Rơpo\ng pôa Y Chớt, ối a thôn 4, cheăm }ư\ Sê, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak ai lối 4 sào kơphế dế tung rơnó krí hơnăm má 2. Rơnó krí kơphế kố xua kong prâi ôh tá tơniăn mê rơpo\ng nếo klêi krí, xiâm loăng kơphế tá hâi ai hâi khế pơtê vâ ‘mâi mơnhông klêi kơ’nâi ai plâi mê nôkố hên [ăng tơnêi kơphế hiăng lo reăng pôa tô tuăn khât:

‘’Achê kố xua kong mêi ton, tung môi pơla măng t^ng mê xiâm kơphế hiăng lo reăng la tâng kong prâi xuân ối môi tiah nôkố nếo, kơdrum kơphế kô lo reăng [ă tơruih tâi plâi, kơphế ôh tá chiâng vâ kơ’muăn plâi xua kong mê hên luâ râ’’.

Ki xiâm dêi tơdroăng ki tối a kơpêng châ mơnhên cho xua kong prâi ôh tá tơniăn. Klêi kơ’nâi kong tô mơdrăng ton, troh dâng tơdế khế 11 drêng kuăn pơlê klêi krí dêi kơphế mê hlo pro chiâng tơdroăng ki tơ-[rê ăm loăng kơphế lo reăng. Cho ngế ki rơkê ple\ng tung tơdroăng pêt kơphế, la pôa Nguyễn Văn Nghĩa, ối a cheăm }ư\ Sê, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối, ôh tá ‘nâi rak ngăn tiah lâi ăm tơtro, pôa ôh tá ‘nâi hôm chiâng tôh têa vâ tah mâu tơdroăng ki mê lơ vâ ăm xiâm loăng châ pơtê:

‘’Kong prâi môi tiah dế kố, tô môi tiah nôkố á dế tôh xua têa kong mê ôh tá ai tu\m mê á tôh hlối vâ ăm gá tơpo reăng tơ’mô, mâu xiâm loăng ki u ối kơ’nâi ah á rơvât 2 hdroh phon nếo mê nếo á nếo xôh pơkeăng, tâng ôh kô răng hlâ, tơruih plâi [ă xôh mâu pơkeăng kơdê oâ hdrong’’.

Tiô kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk pêi deăng kong pơlê Dak Lak tối, kơphế châ krí xo tung péa khế, khế 11 [ă 12, klêi mê loăng châ hbrâ rơnáu lôi ăm gá khăng le\m 1 khế vâ pơxiâm lo reăng. Apoăng khế 2 [ă khế 3 hơnăm kơ’nâi kuăn pơlê nếo tơku\m tôh têa vâ loăng kơphế tơpo reăng, kơ’muăn plâi tơ’mô.

Laga, sap ing khế 12, hên [ăng tơnêi pêt kơphế a Dak Lak hiăng tơpo reăng ôh tá tơ’mô. Tiô pôa Đặng Văn Hoan, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm }ư\ Sê, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối, kơphế lo reăng tung pơla dế krí plâi trâm kong prâi ôh tá tơniăn gá chiâng pro trâm pá tung tơdroăng ki vâ lo reăng [ă plâi kơbâng kô tơruih tâi, chiâng hlâ tâi mâu rơmoê a tơkâng pro rôh lo reăng pơtối ôh tá le\m, thăm nếo rôh má 2 loăng kô ôh tá chiâng lo reăng xếo. Tơdroăng kố kô pro kơdroh ki dâi le\m ăm rơnó kơ’nâi:

‘’Kong prâi ôh tá tơniăn môi tiah dế kố kô tơdjâk kân troh rơnó kơphế hơnăm 2017 – 2018, kong mê hên môi tiah kố ôh tá ai plông têng, tíu kơ-óu, xua tơdjâk ‘mêi troh kong prâi, mê tơdroăng ki krí xo dêi vâi krâ nho\ng o trâm hên xơpá.

Pá k^ng mê, kong mê kong tô tiah kố ối tơdjâk tơdroăng ki lo reăng ôh tá tơ’mô, ôh tá tro rơnó, hiăng lo reăng ôh tá tro rơnó mê kô tơdjâk troh ki dâi le\m a rơnó kơ’nâi ah nếo’’.

Hlo tơdroăng ki ôh tá tơniăn dêi kong prâi, kơvâ ngăn ‘na pêi chiâk pêi deăng kong pơlê Dak Lak hnê pơchân ăm kuăn pơlê kal tơku\m krí [ăng tơnêi kơphế ki u ối, mơgrúa le\m kơdrum, xiâm loăng.

Malối kal tơtro\ng rơvât phon, tôh têa tro pơkâ vâ ăm kơphế xông kân tơ’mô, kơdroh tơdroăng ki tro hlâ, răng [ă tơdroăng ki dâi le\m tung mâu rơnó kơ’nâi.

Môi tiah tơdroăng ngin nếo tối ‘na kong prâi oh tá tơniăn hiăng pro hên kơdrum kơphế re\ng lo reăng. Tơdroăng kố xuân dế pro hên kuăn pơlê tô tuăn tung rak ngăn kơphế pơla nôkố. Kơ’nâi kố, thak sih Phạm Công Trí, ngế ngăn ‘na chêak deăng loăng kong, Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng loăng kong Tây Nguyên kô hnê tối ăm pó vâi krâ nho\ng o mâu kih thuât tung rak ngăn kơphế tung pơla kong prâi oh tá tơniăn, pó vâi krâ nho\ng o kô tơmâng.

Ô thak sih Phạm Công Trí, tơdroăng ki mơngế pêt kơphế tơmâng vâ ‘nâi nôkố cho tơdroăng ki hên kơdrum kơphế hiăng lo reăng la hâi tơkâ luâ rơnó mơdrăng vâ pro ăm loăng pơxiâm lo reăng.

Hên kuăn pơlê hlo loăng hiăng lo reăng re\ng toh dêi, púi tơngah kum ăm reăng re\ng tơpo tơdrêng hên, toh têa ki tiah mê hôm tro há?

Thak sih Phạm Công Trí : Tâi tâng kuăn pơlê pêi chiâk tô tuăn vâ re\ng tôh. Tơdroăng re\ng tôh rơtế [ă ki hngiâm kơchoh tơnêi gá kô tơdjâk troh hyôh kong prâi dêi loăng kơphế, tơdjâk troh ‘na loăng ah pro chiâng ai pơreăng kâ ’nhiê [ă plâi oh tá kơ’muăn le\m.

Kố cho mâu tơdroăng ki tô tuăn ngin tối pơchân ăm vâi krâ nho\ng o pin, loăng kơphế lo reăng drêng kong hngíu tâng kong mêi krâ kơvâ oh tá mê kân mê kuăn pơlê pôi tá re\ng tôh. Xua drêng pin tôh tiah mê trâm kong hngíu loăng lo reăng klêi mê kô u\m xua trâm kong mêi hbrí hbríu. Má péa nếo, reăng tơpo a rôh ki hngiú tô oh tá tơniăn gá oh tá chiâng kơ’muăn plâi kô lu\p hên tâ, pin bú tôh drêng kong tô.

Malối drêng hiăng tâng rơ’jiu tơbleăng hyôh kong prâi hngíu drêng mê oh tá chiâng tôh, tâng tôh kô rế lu\p hên tâ. {ă mâu rôh loăng lo reăng tung pơla kong mêi kong rơdâm, pin hlo nhên reăng tơpo kơ’muăn plâi oh tá le\m [ă oh tá chiâng kơ’muăn tâi, xua mê, tung rơnó mơdrăng pin rơvât mâu phon ki hmâ rơvât ăm loăng kơphế [ă pin kô rơvât phon ki pro ing hrái nhâ vâ mơdêk ki hơpok le\m ăm loăng kơphế kô pro loăng kơphế rơdêi le\m, reăng chiâng kơ’muăn plâi le\m tâ, tâng ai mâu loăng kơphế klêi lo reăng kơ’muăn bú 30-40% mơni kô chiâng le\m plâi ki mê, tâng pin lôi gá tiah mê mơni kô khăng.

Vâi krâ nho\ng o pin rơvât môi túa phon ôh tá tơdâng tơ’mô mê mâu plâi kơphế ki mê kô hlâ la tâng pin rơvât phon ki hmâ rơvât mâu phon ki pro ing hrái nhâ kông hnông kô pro mâu plâi kơphế rơdêi [ă chiâng plâi le\m.

Mê, pak^ng u\m reăng, tơruih plâi, tơdroăng tôh têa hôm pro ‘mêi ki klâi ê nếo [ă kuăn pơlê vâ tơkâ luâ tơdroăng kố ga môi tiah lâi?

Thak sih Phạm Công Trí: Pak^ng mê, reăng kơphế ki kơ’muăn plâi tung pơla kong prâi oh tá tơniăn kô chiâng prăng, ‘nâ hía pro chiâng ai mâu ôa rơbông, ôa prăng kâ ‘nhiê tung la ngiâ, ‘na hía chiâng ai kơmeăn pro khêi chếo hlá a xiâm tơxui plâi kơphế, tâng ôh tá rak ngăn khât, ôh tá kơdê pơreăng kô tro lu\p hên. Xua mê, pin thế tơkôm kong hiăng tô tâng hlo ai ôa hdrong kâ ‘nhiê kô pro mâu plâi ki mê thăm rế ‘mêi, mê kal athế hbrâ mơdât i krâu khât vâ tơdroăng ki tro lu\p dêi môi rơnó kô kơdroh iâ.

Malối kong hiăng tô, ki kơtăn rêm hdroh tôh má môi [ă rôh tôh má péa kuăn pơlê thế kôm ton iâ vâ ăm reăng tơpo tâi vâ reăng ki mê chiâng kơ’muăn plâi hên tơtro tung roh tôh má péa, tiah mê pin kô pro rế ai hên plâi kơ’muăn le\m tung hơnăm kơ’nâi.

Klêi kơ’nâi ton khế ai plâi tơdroăng rơvât tơ’nôm trếo kơhiâm ăm loăng xuân châ kuăn pơlê tơmâng vâ ‘nâi. Tiah mê phon rơvât ki tiah lâi tơtro [ă phon hưh cơ châ rơvât tơ’nôm a pơla ki ăm tơtro, ô thak sih?

Thak sih Phạm Công Trí: Tơdroăng rơvât phon hưh cơ ăm loăng kơphế, tiu cho kal khât xua gá kô pro mâu rêi huăn xông rơdêi [ă pro le\m tơnêi, xua mê gá mơdêk ki rak vế trếo le\m tung tơnêi [ă tơdroăng xúa khoăng ăm loăng kơphế, tiu xuân môi tiah mơdêk ki tơ-[rê ăm kuăn pơlê.

Hdrối nah, mơngế pêt kơphế, tiu hmâ tối dêi, pin bú rơvât phon lân hưh cơ a poăng rơnó hiăng bê. La mâu tơdroăng tí tăng ‘nâi ple\ng achê kố ăm hlo tơdroăng rơvât phon hưh cơ rế pá ‘na ki mơdât [ă tơdroăng rơvât chôa i iâ ăm mâu roh ki kal kô tơ-[rê tâ.

A mâu kơdrum kơphế, tiu rak ngăn krâu khât châ tôh têa tơniăn mê nôkố ngin hmâ rơvât phon hưh cơ ing péa pái hdroh. Pơla rơnó tô mơdrăng a rôh toh ki má 2 tâng kong prâi tơniăn, vâi krâ nho\ng o kô chiâng xo iâ dâng 15% kơxo# phon hưh cơ tung hơnăm, tâng ôh, pin râm tung têa tôh hưh cơ pin vâ tơ’nôm iâ trếo hưh cơ hên iâ gá krâ kơvâ ăm loăng xông rơdêi tung rơnó mơdrăng [ă kô hơ’lêh hưh cơ ki ai xêh tung tơnêi oh tá rơdêi.

Apoăng rơnó mêi [ă pơla rơnó mêi pin thế klâ i iâ vâ rơvât. Tâng kuăn pơlê ai hưh cơ ing phon êak ro lơ ing kơtôu kơphế ki hiăng mơ-u\m hdrối vâ rơvât.

Ô thak sih, tơdroăng rak ngăn kơphế nôkố ôh tá pêi pro tiô pơkâ môi tiah hdrối nah, mê drêng kong prâi hơ’lêh rế pá tâ, la vâ hmâ [ă hyôh kong prâi hơ’lêh [ă kơdroh iâ ki oh tá mơhúa xua tơdjâk dêi kong prâi, mê ki vâ ton tá ah thak sih hôm ai hnê tối klâi ăm vâi krâ nho\ng o?

Thak sih Phạm Công Trí: Hơnăm 2016-2017 maluâ rơnó pêi cheăng pá, tơvâ tơvân la tơdroăng cheăng kuăn pơlê pêi xua ki rơkê ple\ng dêi khoa hok kih thuât tung rak ngăn kơphế vâ hbrâ [ă hyôh kong prâi hơ’lêh hiăng pro pơxúa tơ-[rê. Pin hlo hên kơdrum kơphế xuân ai plâi hên xuân kâi séa ngăn vâ kơdê pơreăng.

Xua mê, kong prâi ôh tá tơniăn mê cho môi tung mâu pá, pơloăng mơnúa ăm kuăn pơlê, la kố xuân cho rôh vâ kuăn pơlê pin khên tơmiât hơ’lêh kih thuât pêi cheăng xúa ki rơkê dêi khoa hok kih thuât vâ kâi hbrâ ví [ă hyôh kong prâi oh tá tơniăn [ă tơdroăng xúa ki rơkê pêi cheăng túa ki nếo.

Mê oh tá xê to troăng hơlâ kum kuăn pơlê pê klêi mâu tơdroăng ki hâi teăm hlê, ki ối pá tung pơla kong prâi oh tá tơniăn, ga kô ối kum ăm kuăn pơlê pin pơtối ‘no liăn pêi cheăng tung pơla yă kơphế, tiu chu rơpâ môi tiah dế nôkố.

Hôm mơnê kô thak sih Phạm Công Trí!

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng