Kot mâ a kơpong kong ngo Đồng Văn ối tung kong pơlê Hà Giang, Lưu Thị Hòa, ngế droh kot mâ hơnăm 1992 tung châ péa mơheăm hdroâng kuăn ngo Cờ Lao ƀă hdroâng kuăn ngo Pu Péo. Hòa cho môi tung mâu ngế mơhúa châ hriâm tâp. Mơgêi hriâm khoa Quốc tê̆ hok, Hngêi trung Đăi hok xah hô̆i và Nhân văn, Đăi hok Kuô̆k ya Hà Nội, klêi kơ’nâi 2 hơnăm pêi cheăng ăm mâu grup pơkuâ tung tơnêi têa ƀă kong têa ê, Hòa xuân lôi tíu pêi cheăng rơxong nếo, rah troăng prôk krê cho vêh ƀă kơpong tơbăng kân rơdâ to hmố vâ pêi pro tơdroăng ki tơná pói vâ.

‘’Á pói vâ chiâng troăng pêi ki djâ hdrối mê cho mơjiâng troăng pêi chiâk deăng krúa lĕm, mơhno troăng prôk kuăn pơlê rơtâ tá a kố troh pêi chiâk deăng tiô troăng pêi chiâk deăng krúa lĕm, ôh tá xúa trếo pơkeăng, ôh tá xúa trếo pơkeăng ki tơdjâk ‘mêi, ƀă kĭng mê cho troăng vâ tăng cheăng pêi vâ ăm kuăn pơlê rơtâ tá xuân chiâng veăng tung troăng pêi. Pakĭng mê, ‘na mâu tơdroăng mơhno khôi túa lĕm tro mê môi tơdroăng ki á tô tuăn má môi cho tơdroăng chôa ‘lâng hía lôi khôi túa hdroâng kuăn ngo dêi mơngế Pu Péo, 1 tung 5 ngế ki ai kơxô̆ pơ’leăng mâ kuăn pơlê iâ má môi Việt Nam".

Tơná cho mơngế kot mâ ƀă xông kân a tơnêi ối hên pá puât, Lưu Thị Hòa hlê plĕng mâu tơdroăng pá puât dêi vâi krâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Mâu xă xuân hlo tơmeăm a kố, kong prâi, tơnêi tơníu dêi tơnêi Đồng Văn tơtro ƀă hên kơchâi drêh plâi pôm xông kân. Rơtế ƀă tơdroăng hlê plĕng ‘na pêt mơjiâng tơmeăm, tê mơdró tơmeăm pêi chiâk deăng krúa lĕm hên hơnăm rêh ối hriâm tâp a pơlê kong xiâm, Lưu Thị Hòa pơkâ mơjiâng khu tơrŭm cheăng vâ pơxiâm tăng cheăng pêi ing pêi chiâk deăng, kum tơdroăng pêi chiâk deăng pơlê xiâm mơnhông mơdêk.

‘’Tíu kố mê xuân pro ăm á hâk vâ vâ á kô chiâng tơmiêt mơjiâng troăng mơnhông mơdêk troăng rŭm ƀă mâu tơdroăng mơhno khôi túa lĕm a kố. Ki kơnâ ki á vâ tơmiêt pêi cho ki kơnâ cho rak vế khôi túa lĕm tro dêi mơngế hdroâng kuăn ngo Pu Péo, tơdrêng amê xuân mơjiâng môi troăng pêi kô chiâng tơdjêp ƀă vâi, mơjiâng cheăng pêi ăm mơngế hdroâng kuăn ngo tơná’’.

Laga rup kŏng pêi nếo hlo ôh tá tơ’lêi hlâu. Tơdroăng pêi chiâk deăng dêi vâi krâ kuăn pơlê kơpong kong ngo Hà Giang sap ing nah troh nôkố xuân ối tơprâ tơprŭng iâ êt, ôh tá bê tơdroăng kal vâ. Tung tơdroăng pêi pro troăng tơmiêt dêi tơná, Lưu Thị Hòa xuân ai drêng ôh tá châ tơƀrê.

‘’Á tá hâi ti tăng ‘na kơchơ mơdró xuân môi tiah a xuân tá hâi tăng tíu tê hdrối. Pêt mơjiâng gá hên hluâ kơlo kô chiâng vâ tê, xua mê chiâng ai tơdroăng kơchâi drêh ôh tá châ tê cho hên. Ƀă hơ’nêh mê môi tuăn tơmeăm ŭm, phông lôi tah tâi tâng. Drêng á vêh mơ’no liăn cheăng xuân môi tiah pơxiâm mung tơ’nôm vâ mơ’no liăn ăm tơdroăng tơkêa bro mê, mê á lup’’.

Klêi kơ’nâi môi pơla khŏm mơ-eăm pêi troh tá tui lui, tơdrêng amê  pêi pro Pơkâ tơdroăng pêi ‘na mơnhông mơdêk troăng pêi kơdroăng păn mơnăn kân dêi tơring Đồng Văn, troh mơ’nui hơnăm 2017, Khu tơrum pêi chiâk deăng – pêt kong ƀă tơdroăng tê mơdró hên tơmeăm Po Mỷ châ mơjiâng ƀă 7 ngế, xua Lưu Thị Hòa pro kăn pơkuâ. Ƀăng pêi dêi khu tơrŭm cheăng ai 2.700 met karê kơdroăng păn mơnăn, kâng kơnâng tâ tá ôh tá ai kơbố châ mot, pêt, mơjiâng, tê mơdró mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki má môi mơtiah têa kơdruâ oăng bạc hà, plâi kâ ton hơnăm, kơchâi plâi pôm iâ hâi. Mâu hơnăm hiăng hluâ, khu tơrŭm cheăng hiăng thăm veăng a mâu kơchơ mơđah tơbleăng tơmeăm khoăng, mơđah tơbleăng tơmeăm khoăng a hên kơpong vâ séa ngăn, tơbleăng, po rơdâ kơchơ tê mơdró. Pôa Dinh Chí Thành, Kăn phŏ hnê ngăn Viƀan tơring Đồng Văn, kong pơlê Hà Giang mơnhên:

‘’Tơdroăng droh rơtăm vêh a tơring mơjiâng cheăng pêi cho môi tơdroăng tơdjâk kân ƀă tơdroăng mơnhông mơdêk cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla tung tơring. Droh rơtăm la lâi xuân ai tơmiêt nếo ƀă pêi cheăng tá hiêm mơno, ki má lối hâk vâ ƀă ai troăng tơmiêt  pêi rơkê, xua mê drêng pêi pro mâu troăng pêi ki xiâm châ tơƀrê mâu pơkâ pêi. Ƀă tơ’nôm môi tơdroăng nếo cho mơ-eăm khât xua mê tâng ôh tá châ tơƀrê 1 roh 2 roh mê mơni kô châ tơƀrê khât. Xua mê, cho tơdjâk kân troh pơlê pơla ƀă ki rơhêng vâ tối cho mơjiâng cheăng pêi ăm vâi krâ kuăn pơlê tung pơlê".

Nôkố khu tơrŭm cheăng pêi chiâk deăng pêt kong ƀă tơdroăng tê mơdró hên tơmeăm Po Mỷ hiăng mơhnhôk ƀă tơdjêp châ hên rơpŏng kuăn pơlê mơngế Mông ƀă Pú Péo ƀă mâu tơmeăm cho ki ai hlâi, tơmeăm kơhiêm kơchâi plâi pôm iâ hâi, môi tiah pôm rơpê, rơpê luô̆m, to tằm, rơpê miếo, kía ngo, pêt tiô troăng hưh cơ tơniăn. Ing tơdroăng mơhnhôk dêi Hòa rơtế ƀă mâu tơdroăng châ tơƀrê cheăng kâ ki khu tơrŭm cheăng djâ ăm, vâi krâ kuăn pơlê hiăng hlo ki pơxúa drêng nếo ai pêi lo liăn tơxâng ăm rơpŏng, rế kum mơnhông mơdêk, gâk kring mâu tơdroăng ki kơnâ  hiăng ai hlâi dêi tơring. Pôa Thào Mý Thò, kuăn pơlê cheăm Sủng Là, tơring Đồng Văn hơ’muăn:

‘’Drêng tơrŭm ƀă khu tơrŭm cheăng mê drêng mê cho on veăng kô chiâng lâk xo a chiâk deăng, mê khu tơrŭm cheăng lăm troh a chiâk deăng pơto djâ vêh vâ tê’’.

Pơtối tơdroăng châ tơƀrê apoăng, Lưu Thị Hòa ƀă mâu khu pêi cheăng hiăng veăng roh tơ’noăng tơdroăng tơkêa bro pơxiâm tăng cheăng pêi roh má 4, xua Tíu xiâm hriăn plĕng tê mơdró ƀă tŏng kum khu tê mơdró, Khu tơrŭm tê mơdró tơmeăm Việt Nam dâi lĕm tơkŭm po. Tơdroăng tơkêa dêi Hòa tơkŭm pêi pro kơpong pêt kơchâi drêh tơniăn loăng plâi iâ hâi a cheăm Phó Là, Sủng Là, apoăng tơdjêp vâi krâ kuăn pơlê, xúa tơdroăng rak ngăn hưh cơ tung pêt mơjiâng, pro tơniăn tơdroăng pá puât tung tơdroăng pêt mơjiâng ƀă tơdjêp mâu tơmeăm ki má môi troh ƀă kơchơ tê mơdró kân rơdâ tâ.

‘’Á xuân pói vâ châ tơdah tơdroăng veăng hnê tối xuân môi tiah tơdroăng tŏng kum ing mâu khu tơrŭm cheăng, ing khu râ kăn pơkuâ. Xua tơdroăng tơkêa bro ki á dế pêi pro, tối hdrối kơxô̆ liăn tâk troh 5 rơtal liăn, bu mơjiâng kơpong ối ƀă ăm tơdroăng pơtâng tối. Ƀă tâi tâng mâu tơdroăng ki xiâm cho mâu tơdroăng ‘na mơjiâng ‘na tơdroăng tơdjêp mê á hiăng kêi đeăng’’.

Hòa hiăng mơnhên châ péa hneăng ăm tơdroăng tơkêa bro dêi tơná. Apoăng cho tơdjêp kuăn pơlê ƀă tiâ tối xúa tơdroăng khoa hok kŏng ngê̆ tung pêt mơjiâng tơmeăm, pơxiâm roh prôk dêi tơmeăm tơniăn troh mâu kong pơlê, pơlê kong kơdrâm. Troăng má 2 cho mơhnhôk tơmối troh a Farm stay a Phố Là ƀă Sủng Là drêng to a kơpong kân rơdâ to hmố Đồng Văn. Kố xuân cho hneăng tơkŭm tung ti tăng mâu tơdroăng khôi túa lĕm ôm hyô. Mơdriu tơmeăm ki ai hlâu pơlê hlối cho pơkâ pêi hlối tơdroăng ki mơhnhôk vâ Hòa ƀă khu pú mơ-eăm đi đo rêm hâi.

‘’Ki farm á ai môi pơkâ pêi mê cho á ôh tá ‘nhê ‘nêk kong kế. Tâi tâng loăng pơlái kong kế á pơrá rak tiah mê, ôh tá ‘nhê, troăng prôk  ôh tá tôh ƀêtông vâ vâi lăm ngăn mâu tơmeăm ki djâ môi tiah ki ai xêh apoăng’’.

Việt Nam ai tơmeăm ôm hyô hên  hĭn, xua mê ai hên tơdroăng ôm hyô. Laga tơdroăng ôm hyô farm stay rêh ối, châ tâ châ hlo a kơdrum kơdroăng păn mơnăn tá hâi châ mơjiâng hên a Việt Nam tro tiô tơdroăng gá. La ngiâ troăng pêi nếo kố cho troăng prôk ki khên tơnôu dêi Lưu Thị Hòa mơhno nhên hiêm mơno mơ-eăm djâ troăng ahdrối dêi ngế droh pơxiâm tăng cheăng pêi.

Troh ƀă kơpong tơbăng kân rơdâ to hmố Đồng Văn, mơni hên ngế hiăng châ ‘nâi troh ƀă tơnêi ki vâi krâ hdroâng kuăn ngo  plâ rơxông rêh ối a hmố. Tơnêi vâ pêt mơjiâng tơmeăm   cho iâ, kal thế xúa châ tơƀrê. Mâu troăng prôk khên tơnôu dêi ngế droh Lưu Thị Hòa hiăng ƀă dế mơhnhôk ăm hên droh rơtăm hdroâng kuăn ngo a tíu kố tung troăng prôk pơxiâm tăng cheăng pêi, pro kro mơdrŏng ăm a tơnêi pơlê xiâm tơná.