Pôa Phạm Văn Đạo, hngêi ối a troăng Kim Đồng, pơlê kong kơdrâm Plei Ku ăm ‘nâi, dâng 1 pơla măng t^ng vêh ngi kố, 1 ha kơphế dêi rơpo\ng pôa trâm tơdroăng ki tơruih plâi kơbâng. Tiô séa ngăn dêi pôa Đạo, hdrối vâ plâi vâ tơruih, hlá loăng sap ing drêh ngiât le\m hơ’lêh chiâng ai ki tr^ng a kơtốu hlá. Rơtế [ă mê nếo, xiâm loăng, tơkâng dêi loăng kơphế ai krêa kế ki prăng, [ă hlo ai mâu pơreăng ki ku ku\n kâ ‘nhiê. Klêi kơ’nâi hên hâi tơruih plâi, ai mâu kơdrum ki ‘nâ bu ối 1/3 kơxo# plâu ki apoăng. Tơdroăng kố pro pôa Đạo tôu tuăn khât:

‘’Túa pơreăng a loăng cho tr^ng [ă prăng a hlá. Tung kơpâu plâi mê tơruih dâng 2/3, la plâi ki ku\n gá hiăng tơruih tâi. Pák^ng mê nếo tơxui gá u\m. Kơpâu plâu prăng, tơruih bu ối iâ xo. Rơnó mê ton hâi, khế, ai loăng ki ‘nâ tơruih troh 60 – 70%, bu ối to tơkâng xo, ôh tá ‘nâi xiâm kối ing lâi plâi tơruih, mê ôh tá ‘nâi túa vâ hbrâ mơdât môi tiah lâi’’.

Rơtế trâm môi tiah mê há, kơdrum kơphế dêi pôa Lê Bá Thắng ăm ‘nâi, tiah hmâ, a mâu hơnăm hdrối mê hía nah, hdrối vâ mot tung rơnó mê, pôa Thắng rơvât phon ki ai hên kali vâ kum hlá [ă plâi kơbâng rak krá a kâng. La hơnăm kố, re#ng mê, pôa Thắng tá hâi [eăn rơvât phon kali ăm kơdrum loăng, mê pro plâi kơbâng tơruih hên tâ mâu hơnăm ki hdrối. Rơtế [ă mê, rôh kong mê ki ton ai 10 hâi, pro ki hngiâm kơchoh tung kơdrum chiâng tơ’lêi hlâu ăm mâu pơreăng xông kâ ‘nhiê a mâu tơkâng hlá [ă kơpâu plâi, pro hên plâi tơruih u\m. Pôa Lê Bá Thắng ăm ‘nâi:

‘’Ôh tá [eăn rơvât phon kali ăm loăng mê plâi gá tơruih tâi. Ki hngiâm kơchoh tâk, kong mê hên hâi, lo nhâ hên, tơnêi rơvât hên phon, tơkâng hlá lo hên, pro chiâng ki hngiâm kơchoh tung tơnêi tơníu, mê plâi gá tơruih nếo. A hlá hlo ai mâu kế ki prăng cho vâ hbrâ ăm tơdroăng ki plâi tơruih. Tung pơla tơruih, á pơtối rơvât phon kali, gá rế tơruih hên tâ’’.

{ă loăng kơphế, klêi kơ’nâi krí rơnó hdrối troh drêng ai plâi a rơnó kơ’nâi cho tung pơla rôh rak ngăn, ‘no hrê hên hnoăng cheăng, liăn ngân. Sap ing tôh têa, poê tơkâng, rơvât phon, tá troh xôh pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê. Sap ing kơdrum kơphế lo reăng, kơ’mu\n plâi tơniăn bô bố xuân sôk ro. Laga, troh rôh ki păn roăng plâi môi tiah nôkố, kơdrum kơphế hmếo pơ tơruih rế hía rế hên, ôh tá ‘nâi xiâm kối ing lâi, ôh tá ai troăng hơlâ hbrâ mơdât mê kuăn pơlê tôu tuăn khât.

Vâ kum vâi krâ nho\ng o ’nâi nhên tâ ’na ki tơruih plâi kơbâng a xiâm loăng kơphế, pơtối tơdroăng, Tie#n sih Phạm Công Trí, Vie#n Khoa hok kih thua#t pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên prếi kih sư Lê Bá Nghiêm, Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê Gia Lai, kô hnê ăm pó vâi krâ nho\ng o ’na kih thua#t rak ngăn.

Tiô kih sư ngăn chiâk deăng Lê Bá Nghiêm, kăn [o# kih thuât Tíu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng kong pơlê Gia Lai, tơruih plâi kơphế kơbâng ai hên tơdroăng ki xiâm. Mâu kăn kơdrum kal thê séa ngăn nhên mâu tơdroăng vâ ‘nâi a loăng kơphế. Kố cho tơdroăng ki kal vâ pơkâ tơdroăng pêi pro vâ tơkâ luâ xahpá:

‘’ Tơdroăng plâi tơruih bú cho tơdroăng ki hmâ hlo dêi mâu hơnăm tê. Nôkố tơdroăng kố ai 2 tơdroăng ki xiâm, má môi cho tơruih plâi xua ing sinh lý, má péa tơruih plâi xua ing ôh tá ai trếo kơhiâm. Tơdroăng tơruih plâi xua ing sinh lý ga tiah kố, kong prâi rơnó mêi Tây Nguyên tơviah, kơxo hngiú [ă ai mêi iâ, dâng 12 chôu troh 1 chô kơhâi dế, 2 chôu, ki hngiú tô tâk xap 30-35 độ, mơ’nui chôu kô ai mêi. Tơdroăng mê, drêng mâu troăng veăn tung loăng, tơxui tơprâ, drêng kong kơdrâ hngiú mê gá kô tro kơtê. Mê cho tơdroăng plâi tơruih xua ing sinh lý, hơnăm ki lâi xuân tro, ôh tá hlo phá tơ-ê.

Má péa cho tơruih plâi xua ing ôh tá ai trếo kơhiâm. Nôkố, mâu rơpo\ng hngêi ki pêi kơphế  xôh phon hlá, mâu rơpo\ng ôh tá xôh phon, pro ăm loăng ôh tá ai mâu nguyên tố vi lượng môi tiah sắt, phôt-pho, kem tung loăng. Rơpo\ng ki lâi xôh phon hlá vi lượng 2 hdrôh tung môi rơnó, môi hdrôh apoăng rơnó mêi, môi hdroh mơ’nui rơnó mêi mê plâi tơruih kố iâ. Rơpo\ng ki lâi xôh kô hlo tơruih hên. Xua tiah mê, a mâu kơdrum kơphế dêi kuăn pơlê, ai hngêi ki ‘na plâi tơruih hên, ai hngêi ki ‘nâ plâi tơruih iâ. Tơdroăng tơruih plâi kơphế xua sinh lý cho tơdroăng ki mâ hlo dêi hyôh kong prâi, a Tây Nguyên ôh tá kâi tơ-[rê tơdroăng kố. mơ’nui rơnó mêi plâi tơruihmê iâ tê. Rơpo\ng ki lâi ôh tá  xôh phon plâi kô tơruih hên. Xua mê, tung kơdrum kơphế dêi kuăn pơlê, ai hngêi plâi tơruih hên, ai hngêi plâi tơruih iâ. Tơdroăng plâi tơruih xua ing sinh lý cho tơdroăng ki hmâ hlo dêi ing hyôh kong prâi, a Tây Nguyên ôh tá chiâng vâ pêi pro mâu tơdroăng vâ tơkâ luâ tơdroăng kố.

Cho khât, vâ pêi pro tơdroăng ôh tá ăm plâi châ tơruih a hnê tối, pin thế xôh mâu phon hlá ki ai trếo sắt, [o, kẽm hên, xôh a poăng rơnó mêi [ă a mơ’nui rơnó mêi vâ kơdroh plâi tơruih xua ôh tá bê trếo kơhiâm tê. ‘Na tơdroăng plâi tơruih cho tơdroăng ki oh tá chiâng vâ  pêi pro. Xua mê, vâ răk ngăn túa ki lâi a Tây Nguyên a rơnó mêi xuân ai tơdroăng ki plâi tơriuh xua ing sinh lý. Mơhé kơxo# ki kố bú dâng péa pái kơpêng hr^ng, kơpêng rơpâu, ôh tá ‘nho hên to lâi. La pin bú chiâng pêi pro tơdroăng oh tá ăm plâi tơruih xua ing oh tá bê trếo kơhiâm tê’’.

Vâ mơdêk ăm loăng kâi trâng, pak^ng mê tơ’nôm trếo kơhiâm kum ăm loăng kâi drêh dêi plâi re\ng kân tâ, tie#n sih Phạm Công Trí Vie#n khoa hok kih thuât ngăn ‘na chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tối tiah kố, mâu kăn kơdrum xuân veăng tơ’nôm phon rơvât xiâm, phon rơvât hlá [a kơxo# trếo kơhiâm ăm tơtro:

‘’Rơvât phon cho troăng hơlâ pơkâ ki kân troh tơdroăng ai plâi hên lơ ôh dêi kơphế lơ tiu, xuân cho troăng ki kuăn pơlê hrê hên dêi liăn tơmeăm khoăng. Drêng ‘nâ tơdroăng pêi pro mê môi tiah xkê 2 pâ plá, tâng pin rơvât phon tro tơdroăng mê loăng kơphê kô xông rơdêi le\m, tâng rơvât ôh tá tro kô hlo tơdrêng a ngiâ hlối. Vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng,  nôkố tơdroăng ‘na trếo hưh cơ, phon ki mơ-u\m, tơru\m [ă mâu vi sinh vât đối kháng thế rơvât ăm kơdrum loăng ai tu\m trếo kơhiâm, ăm tơnêi châ hơpok, rêi kố tơniăn, mâu kơtâ ôa kuăn kiâ, kơmeăn kâ ’nhiê rêi xuân cho tơdroăng ki kuăn pơlê tô tuăn. Xua tơnêi le\m, rêi hu\m le#m mê tơdroăng rak ngăn loăng nếo tơ’lêi hlâu [ă plâi kô kơtóu hên hlối châ krí xo plâi hên mê nếo tơniăn.

Má péa ‘na rơvât phon NPK, ton sap nah kuăn pơlê tơtro\ng troh tơdroăng rơvât phon N-P-K luâ tâ ki tơdâng tơ’mô maua trung, vi lượn ăm loăng kơphế pơla kố xuân kal. Tâng kuăn pơlê hlo, pin bú tơmâng troh rơvât N-P-K la piu rơvât kẽm bo, ma-giê, lưu huỳnh… mê loăng kô ai plâi oh tá le\m. Tâng ôh tá ai tu\m trếo kơhiâm a kơphế loăn kô tơruih plâi hen. Xua mê, tơdroăng xúa phon rơvât ăm tơdâng tơ’mô, rơvât tu\m trếo kơhiâm cho tơdroăng ki kal. Drêng rơvât phon a xiâm, vâi krâ nho\ng o thế tơtro\ng rơvât phon ki xoh a reăng, hlá, malối tung pơla hyoh kong prâi dế tô kơdrâ mêi dế mêi kơdrâ tô, kơdrâ hơ’lêh hmâng vâ. Kơdrum loăng hiăng rơvât phon hưh cơ vi sinh mê kô hơ’lêh tơnêi pro chiâng hơpok, hên tơdroăng ki pơxúa ăm tơnêi [ă rêi. La tung pơla kong prâi dế hơ’lêh [ă ai hên tơdroăng ki mêi tô hmâng vâ, pin hlo loăng plâi nôkố plâi oh tá kơtóu hên, tơdroăng rơvât phon cho tơdroăng ki hmâ, pro hên hưh cơ trung vi lượng ing hlá cho tơdroăng pêi pro. La thế tơtro\ng pôi tá rơvât hên [ă thế rơvât tro tiô tơdroăng hnê tối mê nếo pro pơxúa ăm loăng tung kơdrum.

Katarina Nga prếi Gương tơplôu [ă tơbleăng