Êng: Ô thak sih Phạm Công Trí, pôa tối ăm ‘nâi tơdroăng ki hơ’lêh hyôh kong prâi dế tơdjâk rêm hâi thăm rế ăm hlo nhên tâ troh tơdroăng rêh ối pin. Malối tung rơnó pêi chiâk deăng. Hdrối nah, pin hlo ki khăng khoăng lơ têa lu xiâm loăng plâi, la nôkố ki hơ’lêh mê rơ-iô hên tâ, ti lâi ti mê?

Thak sih Phạm Công Trí: Pin hlo tiah kố, tơdroăng hơ’lêh hyôh kong prâi dế hlo nhên a kơpong Tây Nguyên. Hdrối nah tối troh ki hơ’lêh hyôh kong prâi vâi tơmiât troh tơdroăng ki khăng kho lơ tơdroăng ki ôh tá bê têa tôh. La ki khât gá hơ’lêh hyôh kong prâi ai pái tơdroăng. Ki môi, pro ăm khăng khoăng ôh tá bê têa. Má péa, pro ăm kong mêi têa lân lu. {ă pơla 2 tơdroăng mê ai môi tơdroăng ki hơ’lêh, môi tiah tung pơla pin hiăng trâm hơnăm kố, tơkéa vâ tối dế ối tung rơnó tô mơdrăng mê gá kơdrâ hơ’lêh kong mêi. Xua ga tơvât pơla péa tơdroăng mê, pro chiâng hơ’lêh ki hyôh têa tơku\m a‘ngêi ki vâ pro chiâng kong mêi. Kố ngăn cho môi tơdroăng ki pro oh tá pơxúa ăm tơdroăng pêi chiâk deăng. Xua loăng plâi kô tro hơ’lêh, kơdrâ tô, pro loăng kơphế chiâng lo reăng kơ’muăn plâi ôh tá tro rơnó, chiâng ai ôa hdrong lo kâ ‘nhiê tung ton hâi malối a péa hdrê loăng ki xiâm a Dak Lak cho a loăng kơphế [ă tiu.

Êng: Kong prâi ôh tá tơniăn môi tiah lâi khoh pro ăm loăng  kơphế lo reăng hdrối kô chiâng u\m. Vâi krâ nho\ng o ăm ‘nâi hơnăm kô plâi gá kơ’muăn iâ ki xiâm xua ing lâi?

Thak sih Phạm Công Trí: Pin hlo, reăng oh tá le\m. La mâu loăng plâi môi tiah: tiu [ă kơphế xuân thế tơkôm ton gá pro ăm reăng le\m la klăng tro a rơnó kal kong tô la trâm kong mêi. Tơdroăng kố pro oh tá tơniăn ăm loăng kơphế. Ngin mơhnhôk thế vâi krâ nho\ng o pong hrik tăng têa vâ tôh, vâ kơd^ng têa. La châ khât gá tơdroăng tôh têa hên ki vâi krâ nho\ng o hmâ pro xuân cho môi tung mâu tơdroăng ki xiâm pro ăm reăng chiâng u\m. Xua klêi kong mêi, klêi mê kong hngiú la vâi krâ nho\ng o pin xâu ôh tá bê têa tôh ki khât gá tâng pin ngăn nhên kô hlo tâng gá bú tơpo reăng 10% mê xuân u ối 90% plâi. La  pin pơtối tôh têa nếo tâng vâ tối sap 60-70% reăng tơpo [ă kong prâi oh tá tro kô pro chiâng lu\p hên tâ. Tâng vâi krâ nho\ng o tơtro\ng mê kô hlo hên reăng ôh tá chiâng kơ’muăn plâi, tơkéa vâ tối tơdroăng reăng tơpo oh tá chiâng plâi, drêng kong mêi mâu reăng ki mê kô u\m hlâ, khoh chiâng lu\p hên tâ nếo. La kố cho tơdroăng ki hiăng klêi, tối troh tơdroăng vâ ‘mâi rơnêu ăm mâu rơnó kơ’nâi ah. Môi tung mâu tơdroăng ki tơviah kố mê drêng ‘mâi pêt kơphế, Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên hnê mơhnhôk hơ’lêh hdrê ki hrá tum vâ ví tơdroăng kong prâi ôh tá tơniăn mê.

Êng: Ô thak sih, maluâ kong prâi oh tá tơniăn la hên kuăn pơlê xuân ối tô tuăn tung rak ngăn kơphế [ă tiu? Tiah mê thak sih hôm ai tơdroăng vâ hnê pơchân ki klâi ăm vâi krâ nho\ng há?

Thak sih Phạm Công Trí: Ai mâu ngế pêi hên tơdroăng cheăng xua hmôu pơ tơmiât kong prâi ôh tá tơniăn mê pin pro tơdroăng klâi ‘ló tâ. La châ khât gá, pin hiăng pro mâu tơdroăng ki hmâ, bú to rak ngăn gá khât iâ. Pơtih pin thế xôh phon hlá ki ai hên trếo trung vi lươ\ng [ă hưh cơ. Tung rôh kong mêi tô kơdrâ hmâng vâ, môi hâi kô hơ’lêh 3 troh 4 hdrôh tiah mê loăng kô kơdrâ, tơdroăng ki pin xôh phon hlá ki ai hên trếo trung vi lượng mê loăng kô hrik xo re\ng tâ [ă gá kô pro ăm mâu rêi kô kâi trâng [ă kong tô, kâi [ă ki hngiâm le\m [ă trếo kơhiâm [ă plâi kơbâng pro ăm plâi kơbâng tơniăn tâ. Má péa, tung phon ki hmâ xôh ăm loăng kơphế nôkố mâu khu cheăng khoa hok xuân hiăng mơ-eăm rơvât trếo hưh cơ axit amin vâ ai pơxúa ăm loăng, tơkéa vâ tối, plâi kơbâng kô hrik xo pro ăm plâi kân piê le\m. Pak^ng mê, tung phon xôh hlá ki hmâ xúa ngin xuân mơhnhôk xúa mâu vi lươ\ng. Mâu plâi nếo ki hrik xo, kal [o [ă kẽm mê gá vâ hrik xo xua plâi ki nếo kơ’muăn dâng 70% tê. Xua gá môi tiah môi ngế nôu nếo klêi mơhum kuăn, drêng pin ăm kâ ôu tro gá kô mơdêk tu\m ivá, ki mơ’rêh. Nôkố, pin bú xôh phon hlá ki hmâ xôh ăm loăng kơphế hưh cơ trung vi lươ\ng mê plâi kô le\m. 

Êng: Tiah mê, kal ai tơdroăng tơ’nôm trếo kơhiâm ăm loăng kơphế [ă tiu ti lâi ga tơtro?

Thak sih Phạm Công Trí: Hên vâi krâ nho\ng o pin hlo kong prâi ôh tá tơniăn hmôu pơ rơvât phon a rơnó mơdrăng lơ rơnó mêi. Ki khât gá pơla kố cho a rơnó mơdrăng, pin xuân thế rơvât phon. Xua pơla kố loăng kơphế kal tơdâng tơ’mô pơla ki tơniăn vâ drêh dêi plâi [ă vâ ai ivá kâ tơplâ [ă kong prâi pro oh tá tơniăn hnối pro ăm loăng huăn rêi. Tâng pin rơvât phon pro ăm plâi re\ng kân tơdrêng mê kô pro ‘mêi hên. Mê ki khât gá bú rơvât phon tiô ko\ng thưk a rơnó mơdrăng 2-1-1 lơ môi tiah,  tiah mê, pin kô hlo loăng kơphế kô xông le\m. Pak^ng mê, tung pơla kong prâi ôh tá tơniăn môi tiah dế kố, mê tơnêi khêi Bazan kô tro hơ-ou Nhôm, mê vâi krâ nho\ng o xuân thế tơtro\ng troh Calci, mâu phon rơvât ki ai chêh chư Calci kô tro vâ rơvât ăm loăng xông rơdêi. Tâng rơvât puâ mê pin thế tơtro\ng pơla puâ hmốu [ă puâ hưh cơ vâ ăm gá tơdâng tơ’mô.

Hôm mơnê kơ thak sih!

Hương Lý chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng