Xua ôh tá ai tơnêi pêi kâ, pôa Phạm Văn Bình, ối a cheăm }ư\ Ni, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak, pơkâ ‘no liăn tung păn mơnăn mơnoâ. A poăng tá hâi ai hên ki rơkê ple\ng mê pôa Bình bu păn 1 – 2 to ro lai. Klêi 2 hơnăm păn, hlo păn ro xo hơ’nêh ai pơxúa ăm rơpo\ng hngêi, pôa hiăng khên po rơdâ ‘no liăn păn 32 to ro, păn tiô ki rơkê ple\ng chal nếo.

Pôa hiăng xúa khoa hok kih thuât, sap ing tơdroăng rah xo hdrê troh rak ngăn, hbrâ mơdât pơreăng, tơmiât ‘măn kế tơmeăm che\m ăm ro. Troh nôkố, kơxo# liăn châ xo ing păn ro lai xo hơ’nêh tiô troăng krá tơniăn hiăng kum pôa châ xo liăn hên tâng pơchông [ă pêt hdrê loăng ton hơnăm ki ê. Pôa Phạm Văn Bình ăm ‘nâi:

Ro lai gá kân tâ, gá kơnâ tâ há. Maluâ drêng păn, tơbrêi tơbrêh khât, klêi kơ’nâi to lâi hơnăm hiăng hmâ păn mê á hlo tơdroăng ki rah xo păn ro lai gá tơtro khât [ă tơdroăng dêi cheăm nôkố.

La tối vâ păn châ tơ-[rê xuân athế ai tơdroăng ki ‘no liăn cheăng tơniăn, athế ‘nâi pêi tiô khoa hok kih thuât, athế [e#ng [eăn tung rak ngăn vâ ro hmâ [ă tơdroăng kong prâi hơ’lêh [ă hbrâ ví pơreăng xông tâ tú.

Hên kuăn pơlê, malối cho a tơring ki ôh tá khên pêt mâu hdrê loăng ton hơnăm, môi tiah Ea Kar, Ea Súp, Mdrak pơrá păn mơnăn mơnoâ môi tiah môi troăng hơlâ vâ rak tơniăn pêi lo liăn ăm dêi rơpo\ng hngêi tơná. Hên tơring xuân hiăng hlo nhên, păn mơnăn mơnoâ, kơpôu ro cho môi tung mâu troăng hơlâ vâ kâi mơnhông mơdêk ki xiâm tung cheăng kâ dêi tơring.

Tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak nôkố păn hiăng châ 50% kơxo# kơpôu ro, chu í. Hlo mâu tơdroăng ki pá xua yă tê ôh tá tơniăn, kơxo# liăn ‘no hên, kong prâi ôh tá tơniăn hnối ai tá pơreăng xông tâ tú rế hía rế hên, kuăn pơlê athế hbrâ tăng mâu troăng hơlâ vâ rak vế [ă păn mâu kơpôu ro, mơnăn mơnoâ tiô troăng krá tơniăn.

Pôa Lê Văn Thắng, ngế ki hiăng hên hơnăm păn ro xo hơ’nêh [ă păn ki hên, ăm ‘nâi:

’Na tơdroăng păn ro athế rak tơniăn krúa le\m kơdroăng, véa  tơmeăm kâ xuân athế châ rak tơniăn há, xúa tro khoa hok kih thuât [ă malối athế tơtro\ng troh tơdroăng rah hdrê ki dâi le\m, mê mơni kô châ tơ-[rê. Hdrối nah, vâi krâ nho\ng o tơmiât păn ro kơ’nêi a kong, mê nôkố ôh tá ai xếo tơdroăng ki mê.

 Nôkố xúa tơdroăng păn ro athế kroăng tung kơdroăng, athế rak ngăn, păn ro kơ’nêi ôh tá xê tơ’lêi piê kân. Xua ro ai chôu kâ, chôu pơtê, mê nếo xông kân le\m, pro tiô khoa hok vâi hnê’’.

Hbrâ tung păn mơnăn mơnoâ, hên kuăn pơlê a tơring Ea Kar hiăng tơru\m [ă dêi pó. Vâi tơpui tối tơdroăng ki rơkê ple\ng ăm dêi rơpó ‘nâi klê, po troăng tơru\m [ă mâu khu mơdró kâ vâ tăng tíu ki tê hơ’nêh ro. Tung tơru\m cheăng, khu mơdró kâ pôu râng dêi hnoăng cheăng tiâ mơnhên ‘na kih thua#t, tê hdrê [ă roê xo hơ’nêh mâm tiô pơkâ dêi kuăn pơlê.

Tung pơla mê, kuăn pơlê ki păn mơnăn mơnoâ athế pêi pro tro mâu tơdroăng pơkâ ‘na kih thua#t, rak tơniăn ki dâi le\m ‘na hơ’nêh mâm. Pôa Nguyễn Đức Hoan, ối a thôn 14, cheăm Ea Ô, tơring Ea Kar, ăm ‘nâi: Hdrối nah tá hâi tơru\m [ă ko\ng ti, mê ngin hmôu pơ tơru\m xêh [ă mâu khu ki tí tăng lăm roê a tơring. Drêng hiăng tơru\m [ă ko\ng ti mê ngin kal hdrê ki dâi le\m ko\ng ti tê ăm hdrê ki le\m gá pro tơ’lêi hlâu tâ ăm ngin. Malối cho tơdroăng ki tê, tơniăn yă liăn’’.

Kơvâ păn ro, mơnăn mơnoâ mơnhông mơdêk krá tơniăn gá tơdjâk hên tơdroăng: túa pơkâ, hdrê păn, kế kâ, kong prâi, xúa khoa hok kih thuât, kơchơ tê mơdró.

Túa pêi dêi hên rơpo\ng păn a tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak cho troăng prôk ki tro tung tơdroăng ki môi tiah dế ai nôkố. Tơdroăng kố kô kum ăm kơvâ păn mơnăn mơnoâ a Dak Lak mơnhông mơdêk tơniăn tâ nếo tung la ngiâ.

Vâ ai troăng hơlâ kum mơngế păn ro châ ‘nâi tơleăng nhên mâu tơdroăng ki pá puât ki dế trâm, nếo achê pơla kố.

Khu ngăn ‘na mơhnhôk pêi chiâk deăng tơnêi têa tơru\m [ă Khu ngăn ‘na pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê Dak Lak hiăng tơku\m po Hneăng hôp mơhnhôk pêi chiâk deăng @ pơxá: Mơnhông mơdêk păn mơnăn tơniăn ton tung pơla hyôh kong prâi hơ’lêh.

A hneăng hôp châ tơku\m po a tơring Ea Kar, hên kuăn pơlê hiăng lăm ngăn túa păn mơnăn mơnôa, tối mâu tơdroăng ki pá [ă ki ối tơvâ. Mâu ki rơkê, mâu khu rak ngăn, mâu khu mơdró hiăng tơbleăng mâu troăng hơlâ pêi pro vâ kơvâ păn mơnăn tơtro [ă hyôh kong prâi a kơpong Tây Nguyên.

A kố, ngế chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng kố ai êng Tie#n sih Trần Văn Khởi, Ngế pơkuâ tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng tơnêi têa ‘na tơdroăng kố.

Êng: Ô pôa ti lâi rôh kố Tíu xiâm ngăn ‘na mơnhnhôk pêi chiâk deăng tơnêi têa rah xo Ea Kar, môi tíu ki hơngế hơngo ing tíu xiâm kong pơlê Dak Lak vâ tơku\m po hneăng hôp hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng?

Pôa Trần Văn Khởi: Hmâ hlo hdrối nah ngin tơku\m po hneăng hôp krếo mâu khu cheăng ‘na khoa hok, mâu khu rak ngăn [ă malối cho kuăn pơlê pêi chiâk deăng, Tíu xiâm hnê mơhnhôk cheăng dêi mâu kong pơlê tung kơpong, tơku\m po hneăng hôp mơhnhôk pêi chiâk deăng a tíu xiâm kong pơlê.

La rôh kố, ngin tơku\m po a tơring Ea Kar xua ga ai hên tơdroăng: Ea Kar cho môi tung mâu tơring ai tơdroăng păn hên mơnăn hnối krá tơniăn, ai hên túa păn vâ kuăn pơlê lăm ngăn. Hneăng hôp dêi ngin klâ pro 2 hdrôh. Má môi, lăm ngăn mâu tíu ki păn, má péa hôp tơpui tơno a hngêi hôp kân.

Má péa, kố cho kơpong ai kăn pơlê rơkê [ă tơdroăng pêi chiâk deăng dêi kuăn pơlê ‘na pêi chiâk deăng tối tơchoâm, ‘na păn mơnăn tơtro [ă kuăn pơlê hâk vâ tơmâng xo ki rơkê ple\ng dêi kăn [o# kih thuât.

Tơru\m [ă hên tơdroăng tiah mê, ngin po hneăng hôp a Ea Kar, troăng hơlâ pêi dêi kuăn pơlê kơ-êng kô tiâ tơdrêng, tối nhên tơdroăng ki kuăn pơlê êng ki hâi teăm klê, ki tro tâ tơku\m po hôp a tíu xiâm kong pơlê.

Êng: Ô pôa, tung roh po hneăng hôp á hlo hên túa pêi cheăng, túa ki lâi mơnúa ki lâi khât. La nôkố kuăn pơlê tô tuăn ôh tá xê to ‘na hyôh kong prâi hơ’lêh mê ối ai tơdroăng hơ’lêh ‘na yă tê mơdró.

Păn mơnăn tơniăn tơtro [ă hyôh kong prâi hôm veăng ‘no hnoăng tơleăng mơnhên mâu tơdroăng ‘na yă tê há lơ ôh?

Pôa Trần Văn Khởi: Tơdroăng pêi pro [ă yă tê cho kal ‘nâng, ga thế tơru\m [ă dêi rơpó, la ki nhên tâ cho troăng hơlâ mơnhông mơdêk pêi pro gá phá tâ mâu troăng hơlâ ‘na yă tê. A kố, ngin vâ tơku\m po hnê tối túa pêi cheăng, tá troăng hơlâ to\ng kum, tá yă tê mơdró.

Tung pơla hyôh kong prâi hơ’lêh, tung pơla yă tê ai drêng tâk drêng chu, mê pin thế tơpui tơno [ă dêi pó tơbleăng troăng hơlâ ki lâi ‘na kih thuât, mâu troăng hơlâ ‘na to\ng kum, mâu troăng hơlâ ki lâi cho tơdroăng râ ki kân.

 Hnoăng cheăng dêi kơvâ pêi chiâk deăng la ngiâ kal thế pơkâ troăng hơlâ ki lâi kân tâ [ă Chin phuh lơ [ă khu xiâm. ‘Na kong pơlê ai mâu troăng hơlâ ki lâi, thăm nếo vâi krâ nho\ng o thế tăng troăng hơlâ ki hơ’lêh tuăn tơche\ng tơmiât [ă mâu troăng hơlâ pêi chiâk deăng păn mơnăn, pro ti lâi ăm mơdêk tơniăn ton. Kih thuât pêi thế rơtế [ă tơru\m tơtro.

Êng: Ô pôa tơdroăng tơku\m po hneăng hôp a tơring Ea Kar môi tiah pôa tối vâ rơtế [ă ki ai khât. Pôa tối ti lâi vâ gá tro khât ‘na păn mơnăn nôkố a Ea Kar?

Pôa Trần Văn Khởi: Tiô a hlo a tơring Ea Kar nôkố ai hên túa pêi cheăng tiô troăng hơlâ pro kơdrum deăng xúa tơdrêng ‘na khoa hok kih thuât [ă tơku\m po tro.

Má péa, mơjiâng mâu khu tơku\m kuăn rơpo\ng kuăn pơlê pêi chiâk deăng, môi tiah khu pêi cheăng tơru\m, kâu lak [o# rơtế [ă tơdroăng păn mơnăn, hiăng pro tơdroăng tơru\m cheăng hnê tối ăm dêi rơpó.

Má pái, ai hên túa pêi cheăng rơtế [ă păn mơnăn pêt loăng plâi, [ă ‘na kế drêh [ă hên túa pêi cheăng tơtro vâ kuăn pêi chiâk deăng troh hriâm tâp.

Hôm mơnê  kơ pôa!

 Hương Lý chêh

Katarina Nga prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng