hên khu tê mơdró, khu tơrŭm cheăng tơrŭm ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng vâ mơdêk ki kơnâ dêi tơmeăm; tung mê ki hên cho pêt mơjiâng kơphế, tiu, loăng plâi kâ ki dâi lĕm vâ tê ngi kong têa ê. Hơnăm 2021, Khu râ kăn pơkuâ cheăng Đảng tơring Đức Cơ, kong pơlê Gia Lai hiăng tơbleăng pơkâ mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng tiô troăng krá tơniăn.

Pơtối mê, tơdroăng thăm mơnhông kĭ tơkêa ƀă mâu Grup pơkuâ kân, kŏng ti ai tơmeăm ki rơdêi tung pêi chiâk deăng vâ tơrŭm ƀă kuăn pơlê cho môi tơdroăng ki kal tung pơkâ kố.

Hoàng Qui chêh

A Sa Ly tơplôu ƀă tơbleăng