Mơngế K’ho tối tơdjuôm, mơngế K’ho Sre tối krê xêh hmâ loi dêi, tâi tâng mâu tơdroăng ki ai xêh môi tiah xok, mêi, tơro, kơblêa [ă mâu tơmeăm ki ê tâ tá, môi tiah nhâ, loăng, reăng, hlá, têa kroăng, ngo, têa plông, long, thăm nếo mâu tơmeăm ki ối tung hngêi môi tiah chêng, vó, mơnge\n mo\ng, hdro kân, hdro ku\n hdro kăng pơrá ai khu xeăng pơkuâ ngăn. Kố cho tơdroăng ki loi t^ng sap ing vâi krâ roh ton nah, ôh tá xê to mơngế K’ho mê ối ai hên mâu hdroâng ki ê a kơdung ngo Trường Sơn - Tây Nguyên, ngăn tiô kơ tơdroăng ki loi pơrá rêm to kế tơmeăm ki chiêng xêh tá tơmeăm mơjiâng pơrá ai mơhúa, ai xeăng pơkuâ rak ngăn.

T^ng xế báu hiăng hmâ pêi pro ing chal vâi krâ roh ton nah, sap ing hâi mơngế K’ho hiăng ‘nâi pêt báu klâng mê hiăng ai t^ng rơkâu xối kố. ‘’Nâl K’ho tối Sre’’ tơkéa vâ tối cho klâng. T^ng xế báu kố dêi mơngế K’ho Sre cho vâ rơkâu xối xeăng veăng kum ăm báu chiâng dâi le\m, báu re\ng kân, rơkâu pâ báu ki xế mê ôh tá tro kơnái kâ ‘nhê, ôh tá tro chêm po. Pôa K’Brẹp, 68 hơnăm, ối a pơlê Kròt Sớt, cheăm Bảo Thuận, tơring Di Linh, kong pơlê Lâm Đồng hơ’muăn tối:

‘’Sap ing ton roh vâi krâ nah hiăng ai tơdroăng t^ng rơkâu xối xeăng báu, vâi krâ-nho\ng o pói tơngah báu kô huăn chiâng dâi le\m, tơngah xeăng to\ng kum. Hdrối nah, vâi krâ-nho\ng o hmâ loi dêi, tơrêm tơmeăm khoăng pơrá ai khu xeăng pơkuâ ngăn. Khu xeăng cho ki xiâm vâ rak vế ngăn rêm tơmeăm khoăng, tung mê ai tá kuăn mơngế. Xua ti mê, kuăn mơngế xuân athế rơkâu xối xeăng vâ tơngah kô châ xeăng to\ng kum, mơdâ pêt báu chiâng dâi le\m, pói rơhêng tu\m tơdroăng pơrá pon mơhúa ăm dêi rơpo\ng hngêi [ă pơlê cheăm tơná’’.

Vâ rơkâu xối hdrối vâ xế báu, mơngế K’ho hmâ mơdâng kâng. Kâng ki mê ai môi to kâng ki kân, tơdrăng, xo\n, a ‘ngêi tâp 4 to kâng ki ku\n, xo\n, chong kơ’vong a’nâi vâ pơtih cho kơpâu báu môi tiah t^ng í hmong. Tơmeăm hdroăng cho í [ă drôu xiâm. Tâng rơpo\ng ki ‘nâ dah lơ ai xêh kế tơmeăm mê rơkâu [ă chu. Drôu xiâm klêi kơ’nâi châ lếo, [ă pôe mơheăm í a kâng ki hiăng mơdâng mê. Í klêi kơ’nâi pôe mơheăm, vâi xo mơheăm mê pik a kâng [ă mơngế krâ pơlê ki mê kô rơkâu xối xeăng. Í hmong ki xối xeăng mê vâi krâ kô lui xâk ga a klâng, pôh lơ âp, vâi ối xo klêa í ki hiăng âp chên ‘măn a djeăm, xơtâu ‘măn tâ tá kâng, pá xôp tơmeăm hdroăng vâi lêk, sâ [ă hlá priât kơbâng. Pôa K’Brỏh, 76 hơnăm, krâ pơlê Tôh kơpho# Kơ Ming, pơlê kân Di Linh, tơring Di Linh, kong pơlê Lâm Đồng, ngế ki hmâ rơkâu xối xeăng báu tối tiah kố:

‘’Ô khu xeăng, hâi kố ngin hiăng pơxiâm xế báu a klâng kố, xế tung mâu [ăng klâng kân ku\n, a tơnêi ki chiâng hơpok le\m kố, rơkâu pâ xeăng híu hơ-ui pôi tá ăm kong mêi kân, têa lu, ah hdrê kơ u\m’’.

Mơngế K’ho sap ing nah hmâ loi dêi, drêng mơdâ báu, vâi athế rơkâu xối xế báu. A plông ki mơdâng kâng mê, rơpo\ng ki ai klâng kô pêt hrốu ki lâk xo ing kong, ing hrốu ki mê ah kô pro the\n ăm kuăn kiâ ki kâ báu, tâng báu lơ tro kơnái kâ mê kơnái kô tro the\n châ, ing mê, kơnái kô ôh tá khên kâ hdrê báu. Tâng ai chêm lo kâ báu, chêm xuân tro the\n, ôh tá khên kâ ‘nhê báu. Ai mâu tíu ‘nâ, vâi hmâ ko te\ng hdrê hdrêng kông hrốu tơvât [ă hdrê báu ki hiăng hmo\ng rêi pa pêng kơtum ki ‘măn a k^ng ‘noăng klâng, xế têa drôu a kơpêng hdrê báu ki hiăng tơvât [ă hrốu ki hiăng rơkâu xối, vâ pôi tá tro kơnái kâ, chêm kâ ‘nhê hdrê báu, vâ ăm báu hmo\ng tơ’mô, le\m drêh kơbâng.

Mơngế ki xế báu a tíu ki xối xeăng dêi mơngế K’ho Sre cho ngế kơnốu lơ vâi rơtăm ai ivá mo sêi têi ‘răng. Vâi kơdrâi ôh tá khoh xế báu xua tiô tơdroăng ki hmâ loi dêi mơngế K’ho tối, vâi kơdrâi drêng mơhum kuăn ‘ne\ng, châ vâi ôh tá krúa, tâng vâi kơdrâi xế báu ah pro xeăng báu chiâng tăm nâ, ôh tá châ báu hên, báu kô tro kơnái kâ, chêm po, têa mêi mơhiu klúa lôi. Klâng ki xế báu ngăn tiô kơ [ăng klâng kân lơ ku\n mê vâi djâ hdroâng hdrê, nho\ng o veăng xế kum ăm rơnó xế báu châ re\ng klêi. Pôa K’Brẹp hơ’muăn tối:

‘’Hâi ki xế báu mê, rơpo\ng á kô rơkâu xối xeăng báu, tâng rơpo\ng ai tơbăng klâng kân mê á krếo djâ hdroâng hdrê, nho\ng o veăng xế. Rơpo\ng ki ai klâng xế báu kô hbrâ hmê, kơchâi, ôu kâ a k^ng klâng lơ a hơpăm, hơkôp klêi kơ’nâi hiăng klêi xế báu’’.

Hdrối nah, klêi kơ’nâi rơkâu xối xeăng báu, mơngế K’ho hmâ tơku\m po ôu kâ a k^ng klâng. La dế nôkố, klêi kơ’nâi vâi xế báu, vâi xuân ối rak tơdroăng rơkâu xối hdrối vâ xế, klêi mê, ah vâi prếo vêh a hngêi ôu kâ, krếo nho\ng o hdroâng hdrê rơtế ôu kâ hơniâp ro rơtế [ă rơpo\ng hngêi. T^ng rơkâu xối xeăng báu cho pói pâ khu xeăng kum ăm báu chiâng tơ’mô, dâi le\m. Khu kơnái kơnot, chêm chok ôh pá khên lo kâ ‘nhê hdrê, lơ drêng báu hiăng xông droh ta troh a rơnó pôe xo rơnó kơ’nâi ah, kong mêi têa ôh tá lân lu. Rơpo\ng hngêi châ pôe xo dê báu hên, kô ai tơdroăng phâi phok, niân nok. Pói tơngah xeăng báu kô kum ăm mơngế ki pêi klâng mê đi đo niân nok, ai ivá mo sêi têi ‘răng.

Nôkố, t^ng rơkâu xối hdrối xế báu dêi mơngế K’ho Sre ôh tá châ rak vế tiah vâi krâ nah, xua vâi krâ nho\ng o hiăng rêh kâ ối tiô chal nếo ki hloh hlê rơkê ple\ng. Maluâ ti mê, t^ng rơkâu xối xeăng hdrối xế báu dêi mơngế K’ho Sre cho vâ mơhno túa le\m tro tung mâu rơnó pêi chiâk deăng dêi mơngế K’ho Sre.

K’Brọp chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng