Rơpo\ng jâ Nguyễn Thị Chín, ối a thôn 3, cheăm Ia Nhin, tơring C|ư Pah, kong pơlê Gialai ai 5 ha kơxu ki pêt sap ing hơnăm 2005. Deăng  kơxu pơxiâm kúa chhá ing hơnăm 2011 [ă to lâi hơnăm achê kố, pơreăng ôa rơbông lo kâ ‘nhiê, tâ tú rế hên. Pơla kố loăng tro pơreăng, xua tơngôu oh tá vâ re\ng ngăn, xôh pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng mê loăng kơxu dêi rơpo\ng jâ tro tâ tú pơreăng hên ó. Troh hơnăm nah, maluâ hiăng ‘no 20 rơtuh liăn vâ xôh pơkeăng, la kơdrum loăng xuân tro tâ oâ rơbông hên. Pơla kố, klêi hlá ruih, kơdrum kơxu dêi rơpo\ng jâ Chín hiăng pơxiâm lo hlá nếo, ôa rơbông lo kâ ‘nhiê nếo. Jâ Nguyễn Thị Chín, tối:

‘’Tâi tâng tung kơpong kố, kơdrum deăng ngế ki lâi xuân tro ôa kâ ‘nhiê tâi. Kơpong kố ngế ki lâi xuân tro kâ ‘nhiê, hngêi pin re\ng xôh hnối iâ hlá, tâng hên hrá xôh mê ngăn oh tá le\m mơnâ mâ. Nôkố thế kơnôm kăn [o# hnê mơhnhôk ‘na chiâk deăng hnê mơhno, vâi krâ nho\ng o pin ‘nâi pro ti lâi’’.

Pơreăng ôa rơbông lo kâ ‘nhiê loăng kơxu a kơpong cheăm Ia Nhin, tơring C|ư Pah, kong pơlê Gialai tung pơla 5 hơnăm achê kố [ă rế xông rơdêi hên, tâ tú re\ng. Mơhé pơreăng kâ ‘nhiê ôh tá tơdjâk hên troh chhá, la xuân ai hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng tung kơpong mê tơngôu oh tá vâ re\ng xoh pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng. Hên ngế xuân oh tí ‘nâi túa hbrâ mơdât pơreăng. Pak^ng mê, xua yă kơxu to lâi hơnăm achê kố rơpâ, kúa tê ai drêng ‘nâ lu\p hên mê vâi krâ nho\ng o chiâng ôh tá vâ tơmâng troh tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng. Ing mê, pro pơreăng rế tâ tú re\ng tâ [ă hnối ton sap hơnăm kố troh hơnăm ki ê. Pôa Đặng Thanh Tuế, ối a thôn 3, cheăm Ia Nhin, tơring C|ư Pah, kong pơlê Gialai, tối.

‘’Ngế ki lâi tơngôu mê kô tro lu\p. Ai hngêi ki achê, pêt vâ chê 1 ha, la pôa ôh tá xôh pơkeăng mê loăng ôh tá ai chhá, nôkố pôa thế [ối ngế ki ê, re\ng xôh pơkeăng mơdât pơreăng, tâng hrá ôh tá chiâng. Ôh tá chiâng hmếo pơ lôi gá ti mê ah pá llêi’’.

Tiô pôa Phạm Minh Châu, kăn pho\ [ơrô Ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tơring C|ư Pah, kong pơlê Gialai, rêm hơnăm, ai sap 500-100 ha tung tâi tâng dâng 5 rơpâu ha kơxu tung lâp tơring tro ôa rơbông kâ ‘nhiê. {ă tơdroăng hbrâ mơdât bú hlo tơ-[rê drêng re\ng xôh:

‘’Hnê tối ăm vâi krâ nho\ng o ki pêt kơxu, [ă pơreăng ôa rơbông hmâ hlo klêi Têt, tung rơnó loăng kơxu hơ’lêh hlá mê vâi krâ nho\ng o thế hbrâ xúa pơkeăng, la pơkeăng Anvil xôh ing apoăng rơnó vâ kơdroh pơreăng’’.

Pơreăng ôa rơbông cho pơreăng ki rơ-iô [ă lo kâ ‘nhiê hên loăng kơxu. Xua hên ngế kuăn pơlê ôh tá hlê ple\ng mâu túa hbrâ mơdât [ă kơdê pơreăng ôa rơbông tơdrêng [ă tơring C|ư Pah,  pơreăng kố dế xông tâ tú ó a hên kơpong ki pêt kơxu a kong pơlê Gialai môi tiah ‘Mang Yang, C|ư Sê, Đức Cơ. Vâ kơdroh pơreăng ôa rơbông tâ tú a loăng kơxu mê kal veăng hnê tối dêi khu râ pơkuâ cheăng kong pơlê xuân môi tiah thế kơhnâ lăm ngăn [ă kuăn pơlê thế hbrâ mơdât pơreăng.

Vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ dế tơmâng tơdroăng ‘’Tíu ngăn rak pơlât loăng pêt’’ xua Kơ koan teăng mâ Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên rah chêh, ai tơdroăng veăng kum dêi Grup pêi cheăng Lộc Trời. Rơtế prôk [ă mơngế pêi chiâk ối ai khu cheăng ‘na khoa hok, khu rak ngăn [ă mâu ki rơkê ngăn ‘na chiâk deăng, teăm kum kuăn pơlê mâu tơdroăng pơkâ [ă kơdrum loăng dêi tơná, vâ ai troăng kơlâ rak ngăn [ă teăm pơlat tơdrêng.

Ê, môi tiah hiăng tối, kơtăn kố, ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố hiăng tơpui tơno [ă thak sih Trần Minh, Kăn pơkuâ Tíu xiâm tí tăng ‘nâi ple\ng ‘na hnê kih thua#t Tây Nguyên, dêi Tíu xiâm tí tăng ngăn Kơxu Việt Nam, vâ kum vâi krâ nho\ng o pêi chiâk deăng ‘nâi ple\ng [ă kô ai pơkâ mâu kih thua#t rak ngăn, hbrâ mơdât pơreăng teăm tung rơnó mơdrăng xuân môi tiah tơdroăng ‘no liăn cheăng a rơnó mêi a kơdrum loăng kơxu dêi tơná.

Êng: Ô thak sih Trần Minh, nôkố hiăng pơxiâm mot tung rơnó mơdrăng, vâi krâ nho\ng o pêt a ‘ngêi tâ thế tơtro\ng troh tơdroăng klâi a pơla kố?

Thak sih Trần Minh: Nôkố, [ă mâu loăng kơxu, pơreăng ki kal tơmâng hên cho pơreăng ôa rơbông. Kố cho dế rơnó hơ’lêh hlá dêi loăng kơxu, loăng lo hlá nếo. Tung pơla kong prâi dêi mơ’nui hơnăm 2016, apoăng hơnăm 2017 mê hlo tơ-ê tâng vâ pơchông [ă hơnăm hdrối. Nôkố, kơxu dế tơruih hlá [ă lo hlá nếo mê pơreăng ôa rơbông vâ kâ ‘nhê, mơngế pêt kal hbrâ tơnáu.

Êng: Pơreăng ôa rơbông mê rơ-iô tiah lâi ô pôa?

Thak sih Trần Minh: {ă pơreăng ôa rơbông mê gá kâ ‘nhiê loăng kơxu, tâng iâ mê pro hlá tơkru\n, tâng ó mê gá pro tơruih hlá kơxu. {ă gá kô lo hlá nếo hnối ton hâi tâ drêng pin tơkôm kúa xo chhá, ing mê, kô tơdjâk troh tơdroăng ki dâi le\m lo chhá dêi loăng.

Êng: Tung hơnăm hiăng hluâ, pơreăng ôa rơbông hiăng pro lu\p ti lâi troh kơdrum loăng dêi kong pơlê Gialai tối phá, kơpong Tây Nguyên tối tơchoâm ô pôa?

Thak sih Trần Minh: ‘Na pơreăng ôa rơbông kố hơnăm ki lâi xuân lo kâ ‘nhiê. La kơlo ki kâ ‘nhiê ngăn tiô kơ tơrêm hơnăm ‘na hâi khế ki lo hlá nếo [ă hyôh kong prâi. Hơnăm 2017, [ă tơdroăng loăng lo hlá nếo mơni pơreăng ôa rơbông iâ tâ mâu hơnăm hdrối. Tiô tối hdrối tiah mê mâu tơdroăng ối ngăn a kong prâi. Sap nôkố dâng 1 khế nếo, kong prâi le\m ôa rơbông kô kơdroh iâ há.

Êng: Drêng hiăng ‘nâi kơdrum kơxu tro tâ pơreăng ôa rơbông, mê vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng kô pro tơdroăng ki klâi, xôh kơdê [ă túa pơkeăng ki lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng ô pôa?

Thak sih Trần Minh:  {ă pơreăng ôa rơbông, pin pôi tá kơdê pơreăng [ă kơdrum loăng hiăng kúa cháa. Vâ tối, pin thế hbrâ tơnáu. Drêng kơdrum loăng hiăng ruih hlá [ă lo hlá nếo, lối 10% kơxo# liăng lo hlá nếo mê pin xôh pơkeăng ki hbrâ mơdât, ing 2 troh 3 hdroh, ngăn tiô kơ rêm kơpong. Ki tro pin thế hbrâ mơdât, ôh tá xê hiăng châ ‘nâi pơreăng, klêi mê xôh, ah pơkeăng ôh tá xêt.

Êng: Vâi krâ nho\ng o kô xúa túa pơkeăng ki lâi [ă tơdroăng pêi pro ki lâi vâ hbrâ mơdât pơreăng ô pôa ?

Thak sih Trần Minh: Nôkố, tơdroăng xôh pơkeăng ai môi túa pơkeăng hmâ xúa vâ hbrâ mơdât ôa rơbông [ă yă xuân rơpâ cho Visa done. Ki kố mê vâi krâ nho\ng o ngăn tơdroăng hnê tối tơbleăng dêi Khu mơjiâng pro [ă ki hên iâ dâng 400-600 lit xôh tung ha. ‘Na ki xôh ai 2 túa: môi cho xôh [ă ko\ng ai kum dêi kơmăi kơmok, tơkéa vâ tối xúa kơmăi pơchoh, chêh ‘măn kơthung tung rơxế lơ xúa [ơm cao áp vâ xôh a mâu tơkâng hlá loăng. Malối, drêng xôh pin thế tơtro\ng má môi cho ki hên iâ dêi pơkeăng, má péa ki hên iâ dêi têa, má pái cho pơla chôu xôh. Môi tơdroăng ki ê nếo pin mơnhên tro tơdroăng vâ loăng hu\n hlá kơpêng 10% vâ xôh. Pơla xôh kơtăn sap 7-10 hâi môi hdroh mê nếo hlo tơ-[rê.

Êng: Môi tiah tối sap âi tơpui tơno [ă pôa ‘na hbrâ mơdât pơreăng ôa rơbông. La [ă kơdrum loăng ki hiăng tro tâ pơreăng mê thế pro túa ki lâi vâ kơdê pơreăng ăm tơ-[rê, ô pôa?

Thak sih Trần Minh: {ă mâu kơdrum ki hiăng tâ pơreăng a kơlo ki hâi teăm hên mê pin thế xôh pơkeăng. A kơdrum ki hiăng tâ pơreăng a kơlo krâ kơvâ tơngi klêng mê pin pôi tá xôh xếo, xua tâng xôh kô oh tá xêt, ôh tá tơ-[rê. Mê pin tơkôm ăm hlá ki pơreăng mê tơruih, lo hlá rôh má 2, drêng mê pin nếo xôh gá tơ-[rê tâ.

Hôm, mơnê kơ thak sih ‘na tơdroăng tơpui tơno kố!

Gương prếi A Sa Ly tơplôu tơbleăng