Ngin troh pơlê Ako\ Dhông a môi hâi apoăng khế pái, troăng kơxu mot tung pơlê krúa le\m, péa pâ troăng mâu kơnâng [a\ loăng ngiât châ pôe le\m mơnâ mâ ngăn, tung kơdrum hngêi reăng tơpo le\m mơnâ mâ ngăn tung pơla kong tô. Ki chôu vế tung hiâm [a\ mâu ngế troh cho chât toăng hngêi trá xo\n kuâ kât hiăng prăng xua hiăng ton [a\ mâu hngêi mơjiâng pro [a\ xơmong le\m mơnâ mâ ngăn châ mơjiâng tiô chal nếo.

{a\ mơngế Rơđế, hngêi trá xo\n cho mơhno khôi túa le\m tro, cho plâi nuih, mơheăm chhá, cho tơdroăng ki achê krih tơviah dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Hngêi xo\n ôh tá xê to tíu rêh ối dêi rơpo\ng mê ối cho tíu mơhno dêi khôi túa le\m, dêi mâu tơdroăng leh xối châ tơku\m po [a\ hía hé.

Nâ H’Len Niê, pơkuâ tíu tê kơphế Arul, mơngế pơkuâ péa toăng hngêi trá xo\n tung pơlê Ako\ Dhông tối ăm ‘nâi: Xua pói vâ rak vế khôi túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, nâ hiăng pro hngêi trá xo\n dêi rơpo\ng chiâng môi tíu ki le\m ro, phá tơ-ê. Pơtối mê, tung hngêi trá xo\n, nâ ‘măn tơmeăm xúa rêm hâi dêi mơngế Rơđế môi tiah chêng, koăng, vó, tăng kpan xo\n, hơkâ, plong loăng, chêa, pong, ếo pơtâk hdroâng kuăn ngo, mâu kế xah hdroâng kuăn ngo.

Tung toăng hngêi trá xo\n nếo, nâ lôi môi tíu phuâng vâ tơmối ôu kơphế. Nâ H’Len tối ăm ‘nâi, maluâ hiăng ai hngêi trá xo\n, laga xua pói vâ rak vế ki kơnâ tiô khôi túa dêi hdroâng kuăn ngo, pói vâ ăm hên ngế ‘nâi troh ki le\m ro dêi khôi túa le\m tro hdroâng Rơđế, xua mê nâ mơ-eăm mơdâng môi toăng hngêi trá xo\n nếo.

Nâ H’Len Niê a hngêi trá xo\n dêi tơná

Xua tiô nâ, ki châ tơ-[rê má môi cho vâ rak vế khôi túa le\m tro dêi jâ pôa roh nah, mê cho rêm ngế kuăn dêi hdroâng kuăn ngo tơná thế rak vế [a\ mơnhông gá.

‘’Xiâm kối tơdroăng hlê ple\ng dêi rêm ngế, tâng pin hâk khât mâu ngế mơjiâng pơlê kố mê thế pro hlối, thế rak vế, xua cho khôi túa le\m dêi pin bu tơná pin thế rak dêi, ôh tá tơkôm kơbố rak ăm pin. Bu kal rêm ngế pin ple\ng, rêm ngế rak mê kô ai môi rơpo\ng mơngiơk krê, [a\ môi rơpo\ng mơngiơk krê mê kô ai môi pơlê pơla ai mơngiơk krê’’.

Tơkâ luâ plâ rơxông mơjiâng pơlê troh mơnhông mơdêk, ki nhên khât hiăng chiâng tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ a pơlê Ako\ Dhông kro mơdro\ng kơnôm pêi pêt kơphế, hên ngế tơmiât troh ko tah lôi mâu toăng hngêi xo\n vâ mơjiâng hngêi tiô rơxông nếo. Drêng ai tơdroăng mê, krâ pơlê Pâ H’Rin – môi tung mâu ngế apoăng mơdâng hngêi a pơlê  - hiăng tơpui tơno [a\ khu râ kăn pơkuâ pơlê pơkâ tơkêa bro, hnê djâ rêm rơpo\ng tâng vâ mơjiâng hngêi tiô chal nếo mê thế mơdâng pro peăng ro\ng hngêi trá xo\n dêi vâi krâ nah; kơnôm ti mê maluâ ai hên hngêi mơjiâng kân rơdâ le\m, laga hngêi trá xo\n ton nah xuân u ối, mê cho xiâm kối vâ mơnhên ki chôu ‘măn dêi jâ pôa nah.

Pơlê pơla rế hía rế mơnhông mơdêk, tơdroăng rêh ối hơ’leh, pơlê Akõ Dhông xuân hiăng hơ’leh hên. Ing môi pơlê vâi krâ hdroâng kuăn ngo rơh^ng rơhối tung dế pơlê kong kơdrâm, mê pơlê Ako\ Dhông hâi kố hiăng ‘nâi pêi ôm hyô ing khôi túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Vâi tơdah [a\ mơđah tơbleăng ăm tơmối mâu kơmăng to\n chêng tơgôu koăng, chôu on djâ tơmối xah hêi, hơdruê xuâng, hơ’muăn hdrôu [a\ ôu drôu xiâm a mâu hngêi trá xo\n.

Leh pro nho\ng o châ vâi krâ pơlê Ako\ Dhông tơku\m po a pơlê

Nâ H’Min Niê – ngế ối tung pơlê kố tối ăm ‘nâi, rơpo\ng nâ nôkố ối rak cheăng teăn hmôu, hdrối nah nôu nâ, [a\ nâ teăn hmôu bu ăm tung rơpo\ng hngêi tê, sap ing hâi mơnhông ôm hyô, prế kuăn nôu po Êđê Shop vâ tê mâu ếo pơtâk [a\ mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi pơlê môi tiah kơphế, tiu [a\ ki ê hía.

‘’Teăn hmôu cho tơdroăng cheăng tiô khôi vâi krâ ngin, hlo pơlê ai tơmối ôm hyô troh hên xua mê nôu ối a hngêi teăn klêi mê tê tơmeăm a hngêi há. Nah kơtăn kố to lâi chât hơnăm mê hngêi trăng, troăng klông tá hâi le\m, nôkố hiăng hơ’leh, ki má lối sap ing pơlê ngin pro ôm hyô mê xuân ai hơ’leh. Ai hngêi pêi kơphế, ai hngêi pêi ôm hyô chêng koăng. Hngêi á teăn hmôu mê á xuân teăn hmôu, hngêi ki lâi tê drôu mê pế drôu xiâm, ai hngêi ki ‘na tơku\m po leh, mê tơmối ôu kâ mê vâi xuân rah mâu kơchâi kâ ki kơhiâm dêi mơngế Rơđế’’.

Tiô pôa Y Pun Niê Bing, Kăn pơkuâ pơlê Ako\ Dhông, nôkố ai 278 rơpo\ng, 1 rơpâu 50 pơ’leăng mâ mơngế, tung mê ai 63 rơpo\ng hdroâng kuăn ngo [a\ 305 pơ’leăng mâ mơngế. Tung pơlê ôh ti ai rơpo\ng kơtiê [a\ mâu rơpo\ng pêi lo liăn châ hr^ng rơtuh liăn môi hơnăm rế hlo hên. Tơdroăng cheăng kâ châ mơnhông mơdêk, vâi krâ thăm rế tơtro\ng mơdêk ‘na tơdroăng rêh ối hiâm mơno [a\ mơdêk hlê ple\ng, rak vế mơnhông mâu ki kơnía git dêi khôi túa hdroâng kuăn ngo. Pak^ng mâu hngêi xo\n, tíu mơhno túa le\m tro ‘na chêng koăng xuân châ kuăn pơlê rak vế. Mâu tơdroăng mơhno túa le\m tro, leh mơd^ng, to\n chêng tơgôu koăng, hơ’muăn drôu, teăn hmôu, pế drôu; mâu khôi túa rêh ối rêm hâi môi tiah pôu pong chêa lăm a chiâk deăng, tơpui [a\ dêi pó [a\ nâl xiâm tơná, tơdroăng rêh ối tơniăn le\m xuân châ kuăn pơlê rak [a\ mơhno hlo nhên.

‘’Rêm toăng hngêi xuân ối rak ếo pơtâk tiô khôi vâi krâ nah, klêi mê to ton xuân tơku\m po ôm hêi, mơd^ng ăm nôu pâ, jâ pôa. ‘Na khôi túa môi tiah lăm êng, diâp o\ng mế xuân ối châ rak tiô khôi túa vâi krâ nah laga bu hơ’leh môi iâ tê, xua nah pâ tơmeăm vâ pơkoăng pơtih kơpôu ro, mê nôkố pro iâ tê, dâng 10 – 15 rơtuh môi tiah kế tơmeăm ăm nôu pâ. Tơdroăng cheăng tiô khôi hmâ vâi krâ môi tiah teăn hmôu, pế drôu xiâm mê jâ pôa xuân hnê ăm kuăn ‘ne\ng’’.

Tơdroăng a pơlê Ako\ Dhông xuân ối rak vế [a\ pơtối rak mâu khôi túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, hiăng mơjiâng mâu khôi túa le\m tro ki phá tơ-ê tung pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột. Ing  tơdroăng kố hiăng mơhnhôk hên tơmối troh ôm hêi [a\ pơtê pơto rêm roh troh a tơnêi dêi Dak Lak.

Nâ Nguyễn Đỗ An, tơmối lo ing Đà Nẵng tối, kố cho roh má 3 nâ troh a Dak Lak [a\ tu\m 3 xôh nâ pơrá troh a pơlê Ako\ Dhông, xua nâ ôh tá kâi piu ki le\m tro dêi pơlê tung dế pơlê kong kơdrâm:

‘’Drêng á [a\ pú hmâ troh akố maluâ tung dế pơlê kong kơdrâm laga khôi túa le\m akố rêm ngế xuân ối châ rak vế môi tiah ton nah, mê cho tơdroăng ki á hâk vâ ‘nâng’’.

Pơlê Ako Dhông dế rế hía rế mơnhông mơdêk, tiô tơdroăng rêh ối chal nếo laga xuân ối rak vế khôi túa le\m tro dêi vâi krâ roh nah [a\ pêng păm hiâm mơno hdroâng mơngế mơjo pâ, hâk mơnâ. Tơdroăng ki hơ’lâk pơla khôi túa ton nah [a\ chal nếo pro chiâng le\m tơviah, pro chiâng phá tơ-ê tung dế pơlê kong kơdrâm bu ai to a {uôn Ma Thuột tê.

Nam Trang chêh

A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng