VOV4.Sêdang - Ô vâi krâ - nho\ng o [ă pú hmâ!

Tơpui tơdjếi cho túa tơpui dêi mơngế Rơđế, châ hnê tối ing hên rơxông, chal kố troh chal ki ê, mê cho tơdroăng ki tơpui hiăng ai sap ing roh vâi krâ nah. Nếo achê pơla kố, kong pơlê Dak Lak hiăng chêh bro hồ sơ pâ thế Khu xiâm ngăn ’na mơhno túa le\m tro, ivá [ă ôm hyô séa mơnhên, vâ djâ rơkong tơpui tơdjếi dêi hdroâng kuăn ngo Rơđế tung tơdroăng ki kơnía git dêi râ tơnêi têa. H’Xíu H’Mok, Ngế chêh hlá tơbeăng cheăng tung Rơ’jíu Việt Nam a kơpong Tây Nguyên ai [ai chêh tối ‘na rak vế rơkong tơpui tơdjếi dêi mơngế Rơđế a tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak.

Mê âi cho rơkong tơpui tơdjếi dêi nâ H’Nai Niê, ối a pơlê Phơng, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak. Nâ dế hơ’muăn ‘na môi ngế vâi droh ki kơtiê xahpá, lăm ulâi xuân tro vâi troh, la kơnôm kơhnâ cheăng, châ kăn pơkuâ pơlê hâk mơnâ, kơ’nâi mê hiăng chiâng on veăng, ai tơdroăng rêh ối kro mơdro\ng, hơniâp ro.

Tung pơla toh chôu, klêi kơ’nâi mâu hâi pêi chiâk pêi deăng, lơ a tơrêm kơmăng, klêi kơ’nâi chôu kâ hmê, tâi tâng rơpo\ng nâ H’Nai Niê ối tơku\m dêi pó. Drêng mê, nâ H’Nai hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối ăm mâu vâi kuăn tơmâng, tung tơdroăng hơ’muăn mê xuân ai tá pơto pơtih, tơdjếi há. Nâ H’Nai ai tối, nâ hiăng châ hriâm tơdroăng ki tơpui tơdjếi kố sap ing hơnăm 2004 nah, drêng mê nah vâi krâ po lâm hnê a tơring }ư\ Mgar, hriâm tung pơla 3 khế. Kố cho lâm hriâm xua Tíu xiâm hriăn ple\ng mơhno túa le\m tro roh vâi krâ nah Việt Nam tơru\m [ă {ơrô mơhno túa le\m tro tơring }ư\ Mgar tơku\m po. Ôh tá ‘nâi chư, xua nâ tá hâi châ lăm hriâm, la xua hâk vâ mê nâ H’Nai hiăng chêh inâi vâ hriâm [ă hnối châ hriâm [ai ing [âng ki vâi hrik xo, rơbot [ối [ă chôu vế tung ko. Nâ H’Nai hơ’măn tối:

‘’Môi tiah mâu vâi ki ê ‘nâi rơkê chư vâi hriâm rơbot ing chư chêh, la á, drêng châ ăm kơmăi ki hrik xo mê hiăng thu mâu [ai ki tơpui tơdjếi mê a hriâm [ối [ă hnối rơbot xêh tung tơrêm ‘noăng chư hnối hriâm [ối. Lăm ulâi á xuân hriâm tơrêm ‘noăng chư ki mê vâ rơbot [ă hnối rơngế rơngối. Á hriâm rơbot xêh tung ngoâ tê, ôh tá ‘nâi chư mê ôh tá chiâng chêh. Rơkong tơpui tơdjếi mê, malối tơdroăng tơdjếi chal vâi krâ nah mê á xuân hiăng hnê ‘măn ăm mâu kuăn ’ne\ng, cháu chái [ă mâu nho\ng o ki rơhêng vâ hriâm, vâ rơngê rơngối vâ hơ’muăn ăm kuăn cháu i hmâng’’.

Xuân cho ngế ki hriâm rơngê rơngối mê, ngoh Y Dhin Niê, ối [uôn Triăng, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar châ mơhúa tâ xua hiăng châ hmâ [ă tơdroăng hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối sap ing ối tơx^n nah. Drêng tâng tối ai po lâm rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu châ po a cheăm, ngoh Y Dhin hiăng chêh dêi inâi vâ mot hriâm. Ngoh hiăng kho\m mơ-eăm rơbot mâu [ai hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối ki mâu vâi krâ hiăng hnê. Mơgêi lâm hriâm mê, ngoh ối lăm troh a hngêi dêi vâi krâ tung cheăm, vâ tơmâng vâi krâ hơ’muăn hdrôu hnối rơbot xêh mâu tơdroăng ki pơto pơtih, tơdjếi ki rơkê, ki ro. Troh nôkố, ngoh Y Dhin xuân chiâng hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối, môi tiah tơdroăng: Y Gung Y Dang, Tăm Yi. Ngoh xuân cho môi ngế ki rơkê hơnăm ối nếo châ veăng rơngê rơngối [ă hơ’muăn hdrôu tung kong pơlê, [ă kong pơlê ki ê. Ngoh Y Dhin tối, ngoh pói châ pơtối rakvế [ă pơtối hnê mâu tơdroăng hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối dêi mơngế Rơđế ăm kuăn ’ne\ng cháu chái nôkố [ă xo ah hmôi.

‘’Á châ hmâng mâu [ai rơngê ting ting tiô tơdroăng ki pơto pơtih, tơdjếi dêi vâi krâ roh nah, mâu tơdroăng hơ’muăn chal vâi krâ roh nah á hâk vâ ‘nâng, pói châ pơtối rak vế. Môi tiah tơná á, mơhúa châ mâu vâi meh, vâi ngoh hnê tối, maluâ á vâ hriâm hên tâ kơ mê la pá há, xua pá ai kơbố ki vâ pơtối hnê mâu tơdroăng ki ê xếo. Hiâm mơno á bu pói rơhêng vâ châ rak vế mâu tơdroăng rơngê, ting ting, rơngê rơngối, hơ’muăn hdrôu, pơto pơtih, tơdjếi vâ pơtối hnê ’măn ăm mâu vâi kuăn ‘ne\ng, cháu chái la ngiâ châ hriâm [ối, rak vế mâu tơdroăng ki kơnía git dêi vâi krâ roh nah’’.

Rơkong rơngê ting ting, nâl Rơđế tối cho ‘’Klêi duê’’, tiah mê, ‘’Klêi’’ tơkéa vâ tối cho nâl tơpui, ’’Duê’’ tơkéa vâ tối cho tơdjếi, tơcho. Hdrối nah, rơkong tơpui tơdjếi hmâ hlo ai hên tung tơdroăng ki tơpui tơno, pơto pơtih, tơdroăng rơngê ting ting, hơ’muăn hdrôu, rơngê rơngối dêi mơngế Rơđế. Rơkong tơdjếi mê ai hên mâu ‘noăng chư ‘nâng ‘nâi, lơ ki xo\n pơrá phá dêi pó la xuân tơcho, tơdjếi tơtro [ă ro rih păng ‘nâng, kum ăm mơngế hmâng re\ng chôu vế, rơbot, pâ ton. Túa ki tơdjếi kố hiăng hmâ ai tung tơdroăng: Hơ’muăn, xối xeăng, pơto pơtih, hơ’muăn hdrôu, rơngê tơdrá kưt, ting ting tơdrá eirei. Rơkong tơpui tơdjếi ôh tá êa ai tíu ki rơdâ kân vâ tơpui, xuân chiâng tơpui tơdjếi klêi kơ’nâi chôu phut pơtê pêi chiâk pêi deăng, lơ drêng lăm hnêng têa, ôu drôu xiâm drêng trâm nho\ng o, pú hmâ vâ tơpui tơno lơ ai drêng ’nâ cho roh ki vâi krâ vâ pơto pơtih, hnê tối kuăn cháu. Mơngế ki tơpui tơdjếi mê ngăn tiô kơ hiâm mơno vâi, tơdroăng hơ’muăn vâi ro lơ khéa, ing mê ah, vâi kô chiâng ai mâu tơdroăng ki tơpui thăm rế ro lơ rế khéa vâ mơngế ki hmâng re\ng ’nâi hlê, re\ng rơbot, chôu vế ton.

Pôa Y Wang Hwing (peăng hơ-vá) [ă ngoh Y Dhin ngế ki ’nâi hơ’muăn hdrôu

Tiô Pôa Y Wang Hwing, ối a [uôn Triă, cheăm Ea Tul, tơring }ư\ Mgar tối, ki xiâm dêi rơkong tơpui tơdjếi mê hmâ mơ’no tơpui ki kơnâ git, ‘nâng ’nâi, tơ’lêi hlê ple\ng, cho mâu tơdroăng ki hiăng rơkê ple\ng tung tơdroăng rêh kâ ối, pêi cheăng sap nah dêi mơngế Rơđế. Tung mê, xuân ai tơdjếi ‘na tơdroăng ki hlê ple\ng ’na kong tô kong mêi, hyôh kong prâi, loăng nhâ, chêm chok, kơnái kơnot vâ ’nâi rơnó ki mơdâ pêt tơmeăm, xuâ báu, đôu alâi, krí prá, kiê kơchâi, ‘nâi hdrối hâi ki le\m, hâi ki ‘mêi. Tơdroăng tơpui tơdjếi mê xuân cho ki hlê ple\ng hdrối ‘na tơdroăng rêh ối pơlê pơla [ă kuăn mơngế, môi tiah tơdroăng tơpui kâ tung rơpo\ng hngêi, pơlê pơla, khôi túa, vêa vong dêi kuăn pơlê.

Tiô pôa Y Wang Hwing hơ’muăn, pôa hmâ tơpui tơdjếi vâ tơbâ, hnê tối nho\ng o tung pơlê mâu tơdroăng ki ‘ló, tro, rơkê, kuăn ’ne\ng, cháu cháu rêh kâ ối athế ’nâi klê, chôu vế dêi xiâm rêi, hdroâng hdrê, hnoăng cheăng dêi rêm ngế [ă pơlê pơla, [ă hnoăng cheăng dêi pơlê pơla [ă rêm ngế kuăn pơlê. Pôa hiăng pơto pơtih ing inâi dêi têa plông, têa kroăng vâ tối ‘na tơdroăng ki tơru\m [ă ivá rơdêi dêi pơlê pơla, lơ pơto ing mâu pong, chêa, dum, mâ xâng ko\ng, reăng vâ pơto tối ‘na tơdroăng droh rơtăm, tơdroăng xo dêi pó, mơjiâng on veăng, rơpo\ng hngêi.

Rơkong tơpui tơdjếi ôh tá êa ai tíu kân rơdâ, xuân chiâng vâ tơpui klêi kơ’nâi pêi chiâk deăng, lăm hnêng têa lơ ối achê xiâm drôu drêng nho\ng o, pú hmâ troh tơpui tơno

‘’Pin athế ’nâi pơto pơtih, tơdjếi tơdjêp hên tơdroăng, rah xo drăng nâl pơto ki ro, ki tro la athế ’nâng ‘nâi, tơ’lêi hlê ple\ng xua chal vâi ’ne\ng nôkố ôh tá xê kơbố xuân ’nâi hlê. Xua mê, athế hnê tối ‘na khôi túa, vêa vong klêi mê, nếo pơto pơtih tối ‘na luât tơnêi têa, tối ‘na tơdroăng mơjiâng on veăng, tơdroăng rêh ối hơniâp ro tung rơpo\ng hngêi, mơnhông pêi cheăng kâ, mâu tơdroăng ki kal mê cho ki xiâm dêi tơdroăng ki rơngê ting ting, rơkong tơpui tơcho, tơdjếi tơ’ló, tơ’lêi hlê ple\ng [ă tro tiô luât tơnêi têa há’’.

Tiô tơdroăng ki riân ngăn dêi Khu ngăn ‘na mơhno túa le\m tro, ivá [ă ôm hyô kong pơlê Dak Lak ăm ’nâi, tơring }ư\ Mgar nôkố ai 318 ngế ki rơkê tơpui tơdjếi, rơngê ting ting, tơku\m hên a cheăm Ea Tul. Mâu khế hơnăm hdrối kố nah, cheăm Ea Tul xuân kơhnâ khât tung rak vế, kring ’măn [ă pơtối mơnhông mâu túa le\m tro kố dêi pơlê pơla. Xua ti mê, tung khế 8 hơnăm kố, Khu ngăn ’na mơhnno túa le\m tro [ă ôm hyô kong pơlê Dak Lak hiăng rah xo cheăm Ea Tul cho tíu ki vâ tí tăng chêh xo, thâo ‘măn, [ă chêh bro hồ sơ ‘na rơkong tơpui tơdjếi, pơtroh ăm Khu xiâm ngăn ’na mơhno túa le\m tro, ivá [ă ôm hyô séa mơnhên ngăn vâ mơnhên tối cho tơdroăng ki kal kơnía git dêi tơnêi têa. Tơdroăng kố kô veăng kum vâ Dak Lak mơ’no mâu troăng hơlâ ki tơtro vâ pơtối pơkuâ ngăn, rak ‘măn [ă pơtối mơnhông rơkong tơpui tơdjếi dêi kuăn ngo Rơđế rế hía rế le\m tro tâ tung hneăng ki ai hên khôi túa, vêa vong ing hên tíu ê tơmot tung kong pơlê hdroâng kuăn ngo akố.

H’Xíu H’Mok chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng