VOV4.Xơ Đăng - Dế nôkố, ai lối 95% têa kơdruâ dêi Việt Nam ki mơ’no tê troh a kong têa Mih, tung mê, kong pơlê Dak Lak tê vâ chê tơdế, tơ’mô [ă lối 20 rơpâu ta#n 1 hơnăm. La ngiâ kố ah, tâng Mih pơkâ xo hnoăng mơhá tâk troh 412%, têa kơdruâ Việt Nam kô ôh tá châ tê troh a kong têa kố. Tá mơngế ki păn oăng [ă khu mơdró pơrá trâm hên tơdroăng pá drêng tá hâi teăm châ tê dêi kế tơmeăm a tíu ki nếo.

Lối 30 hơnăm cheăng păn oăng xo têa kơdruâ, rơpŏng hngêi pôa Đinh Quang Khang ối a bêng Tân Lập, pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột dế păn vâ chê 6.000 to oăng xo têa kơdruâ. Pôa ăm ‘nâi, rêm hơnăm têa kơdruâ pêilo hên dâng lâi tê tâi dâng mê ƀă tê yă tơniăn há 40.000 liăn/kg. Ƀă yă ki mê mơngế păn oăng xo têa kơdruâ châ xo dêi rơkâ luâ 2 hdroh tâng vâ pơchông ƀă kơxô̆ liăn apoăng. Laga, sap khế 11/2021 khu xiâm ngăn tê mơdró Mih (DCOC) tơbleăng pơkâ kơlo pro hnoăng mơhá ki mơdât tê ‘nhiê yă lối 412% , pro mâu kŏng ti ki tê têa kơdruâ ăm kong têa ê  chiâng chôa rôe i- iâ:

“La ngiâ kố yă 15.000 liăn ai drêng ki ‘nâ mâu kŏng ti vâi ôh tá vâ rôe, kŏng ti châ tê mê vâi nếo vâ rôe dêi pin. Mê nôkố hiăng ‘no liăn păn ôh tá chiâng pơtê. Pin ‘no liăn păn môi to oăng a rôh ki dế ăm gá triê têa ngeăm vâ ai têa kơdruâ thế 1 rơtuh, môi ton. Nôkố rơnó kơdruâ lăm triê têa ngeăm reăng pin xuân thế lăm păn la ôh tá châ tê xuân thế păn xo têa kơdruâ gá tê yoh’’.

Ki tơ’lêi hlâu ‘na hyôh kong prâi, hên loăng plâi pêt oăng vâ hrik mâu têa ngăm reăng loăng a Dak Lak ăm têa kơdruâ gá le\m kruá, ƀă châ xo hên

Tơdrêng ƀă mơngế ki păn oăng xo têa kơdruâ, mâu Khu mơdró ki tê ăm kong têa ê xuân dế tô tuăn ‘na tíu tê têa kơdruâ. Pôa Lê Thanh Vân, Ngế xiâm pơkuâ ngăn kŏng ti veăng tơlo liăng păn oăng xo têa kơdruâ Dak Lak ăm ‘nâi: ƀă tơdroăng ki tơ’lêi ‘na hyôh kong prâi, tơnêi tơníu, hên loăng plâi reăng oăng kô triê hrik têa ngăm gá, Malối, ƀă tuá păn oăng ton hơnăm mê têa kơdroâ Dak Lak tơ’lêi ăm têa ngeăm lê̆m ƀă châ hên.

Tơdroăng pơkâ ‘na pro hnoăng mơhá tiô ki pơxúa dêi têa kơdruâ vâ môi tiah dêi Ấn Độ kô tro lu\p, tơdjâk troh tơdroăng păn oăng a Dak Lak. Pôa Lê Thanh Vân ăm ‘nâi:

‘’Dak Lak ƀă ki pơxúa ai reăng hên vâ ai têa kơdruâ. Má péa, túa tơlá păn oăng dêi kuăn pơlê hiăng hmâ păn sap ing lối 50 hơnăm hdrối. Hơnăm má 3, Khu mơdró kân tí tăng rôe vâ tê têa kơdruâ ăm kong têa ê to têa kơdruâ ki păn a Dak Lak. Tâi tâng mâu ki mê tơkŭm tŭm tiah mê pin kô ai hên têa kơdruâ. Mê drêng tro pơklât pro hnoăng mơhá kân tiah mê to Dak Lak xuân tro lu\p hên ó má môi”.

Mơngế păn oăng xo têa kơdruâ a Dak Lak tro tung rơnó oăng lăm triê têa ngeăm reăng kơphế

Rêm hơnăm têa kơdruâ dêi kong pơlê Dak Lak châ xo 28.000tâ̆n. Kố cho kong pơlê ki ai vâ chê 50% têa kơdruâ ing păn oăng tê ăm kong têa ê dêi tơnêi têa. Tâng Mih pơklât pro hoăng mơhá mơdât ‘nhiê yă tâk troh 412% mê têa kơdruâ ki tê ăm kong têa ê dêi Việt Nam, kô tơdjâk ó troh todroăng pê lo liăn dêi kuăn pơlê păn oăng, Khu mơdró ƀă môi pâ tung kơxô̆ liăn ngân tơnêi têa dêi Dak Lak.

Nôkố kong pơlê hiăng ai hlá mơ-éa tơbleăng pơkâ thế Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh hnê mơhno ăm mâu khu xiâm, kơvâ cheăng rĕng ai mâu tơdroăng pơkâ tah ki xơpá tơvâ tơvân tung kơvâ păn oăng. pakĭng mê, péa khu mơdró tung tơdroăng séa ngăn dêi DOC cho kŏng ti veăng tơlo liăn păn oăng xo têa kơdruâ Dak Lak ƀă kŏng ti veăng tơlo liăn păn oăng xo têa kơdruâ {uôn Ma Thuột hiăng hbrâ pêi cheăng, ăm ‘nâi mâu kơxô̆, tơdroăng ăm mâu kŏng ti luât a kiong têa Mih vâ tơbleăng troăng rơhlâ tah lối tơdroăng pơkâ DOC ƀă kơlo pro hnoăng mơhá tê ‘nhiê yă têa kơdruâ Việt Nam.

‘Na ki ton ta ah, kơvâ păn oăng xo têa kơdruâ Việt Nam kal ai mâu troăng rơhlâ ki pro pơxúa ton; mơdêk tơ-brê, hên túa tơmeăm, hên túa ki tê ăm kong têa ê vâ kơdroh trâm xía vâ, ki oh tá mơhuá. Tung hneăng hôp kơ êng Khu xiâm ngăn Tê mơdró a hneăng hôp roh má 9 Vi ƀan pơkuâ cheăng Kuô̆k hô̆i nếo achê kố, jâ Lê Thị Thanh Xuân, Ngế xiâm pơkuâ khu kăn Kuô̆k hô̆i kong pơlê Dak Lak pâ thế:

“Tơdjâk troh tơdroăng tê têa kơdruâ ăm kong têa ê, ngin xuân vâ khu xiâm ngăn tê mơdró ai pơkâ troăng rơhlâ nhên tung tơdroăng tí tăng tíu tê nếo teăng tơdroăng pin bú pơ’lêh túa pêi păn vâ ai tiô tơdroăng púi vâ ‘na tê mơdró dêi Mih”.

Tơdroăng Mih tối pơkâ luât pro hnoăng mơhá mơdât ‘nhiê yă ƀă kơvâ păn oăng xo têa kơdruâ hiăng tơdjâk kân troh mâu khu mơdró ƀă tơdroăng rêhối dêi mâu ngế ki păn têa kơdruâ. Mê xuân cho rơkong tối tơbleăng vâ kơvâ păn oăng xo têa kơdruâ Việt Nam tối tơchoâm ƀă kơvâ păn oăng xo têa kơdruâ Dak Lak tối krê kal hvái ngăn vâ ai troăng prôk ki tơtro tung tơdroăng tê mơdró lâp plâi  tơnêi nốkố.

Hương Lý chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng