Rơpo\ng ngoh Nguyễn Văn Nam, ối a thôn 2, cheăm Ea Kao, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Daklak hiăng hơ’lêh pêt tiu klêi kơ’nâi ‘nhiê tah dêi vâ chê 1 ha kơphế ki hiăng krâ. Klêi kơ’nâi rak ngăn, troh nôkố, tiu hiăng pơxiâm mot tung rơnó krí, pơxiâm ăm pêi lo liăn. Laga, sap ing hơnăm nah troh nôkố, kong prâi ôh tá tơniăn, rơnó mêi hrá troh, re\ng tâi. Thăm nếo, môi tiah hơnăm kố, hiăng vâ chê mơ’nui rơnó mêi la kong pơtối mêi rế hên [ă mêi ton hâi pro ăm kơdrum loăng tro têa lu. Ôh ti xê to tiah mê, kong mêi klêi mê hnối tô ó, kơdrum tiu ôh tá teăm hmâ mê pơxiâm hlo pơreăng tr^ng hlá, khăng hlá pro ngoh Nam ôh tá ‘nâi pro ti lâi, tô tuăn khât athế rak ngăn ti lâi ăm gá tơtro. Ngoh Nguyễn Văn Nam tối: Á xuân choi phon, tôh têa la nôkố phân xêt, phon ki ôh tá xêt tơvât dêi pó hên h^n mê ôh tá ‘nâi pro ti lâi. Rak ngăn môi tiah hdrối nah ối tơ’lêi hlâu iâ, mê nôkố gá pá khât, môi tiah hâi hnah, kong mê kân hâi kố kong tô môi tiah kố, hơ’lêh đi đo mê xiâm tiu tơ’lêi tro pơreăng kâ ‘nhiê, gá ôh tá kâi trâng.

Xuân môi tiah tơdroăng ki kơdrum loăng ai pơreăng tr^ng hlá, u\m rêi xua têa lu, ngoh Y Linh Niê, ối a thôn 4, cheăm Ea Pô], tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Daklak hiăng xúa mâu troăng hơlâ ‘mâi mơnhông môi tiah chiâ troăng têa ăm gá lo ing xiâm loăng pêt, choi phon vâ ‘mot tơ’nôm trếo kơhiâm, mơgrúa le\m kơdrum loăng [ă pêi hên tơdroăng ki ê vâ rak ngăn dêi lối 300 xiâm tiu ki nếo pêt kơtăn kố bu to lâi khế. Ngoh Y Linh ăm ‘nâi, nếo pơxiâm pêt tiu mê ngoh tá hâi ai tơdroăng ki rơkê ple\ng tung rak ngăn kơdrum tiu dêi rơpo\ng ngoh a tơnêi khêi bazan gá tơ’lêi hlâu tro têa lu. Mâu rôh kong mê hên hâi pơla hdrối kố nah hiăng pro kơdrum tiu dêi ngoh hlo ôh tá dâi le\m: Mâu hâi pơla hdrối kố nah, kong rế mê, hlá rế tô gá tơdjâk xiâm tiu, tơ’lêi pro ai pơreăng xông tâ tú, gá ối pro u\m rêi [ă hlâ hên h^n, kơdrum tiu tro tr^ng hlá [ă hlo ai pơreăng ki rơbông a hlá. Mê á athế chiâ pro troăng a xiâm tiu vâ têa châ lo. Mê nếo á ko tah mâu tơkâng loăng vâ tiu kuâ a tơkâng loăng, mơgrúa le#m vâ tơnêi tíu [ă châ hrik [â eăng mâ hâi’’.

Túa rak ngăn tiu drêng kong prâi ôh tá tơniăn

Thak sih Phạm Công Trí, kăn xiâm ngăn ‘na tơdroăng pêt mơjiâng, ối tung Vie#n Khoa hok Pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên kô hnê mơhno ăm vâi krâ nho\ng o mâu túa ki vâ hbrâ mơdât mâu tơdroăng ki trâm a kơdrum tiu drêng trâm kong mêi lo tô, tô lo mê, vâ kơdroh ki tro lu\p, rak ăm kơdrum loăng xông rơdêi le\m tung pơla kong prâi ôh tá tơniăn.

Êng: Ô Thak sih Phạm Công Trí, tơdroăng kong prâi pro ôh tá tơniăn môi tiah nôkố ai tơdjâk tiah lâi troh tơdroăng xông kân [ă xông rơdêi dế kơxái tiu?

Tiâ: Hơnăm kố cho hơnăm ki kong tô ó, gá cho hơnăm má mơ’nui dêi El Ni`o, tơkéa vâ tối kong tô mơdrăng klêi mê hơ’lêh kong mêi hngiâm, pơla kố kong prâi mêi tô hmâng vâ, tơpá khât. Kong mêi hmếu pơ kơchoh môi tiah kố xuân cho rôh ki tơ’lêi tro pơreăng xông kâ ‘nhiê kơxái tiu xua mâu kơtâ ôa, kơme\n kô lo kâ ’nhiê. {ă tâng tung 1 kơdrum tiu ôh tá ai loăng hding ăm rơngiâp, mê tung pơla kong mêi tô kô tơdjâk troh loăng plâi ki pêt tối tơchuâm [ă kơxái tiu kô kơdrâ hngiâm kơchoh. Tơkéa vâ tối ki hngiâm kơchoh ôh tá x^ng, kong kơdrâ tô kô oh tá ai têa, kô ai tơdroăng ki pro ‘mêi hlá. Klêi mê nếo kong tô, loăng dế ôh tá ai têa hên, dế pơla rêi hrik xo têa la têa mê ah gá kơdrâ mot tơdrêng kô tơ’nhiê troăng ki hrik dêi rêi. Xua mê tơdroăng kơdrâ tô hngiâm kơchoh tung kơdrum tiu oh tá tơniăn, kô ai oâ hdrong, ki le\m dêi tơnêi ôh tá hê gá kô tơdjâk ‘mêi troh loăng ki pêt. Tiah mê, tung pơla kong mêi tô hmâng vâ tơdroăng rak ngăn kơxái tiu gá kô pá tâ mâu hơnăm ki ê dêi kơxái tiu nếo xông kân.

Êng: Kong prâi tô mêi hmâng vâ kô tơdjâk troh hên kơxái tiu, tiah mê vâi krâ nho\ng o thế pro ti lâi vâ tơkâ hluâ ki xơpá mâu tơdroăng ki lu\p [ă kơdrum loăng, ô thak sih?

Tiâ: Pin chiâng pêt pôm prế kong, pêt nhâ ki châng ‘nâi, la tung kơdrum tiu thế ai kế ki hding vâ kơdroh ki tô, khía. Xua rêi tiu gá kâ a ngâ, dâng 20 phân tê, tâng ngâ tơnêi oh tá ai nhâ mê kô tơdjâk hên troh kong mêi tô, tơdjâk ‘mêi troh tơdroăng rêi vâ hrik xo trếo le\m. Rêi nhâ xuân cho môi kế kâ veăng ăm tri trô lăm kâ mâu kơtâ ôa. Xua mê tung kơdrum ki ai nhâ kô kơdroh tơdroăng rêi tro mâu oâ hdrong kâ ‘nhiê. Pin thế po hrâ nhâ tung kloh tiu hdrối vâ rơvât phon, drô ‘noăng pơla trăng tiu thế lôi tiah mê vâ ăm nhâ hding tơnêi. Môi tơdroăng ki ê nếo, pin hlo nôkố, tung mâu kơdrum tiu tá hlo loăng ki tât khía a’ngêi ăm xâp, mê gá tơdjâk troh ki hngiú kơchoh, kong mêi kân, kong tô ó kô tơdjâk ki kal troh kơxái tiu, xua mê, pin thế pêt tơ’nôm loăng ăm hding vâ xâp rơngiâp ăm kơxái tiu xuân cho tơdroăng ki kal.

Kơdrum tiu a mâu tơnêi [a\ tơnêi tơbăng, pin thế ăm troăng têa hiu xêh trâu tâ, têa châ lo pákong kơdrum, tiah mê kô ôh tá tro tơdroăng têa lu xuân môi tiah tơdroăng ki tro toăng têa chiâng u\m. Klêi kong mêi hmân, kong tô, mê vâi krâ nho\ng o thế xoh phon hlá ki hmâ xúa vâ xôh, pơtih ga ai hên trếo hưh cơ [ă trung vi lươ\ng vâ mơdêk ki kơto a ngâ hlá, mơdêk ivá kâi trâng [ă kong tô mơdrăng pro ho\n dêi kơxái tiu. Tâng kơxái tiu đi đo châ rơvât mâu phon hlá tơtro tiô pơkâ mê ki kâi trâng [ă rêi gá kố rơdêi. Malối, rơvât hên phon hoă hok vâ tơniăn rak ngăn kơdrum tiu cho tơdroăng pơkâ ki pêi hdrối, la thế pêi pro tro 4 tơdroăng, malối, rơvât tơtro drêng kong prâi le\m, tro pơkeăng mê kô tơ[rê.

Êng: Ô thak sih, tiah mê rơvât phon hlá tung pơla kố kal thế rơvât mâu túa phon ki ê há, pơtih phon hưh cơ lơ phon hoă hok ‘lo’?

Tiâ: Tâng krong prâi oh tá tơniăn môi tiah dế kố, tơdroăng rơvât phon hưh cơ [ă phon ki mơ-u\m pro ing hrái báu kông hnông vâ pro ăm rêi xông rơdêi, xoh phon hlá vâ pro ăm loăng xông kân, ăm rêi xông rơdêi, rak plâi gá. Pak^ng rơvât phon tiah hmâ ăm kơxái tiu kô ai khoăng [ă ki kơlo đă pH tơtro [ă rêi tiu, mê tơdroăng xôh mâu phon hlá ki hmâ xoh ai hên hưh cơ vâ pro ăm loăng xông rơdêi [ă kô ai trung vi lươ\ng môi tiah kẽm [ă bo, gá kô kum ăm kơxái tiu rak dêi plâi ki kơ’muăn.

Nôkố phon rơvât vâi rơvât phon hưh cơ [ă vô cơ, tơkéa vâ tối, hưh cơ ki tơ’mot trếo khoăng gá iâ, péa pái kơpêng hr^ng tê, la ki xiâm dêi hưh cơ cho ‘mâi hơ’lêh tơnêi [ă pro tơ’lêi rêi tiu vâ châ hrik xo trếo kơhiâm ing tơnêi. Xua mê, kô pơkâ troh a rêi xuân môi tiah ki kâi rak têa [ă ki krá kâk dêi kơdrum tiu, tâng ôh tá ai hưh cơ kơdrum tiu kô tro pơreăng pro tr^ng hlá. Tâng phon khoăng hên túa trung vi lươ\ng mê thế rơvât ăm ai hên trếo kơhiâm vâ kơxái tiu xông rơdêi kơtóu plâi hên. Xua mê, thế rơvât phon hưh cơ ki hiăng u\m tơku\m [ă mâu phon ki pin pro mơ-u\m ing hrái báu ki pơxúa vâ mâu kuăn kiâ tơdâng, ki pro rơpâ tơnêi hên [ă xúa mâu túa phon khoăng kô pro tu\m tung vi lươ\ng ăm kơxái tiu cho tơdroăng ki kal.

Hôm mơnê kơ kơ thak sih hiăng hnê tối!  

Gương prế Katarina Nga tơplôu [ă pơchuât