Ngăn a tơdroăng hiăng pêi châ tơƀrê tung lối 2ha kơphế, tiu ngiât lĕm ƀă hên mâu loăng ki hding ăm xâp, dêi pôa Trần Cao Thiện, thôn Ea Ngai, cheăm Dleya, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak pơla kong tô téa dêi rơnó mơdrăng Tây Nguyên, iâ ngế ‘nâi tiah kố 4 hơnăm hdrối nah pôa hiăng mơ-eăm ƀă ivá tơná vâ pơtối rak, ngăn khât dêi kơdrum loăng plâi. Xua drêng mê nah, yă tiu ƀă kơphế bú a kơlo 40.000 liăn/kg, thăm rế lŭp hên. Tung pơla mê yă plâi sầu riêng dế a kơlo troh 80.000 - 90.000 liăn/kg. Mâu ngế ai kơdrum loăng plâi rơtâ tá mê tơxup dêi rơpó ko tah loăng kơphế, ko tah xiâm tiu pêt plâi sầu riêng, pôa Trần Cao Thiện xuân ối lôi dêi loăng kơphế tơná, pôa ‘nâi nhên tiah kố:

“Loăng kơphế xuân cho loăng plâi ki xiâm. Mơhé loăng plâi sầu riêng xuân ôh tá ‘nâi hdrối xo ah hmôi yă gá ti lâi la loăng plâi ki krá kak má môi xuân loăng plâi kơphế. Mơhé yă kơphế vâ chu rơpâ mê yă pin tê kơphế ki dâi lĕm xuân ối kơnâ ôh tá rơpâ to lâi”.

Teăng tơdroăng ki yă pro ôh tá tơniăn tuăn mơngế ki pêt pêt, drêng yă tơmeăm pê lo ing chiâk deăng ki lâi to kơnâ mê, kuăn pơlê tơxup dêi rơpó pêt hdrê loăng ki mê, klêi mê,  yă chu rơpâ ah ko tah dêi, hên kuăn pơlê a Dak Lak hiăng rah pêt hên túa loăng tung 1 ƀăng tơnêi. Pôa Cao Văn Thắng, ối a cheăm Ea Kiết, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, rơpŏng hngêi ai môi ƀăng tơnêi vâ chê 2ha, hdrối nah xuân  “Pêt - ko”, ‘’ Ko klêi mê pêt’’, tơdroăng cheăng kâ rế chu kơdroh kơ’nâi mê.

Sap ing tơrŭm pêt tơvât tiu, loăng sầu riêng, ƀă mâu hdrê loăng plâi kâ tung kơdrum kơphế kơxô̆ liăn pê lo dêi rơpŏng hngêi pôa hiăng tơniăn tâ. Mơhé yă kơphế vâ chu rơpâ mê kơxô̆ liăn pê lo ing loăng plâi ki ê xuân ối châ 300 rơtuh liăn/hơnăm.

“Apoăng pêt kơphế, klêi mê hlo vâi pêt tiu, hlo yă tiu to kơnâ vâi ko tah dêi tâi, ối lôi dêi to lâi sào kơphế tê. Pêt 2 rơpâu xiâm tiu la ôh tá châ dêi liăn. Nôkố pêt kơphế, rôh má môi ai iâ liăn plâi sầu riêng, tôh má péa ai iâ liăn tê plâi mắc-ca. Nôkố hiăng hlê. Nah xua a pêi cheăng tiô ki hlo liăn hên vâ rơkâ hên, mơhúa gá ôh tá ai ai chê̆n ki klâi. Nôkố, vâi ôh pêi pêt môi hdrê loăng tê ôh, vâi pêt hên hdrê loăng vâ châ xo dêi liăn plâ hơnăm’’.

Ôh tá xê to dế pơ’lêh hên hdrê loăng plâi, kuăn pơlê ki pêi chiâk a Dak Lak ối tơmâng khât troh tơdroăng pêi chiâk tơniăn ton. Mâu troăng rơhlâ mơdêk pêi cheăng tơƀrê, rak krúa lĕm hyôh kong prâi, tơdroăng rak vế ivá mo lĕm châ kuăn pơlê pêi pro. Pôa Lê Đình Tư, ối a cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ai lối 4ha deăng kơphế. Ƀă tơnêi pêt kơphế dế tung hơnăm ki vâ xông kân pôa pêt tơvât tơ’nôm hên hdrê prá, pêt plăng, nhâ pơkeăng.

Tơdroăng pêt tơvât  mâu hdrê loăng kum pôa Tư mơdêk pê lo liăn đi đo, kơdroh kơxô̆ liăn pêi chiâk xua pá ‘na tơnêi, tơnêi khăng khoăng, kơdroh têa tôh; mâu hdrê loăng plâi ki ‘nâ kô chiâng ai trếo kơhiâm kum ăm mâu loăng plâi ki ê xông rơdêi.

“Hên tơkâng, hên hveăng loăng tung kơdrum, ai loăng kong, ai kơdrum loăng plâi kâ, ai kơphế, ai nhâ a’nâi xua gá chiâng ai mâu nhâ kuăn kiâ ki lĕm tung kơdrum. Má péa, gá pro chiâng ai môi kơpong hyôh kong prâi lĕm, pro ăm hyôh kong prâi chiâng rơngiâp pêng to hyôh ô-xy pro ăm kơdrum loăng mê chiâng dâi lĕm ôh tá xê to pro ăm lĕm ivá kuăn pơlê ki pêi chiâk mê ối ăm lĕm ivá tâi tâng kuăn pơlê ki rôe ôu kâ plâi”.

Kong pơlê Dak Lak dế kố ai dâng 213.000 ha kơphế, plâi gá rêm hơnăm châ sap 550.000 tâ̆n kơphế kloăng gá tơngi klêng. Tiô Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông Thôn pơlê kong pơlê Dak Lak, tơdroăng pêi hên hdrê loăng plâi pêt tung kơdrum kơphế bú nếo châ lối 40% ƀăng tơnêi. Kong pơlê Dak Lak pơtối mơhnhôk, pro tơ’lêi hlâu vâ mâu rơpŏng ki pêi chiâk, khu pêi pro tê mơdró kơphế pêt hên hdrê loăng plâi tung kơdrum kơphế. Kố châ ngăn cho môi tung mâu troăng rơhlâ  ki pro pơxúa tơƀrê tá cheăng kâ ƀă lĕm rơngiâp hyôh kong prâi.