{ă tơdroăng cheăng kâ cho pêi chiâk deăng [ă khôi hmâ cho chối báu a chiâk, mơngế Mnông Gar a [uôn Jiê Yúk, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, kong pơlê dak Lak ai hên mâu tơdroăng ki xối pleăng tiô hâi khế dêi báu. Tiah mê, sap ing rôh ki pơxiâm pêi tơnêi, troh mơdâ hdrê mê nếo troh poê xo báu [ă djâ troh a hngêi mê ai 3 rôh xối pleăng [ă 3 hneăng ki kal, tung mê, cho rôh ki pêi tơnêi, mơdâ hdrê, rôh ki báu hiăng xôk, rôh ki phiu ro báu hiăng vêh troh a hnôu lơ ối khe\n cho T^ng kâ báu nếo.

Kế tơmeăm hdroăng hbrâ tung rôh vâ xối

Pôa Y Krông Trie#t, a [uôn Jiê Yuk, cheăm Dak Phơi, tơring Lak, kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, kố cho mâu tơdroăng ki xôi pleăng kal khât mơhno tối tơdroăng ô eăng kloăng báu mê châ kuăn pơlê pơtó ăm hên rơxông [ă pơtối ối pơtó tiah mê tá troh nôkố.

‘’Khôi túa tơlá kố hiăng ai sap ing ton nah [ă pin mơnhên ngăn khôi túa tơlá ton nah mê [ă pơtối pơtó troh hâi kố, ôh tá chiâng lôi. Kuăn pơlê ngin pêi chiâk deăng mê vâi hmâ pro t^ng kố. Drêng xiâm báu nếo pơxiâm sôk vâi xối môi hdroh [ă kơ’nâi hiăng mơgêi rơnó poê xo mê vâi xối pleăng tơ’nôm môi hdroh nếo. Tiô khôi túa tơlá cho xối pleăng Xiăng vâ ai báu nếo, t^ng kâ báu nếo rêm hngêi pêi krê, hngêi ki lâi chía ai vâi poh chu, tâng kro mơdro\ng mê ai poh kơpôu, tâng ôh tá ai klâi mê vâi poh í’’.

Pôa pơchâu pro mâu tơdroăng ki xối mơhúa báu a chêng kông hnôu ‘măn báu

Tiô pôa Y Hai K[in, [uôn Jiê Yuk, tung mâu tơdroăng xối pleăng T^ng kâ báu nếo hmâ po a khế 12 riân tiô hâi mâ hâi rêm hơnăm, klêi kơ’nâi vâi krâ nho\ng o hiăng poê xo klêi dêi báu, tơmeăm khoăng, mâu rơpo\ng kô krếo pơchâu troh a hngêi xối [ă krếo thế vâi krâ nho\ng o, hdroâng hdrê troh veăng xối. Klêi kơ’nâi mê, tá pơlê kô rah xo môi tíu vâ rơtế tơku\m [ă ôu kâ mơgêi rơnó poê xo kế tơmeăm.

‘’T^ng kâ báu nếo dêi hdroâng kuăn ngo Mnông Gar po a khế 12 rêm hơnăm. Rơpo\ng lơ kuăn pơlê tung pơlê phiu ro châ xo kế tơmeăm khoăng, vâi pơxiâm xối pleăng báu nếo [ă mâu túa ki xối pleăng xeăng, xối mơhúa báu [ă mâu tu\m mâu hdrê pêt vêh [ă pơlê, cheăm vâ ăm pơlê, cheăm [ă rơpo\ng châ phâi tơtô plâ hơnăm. Xối pleăng báu nếo môi tiah kố mê xối pleăng a rêm rơpo\ng hiăng klêi mê pơlê cheăm tơku\m a hngêi hôp tơdjuôm ki lâi ‘lo, thôn pơlê ki hiăng rah xo môi tíu vâ tơku\m xối pleăng kâ báu nếo’’.

Tơdroăng xối t^ng châ xối tung idrâp chêng, hơkâ hơniâp ro

Drêng tơku\m po a rơpo\ng, xối pleăng kô châ pêi pro a hnôu báu dêi rơpo\ng ki mê. Tung xối pleăng ôh pá chiâng lôi mâu kế tơmeăm xối, môi tiah: kâng, kế tơmeăm pêi cheăng, 3 xiâm drôu, 1 to í, 1 to chu, 1 mo\ng hmê drôu, 1 kung kếo têa, 1 pâng phêa, mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki nếo klêi poê xo.

Mâu kế tơmeăm xối pleăng kố hiăng châ hbrâ sap ing hdrối. A hâi tơku\m po xối pleăng sap ing kơxo má, rêm ngế tung rơpo\ng hngêi pơrá ai hên h^n tơdroăng cheăng. Ngế ki pơkuâ hngêi kô hnê mơhno ăm mâu kuăn kơnốu lơ kơnốu pin xiâm drôu [ă pơchân kuăn kơdrâi lăm krếo thế vâi krâ nho\ng o, tung pơlê troh tơdjuôm tơdroăng ki sôk ro [ă rơpo\ng.

Nâ H’Tiếp Liêng Hot, [uôn Jiê Yuk tối, tơdroăng ki hbrâ tung rêm rơpo\ng hlo phiu ro, rơpo\ng ki lâi rế kro mơdro\ng mê tơdroăng ki hbrâ rơnáu rế nhên tâ.

‘’Troh t^ng kâ báu nếo, tơdah xo báu vêh tung hngêi mê hmâ ngế ki pơkuâ hngêi mê krếo thế pơchâu vâ xối. T^ng kâ báu nếo rêm rơpo\ng tơku\m po môi tiah kố mê pin veăng kum rơpo\ng pế kế kâ vâ krếo tơmối [ă hbrâ rơnáu kế tơmeăm ki vâ xối pleăng. Ki kal má môi cho hbrâ kế tơmeăm ki xối pleăng klêi mê pế kế kâ vâ kroế thế tơmối veăng a rôh xối pleăng. Tơdroăng ki hbrâ ngăn tiô kơ tơdroăng dêi rêm rơpo\ng hngêi, tâng rơpo\ng ki lâi kro mơdro\ng iâ mê tơdroăng ki hbrâ rơnáu gá chía ton iâ’’.

Drêng tâi tâng mâu kế tơmeăm ki vâ xối pleăng hiăng châ hbrâ tu\m vâ xối pleăng T^ng kâ báu nếo kô châ pơxiâm po. Ngế ki pơkuâ hngêi krếo thế pơchâu ‘nân a xiâm drôu má môi [ă têk mo\ng ki ‘măn hmê drôu xiâm, phêa ăm pơchâu. Pơchâu xối kô hlu\m idrâp sap ing phêa [ă pơchuât [ai xối vâ krếo mơhúa báu vêh a hngêi dêi rơpo\ng ăm rêm ngế ai ivá mo sêi [ă đi đo phâi tơtôu plâ hơnăm.

Tung rôh xối pleăng kố, mơheăm dêi í hmong kô châ pik a tâi tâng kế tơmeăm xúa tung rơpo\ng vâ mơnho tối mơhúa báu hiăng troh akố. {ă 3 to xiâm drôu, vâ xôi xeăng báu [ă ngế ki ôu ki apoăng cho pôa pơchâu, klêi mê, troh ngế ki pơkuâ hngêi [ă hdroâng hdrê. Xiâm ki má 2 cho krếo thế mâu nho\ng o tung pơlê [ă xiâm ki má 3 xúa vâ krếo khu ki to\n chêng tơgôu koăng [ă khu ki to\ng kum pế pơchên kế kâ a rôh xối.

Tơdroăng ki krếo thế ôu drôu klêi kô troh tơdroăng ki pik tơpoăng phái. Tơpoăng phái châ xo ing kloăng báu nếo pêi tơdjuôm [ă pôm ‘’M’bé’’ [ă ‘’Gưn ba’’, vâ pik a mâu kế tơmeăm xúa tung hngêi [ă mâu ngế tung rơpo\ng hngêi xối pâ ivá mo sêi, báu phái pêng păm. Pơtối mê, troh ngế ki pơkuâ hngêi kô djâ môi to kái kơpôu trêng pêng drôu xiâm [ă môi iâ hmê [ă hơ’nêh chu, í.

Pôa pơchâu kô ‘măn kế kâ a hnôu báu mê ok drôu xiâm sap ing ‘ngêi hnôu báu. Tơdroăng xối kố vâ pâ xeăng báu sap ing kố châ phêp xo báu ing hnôu vâ pêi chiâng phái pế hmê. Xối klêi, rơpo\ng hngêi ki mê thế pơchâu xối, mâu ngế ki châ kuăn pơlê loi nhuo#m tung pơlê ôu drôu xiâm, klêi mê pơhlêh dêi rơpó troh a mâu ngế ki ê. Pak^ng drôu xiâm, rêm ngế tơpui tơno dêi rơpó mâu tơdroăng ki ro, hmâng mâu tơdrá proâ [ă hơdruê xuâng tơru\m pơlê pơla.

Ôh ti xê to mơngế Mnông Gar, t^ng kâ báu nếo cho môi tung mâu tơdroăng mơd^ng pêi chiâk deăng ki ôh tá chiâng lôi tung rêh ối dêi hên hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên. Kố châ ngăn cho môi tung mâu tơdroăng cheăng khôi hmâ tung rơnó ‘’kâ plâ hơnăm ôu plâ khế’’ ối châ pơtó tá troh hâi kố.

H’Xíu Hmok chêh

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng