Pôa Nguyễn Văn Miên, a thôn Tân Lập, cheăm Ia Sao, tơring Ia Grai veăng tơru\m tung tơkêa pêt kơphế tơniăn ton troh nôkố hiăng mot tung hơnăm má 2. {ă [ăng tơnêi ai 3 ha, hơnăm kố nah pôa châ xo vâ chê 15 ta#n pơ’leăng [ă tiô tối hdrối hơnăm kô châ a kơlo ki hên tâ tâng vâ pơchông [ă hdrối nah. Tiô pôa Miên, drêng veăng tung tơdroăng tơkêa pêi, pôa châ hnê nhên ‘na mâu troăng hơlâ ki pêt pro ai pơxúa tơniăn ton môi tiah mơdêk xúa phon hưh cơ, kơdroh xúa phon vô cơ, xúa mâu pơkeăng xôh kơdê pơreăng tiô túa pơkâ 4 tro, lơ pêi pro tơdroăng ki tôh têa kơd^ng. Ing mê, rế kơd^ng liăn ngân ‘no hrê la ối dâi le\m ‘na kloăng kơphế xuân châ mơdêk hên:

‘’Rêm hơnăm ai to lâi hdroh po hneăng hôp pêt kơphế tơniăn ton mê á xuân pơrá veăng. Hdrối nah, pêi kơphế á xuân pêi tiô túa pêi ki tiah hmâ, pêi tiô tơdroăng ki tơná rơkê la sap ing veăng tung rôh po hneăng hôp mê xuân xúa tiô khoa hok, kih thuât, tiô tơdroăng ki pêi kơphế krá tơniăn ton. Xúa vâ mơdêk ki plâi kơtốu hên [ă ki dâi le\m dêi kơdrum kơphế’’.

Xuân veăng tung tơdroăng tơkêa pêt kơphế krá tơniăn ton, pôa Hồ Quang Hiệu, thôn Tân Sao, cheăm Ia Sao, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, klêi kơ’nâi tung pơla iâ khế la pôa [ă hên ngế kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng tung kơpong hiăng hơ’leh túa tơmiât pêt kơphế tiô troăng tơniăn ton. Lối 1 ha kơphế dêi rơpo\ng pôa hiăng ‘mâi vêh pêt drêng veăng tung tơdroăng tơkêa.

Ing rôh veăng tung hnê hriâm, pôa hiăng xúa mâu troăng hơlâ ki pêt krá tơniăn ton, sap ing tơdroăng ki pêi tơnêi troh rah xo hdrê, phon rơvât, pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng [ă tôh têa:

‘’Rêm rôh lăm hriâm vêh mê kuăn pơlê ki pêt kơphế xuân hơ’lêh hên túa tơmiât. ‘Na túa ki xúa pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, mê nếo troh túa ki rak ngăn, rơvât phon ăm kơphế gá tro tâ hên’’.

Ia Grai cho môi tung mâu tơring ki xiâm ‘na pêt kơphế dêi kong pơlê Gia Lai [ă vâ chê 20 rơpâu ha. Loăng kơphế hiăng châ pêt a kố lối 30 hơnăm [ă hên [ăng tơnêi nôkố dế tung pơla ‘mâi pêt, lơ nếo pơxiâm mot tung rơnó vâ krí xo.

Tiô jâ Bùi Thị Hằng, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an cheăm Ia Sao, tơring Ia Grai tối, kố cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu vâ to\ng kum kuăn pơlê pêi chiâk deăng xúa mâu troăng hơlâ pêt krá tơniăn ton tung kơdrum deăng kố. Ing mê, hên tơdroăng tơkêa to\ng kum kuăn pơlê ‘mâi pêt xuân môi tiah tê mơdró kơphế krá tơniăn ton hiăng châ tối tơbleăng a kong pơlê, kum pơxúa hên ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng:

‘’Mâu khế hơnăm achê kố, hên tơdroăng ki po lâm hnê hriâm ăm tơdroăng ki ‘mâi pêt kơphế [ă mâu túa pơkâ hnê mơhno, rak ngăn kơphế. Ing mê, kuăn pơlê hiăng hlê ple\ng [ă hơ’lêh túa pơkâ rak ngăn [a\ hdrê loăng kơphế [ă vâ ăm vâi krâ nho\ng pêt tiô túa ki krúa [ă tơniăn ton’’.

Pôa Trần Văn Chín, kăn pho\ pơkuâ Tíu pêi cheăng dêi kong ti Tơlo liăn Mascopex a Gia Lai ăm ‘nâi, cho tíu ki roê, tê kơphế tê mơdró ăm mâu kong têa ki kân tung lâp plâi tơnêi, ko\ng ti tơtro\ng troh mâu kế tơmeăm kơphế ki dâi le\m, tơniăn.

Xua mê, tíu cheăng dế pêi pro to\ng kum tơring Ia Grai rơtế [ă 3 tơring ki ê dêi kong pơlê Gia Lai tối tơbleăng pêt mơjiâng kơphế krá tơniăn ton. Tung tơdroăng kố, ko\ng ti rơtế [ă khu pơkuâ, kơvâ ki ai tơdjâk troh tung kong pơlê tơru\m tối tơbleăng [ă ki xiâm cho mơdêk ivá [ă túa tơmiât ‘na pêt mơjiâng ăm mâu rơpo\ng kuăn pơlê.

Klêi kơ’nâi 2 hơnăm tối tơbleăng, vâi krâ nho\ng o kơpong tơdroăng tơkêa hiăng rế hía rế châ achê [ă túa pơkâ pêt mơjiâng tiô troăng krá tơniăn ton [ă pơxiâm hlo ai pơxúa tơ-[rê:

‘’Ki xiâm dêi tơdroăng cho xua pơlê pơla, xua kong prâi tơnêi tíu [ă mơdêk ki dâi le\m [ă hdrê loăng kơphế. Pro tiah lâi vâ vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng pêt mơjiâng kơphế dâi le\m, tơniăn [ă kơd^ng kơxo# liăn ‘no hrê, mơdêk pêi lo liăn ăm vâi krâ nho\ng o ki pêi chiâk deăng’’.

Kơ’nâi kố, ngin ai tơpui tơno [ă jâ Lê Mỹ Trinh, Ngế pơkuâ [ơrô ngăn tơdroăng tơkêa bro dêi Tíu xiâm mơnhông mơdêk pơlê pơla (CDC), cho tíu ki pêi tơdroăng tơkêa bro ‘’Mơdêk ki krá tơniăn dêi tơdroăng pêi pêt kơphế ki pêi chiâk [ă kuăn pơlê a kong pơlê Gia Lai’’.

Tơdroăng tơkêa bro mơdêk pêi chiâk pêt kơphế krá tơniăn xua tíu pêi cheăng tơná tơru\m [ă tơbleăng a kong pơlê Gia Lai ai tơdroăng cheăng pêi ki kal ti lâi?

Jâ  Lê Mỹ Trinh: Tơdroăng tơkêa bro mơdêk ki krá tơniăn ‘na pêt kơphế [ă mâu rơpo\ng kuăn pơlê châ tơbleăng a 4 tơring dêi kong pơlê Gia Lai, cho ai tơring Ia Grai, tơring C|ư\ Sê, C|ư\ Pah [ă pơlê kong kơdrâm Plei Ku. Tiô tơkêa bro vâ ‘mâi hơ’lêh tơdroăng ki krá tơniăn ‘na pêt kơphế [ă môi tung mâu tơdroăng cheăng ki kal dêi tơkêa cho ‘mâi hơ’lêh pêt kơphế dêi kuăn pơlê, malối tơmâng troh tơdroăng xúa pơkeăng xoh kơdê oâ hdrong ki tơtro.

Ta troh nôkố, mâu pơkâ, hnoăng cheăng pơkâ pêi hiăng châ to\ng kum troh dâng lâi, ô jâ?

Jâ Lê Mỹ Trinh: Mâu tơdroăng cheăng dêi tơdroăng tơkêa bro cho hiăng mơjiâng mâu tơdroăng mơnúa ‘na pêi pêt kơphế krá tơniăn, mê cho 8 túa pêi cheăng a 4 tơring dêi kơpong pêi tơdroăng tơkêa. {ă mơjiâng 100 túa tah xok mơjiâng chiâng [ê tông [ă ai kuâ tât vâ tah mâu tơdrong ki kring vế tơmeăm xúa.

Pak^ng mê, mâu tơdroăng pêi pro ki ê dêi tơdroăng tơkêa bro môi tiah tơku\m po mâu lâm hnê pêi chiâk, pêt kơphế tơtro [ă hyôh kong prâi, hbrâ mơdât mâu ôa hdrong kâ ‘nhiê, xôh pơkeăng kơdê ôa hdrong. Ki xiâm dêi tơdroăng tơkêa bro cho 2.000 ngế kuăn pơlê mê hnăm kố nah tơdroăng tơkêa bro hiăng tơbleăng ăm 400 ngế kuăn pơlê.

Nôkố tơdroăng tơkêa bro tơbleăng hơnăm má péa, tung hơnăm má péa tơdroăng tơkêa bro tơku\m a mâu tơdroăng hnê tối, mơdêk hlê ple\ng dêi kuăn pơlê.

Môi tung mâu tơdroăng ki kal tung pêi pêt kơphế krá tơniăn châ tơmâng mê cho xúa phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong pro ti lâi ăm tơtro. Tung tơdroăng tơkêa bro, péa tơdroăng tơkêa kô châ tơmâng môi tiah lâi, ô jâ?

Jâ Lê Mỹ Trinh: Ki hdrối tơdroăng tơkêa bro ai tơku\m po lâm hnê, pơkâ dêi tơdroăng tơkêa bro ai 2.000 ngế kuăn pơlê mê tơdroăng tơkêa kô tơku\m po 80 to lâm hnê a tung 4 tơring dêi tơdroăng tơkêa bro. Tơdroăng tơkêa bro [ă mâu tơmeăm [ă tung pơla pơkâ mê kô ôh tá châ achê [ă tâi tâng kuăn pơlê ki pêi chiâk dêi kong pơlê Gia Lai.

Xua mê, ki hdrối cho tơdroăng pơkâ ai 2.000 ngế kuăn pơlê, kơ’nâi vâi cho mâu ngế ki pêi cheăng troh lâp lu mâu tơdroăng ki hlê tơdrêng [ă mâu tơdroăng mâu tơdroăng troh ki mâu tơdroăng tơkêa pro hiăng pro tung kơpong tơkêa bro [ă tâ tá. Pin ‘nâi a kong pơlê kố kuăn pơlê kơnôm to ing tíu ki tê tơmeăm mê hên tâ. Pơtih a kơdrum loăng ai ôa hdrong kâ lơ kal ‘na trếo kơhiâm mê kuăn pơlê lăm troh a tíu tê vâ kơnôm hnê tối vâ rôe pơkeăng tro tiu mâu ki tê mê hnê. Xua mê, tơdroăng tơkêa bro xuân kal tơmâng troh mâu tíu tê, hnê pơtâp ăm hriâm vâ hlê tơ’nôm, vâ vâi hlê hên ah vâi kô hnê tối tơtro ăm kuăn pơlê ki lăm rôe.

Tơdjâk troh pêi pêt kơphế krá tơniăn mê tơdroăng rôe tơmeăm ăm kuăn pơlê xuân kal châ tơmâng há, ô jâ?  

Jâ Lê Mỹ Trinh: Mê cho tơdroăng ki kal, pơkâ châ tơ-[rê dêi tu\m tơdroăng tơkêa kơjo kum ăm kuăn pơlê. Mê cho tơdroăng ki ti lâi ai veăng dêi Ko\ng ti veăng tơlo liăn Mascopex – cho tíu tê, rôe kơphế tung kong pơlê Gia Lai. Mascopex cho tíu pêi cheăng tơru\m dêi tơdroăng tơkêa bro [ă Mascopex [ă xuân tíu pêi cheăm ki tê tơmeăm ăm Grup kơphế tung lâp plâi tơnêi JDE. Ki xiâm dêi grup JDE to\ng kum ăm tơdroăng tơkêa kố cho vâ mơjiâng môi khu pêi cheăng mung xo tơmeăm hdrối krá tơniăn ton, ai tiô mâu pơkâ krá tơniăn ‘na hyôh kong prâi - tê mơdró – pơlê pơla ăm kuăn pơlê ki pêt kơphế tung kong pơlê Gia Lai.

Xua mê, pak^ng tơdroăng kơjo kum hnê kih thuât krá tơniăn, mê ối veăng kum, mơjiâng tíu rôe tơmeăm pê lo dêi kuăn pơlê. Tiah mê, yă tê kô châ to iâ [ă kuăn pơlê drêng lâi vâi pêi vâi pro tro tiô pơkâ pêi krúa kơphế.

Hôm mơnê kơ jâ hiăng tơpui tơno hâi kố.

Công Bắc chêh

Gương prếi Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng