Rơpo\ng pôa Nguyễn Xuân Túc, a thôn 2, cheăm Băng Adrênh, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak ai 1.300 xiâm tiu dế tung pơla ai plâi. Rơnó hdrối, xua tơdjâk dêi kong tô mơdrăng [ă tro hdrong kâ ‘nhiê,k mê tiu ôh tá ai plâi kơtốu hên, bu châ dâng 5 ta#n kloăng.

Pôa Túc ăm ‘nâi, apoăng hơnăm kố, Tíu xiâm hnê mơhnhôk pêi chiâk deăng kong pơlê Dak Lak tơru\m [ă Vie#n Khoa hok kih thua#t pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên to\ng kum rơpo\ng krâ ‘măn troăng ki tôh têa lo iâ ăm kơdrum tiu. Troh nôkố, kơdrum tiu hlo xông rơdêi le\m, ai plâi kơtốu hên. Tiô tối hdrối, kloăng tiu kô châ tâk péa hdroh tâng vâ pơchông [ă hơnăm nah:

‘’Sap ing hâi ki rơpo\ng á  krâ ‘măn troăng tôh têa lo i iâ troh nôkố, mê á hlo xiâm vâ hơ’lêh, ôh tá ai xếo tơdroăng ki toi klo\ng vâ tôh tơrêm xiâm tiu, phon ôh tá choi môi tiah hdrối nah xếo, kơxo# phon choi xuân kơd^ng tâ hdrối. Sap ing krâ ‘măn kơmăi, ngin hiăng chơ 3 – 4 hdrôh phon, kơdrum tiu nôkố hlo xông kân le\m, tơdâng ‘mô dêi rơpó ôh tá môi tiah rơnó hdrối nah’’.

Kố cho troăng ki tôh têa ‘nâi kơd^ng, xua mâu kih sư dêi Vie#n Khoa hok kih thua#t Pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên pro, tung tơdroăng ki hơ’lêh sap ing ko\ng nge# dêi Israel. Troăng kố ai môi to tíu ‘măn têa dâng 2 met kho#i châ hrik sap ing têa klôh. Têa sap ing tíu ki ‘măn kô châ ‘no troh a mâu xiâm tiu ho\ng troăng klo\ng tung tâp tung tơnêi.

Sap ing mâu klo\ng kố, têa châ xing xoăng troh a mâu klo\ng kơxu ki ku\n tơdjêp [ă mâu [ek tôh a xiâm tiu. Drêng kal rơvât phon, kuăn pơlê hơ’lâk phon ki kal vâ choi a tíu ki ‘măn têa, mê ah mơ’no môi tiah drêng pin tôh têa. Phon gá hiu tiô têa, mot tơ’mô troh a xiâm tiu.

Ngoh Nguyễn Xuân Ních châ to\ng kum krâ ‘măn troăng ki tôh têa kơd^ng kố ăm kơdrum tiu ai 800 xiâm ăm ‘nâi:

‘’Troăng kơmăi kố ai hên tơdroăng ki pơxúa, má môi pin ôh tá rovât phon lăm tâ tơrêm xiâm, mê nếo, choi phon ôh tá xâu kong tô, pin choi phon, pơkeăng hơ’lâk tung têa mê ah tôh. Măng t^ng kố nah, kong tô đi đo pin ôh tá toi klo\ng, [ek mê bu ‘no kơmăi tôh tê. Tâng pơchông [ă rơnó hdrối, á hlo xúa túa ki kố tung kơdrum tiu gá tro tâ.

Tiô Tie#n sih Lê Ngọc Báu, Kăn pơkuâ Vie#n Khoa hok kih thuât pêi chiâk deăng pêt kong Tây Nguyên tối, ko\ng nge# tôh têa lo i iâ [ă tơdroăng ki choi phon ing troăng têa, kum xiâm tiu xông kân re\ng tâ tâng pơchông [ă tôh têa, choi phon tiah hmâ.

Tâng ko\ng nge# kố châ xúa tung mâu kơdrum tiu ki nếo mê kô tơlêi hlâu, kum kơdrum loăng iâ tro oa hdrong kâ ‘nhiê, malối rôh krí xo tung hơnăm má 2. A mâu kơdrum tiu ki dế krí xo, tôh têa, choi phon tiô ko\ng nge# ki nếo xuân pro ai pơxúa ăm tơdroăng ki dâi le\m dâng 20%, tơdrêng amê hnối kơd^ng dêi liăn ngân ‘no hrê ki ê:

‘’Troăng ki tôh têa kơd^ng kố ai mâu tơdroăng ki tơ’lêi hlâu. Má môi cho kơd^ng kơxo# têa ki tôh dâng 20%, má 2 kơd^ng phon Kali [ă Urea xuân dâng 20%. Phon rơvât châ pơtroh sap ing mâu rôh tôh têa mê mâu tơdroăng ki lo hyôh ki le\m dêi phon, tơruih a hlá, a tơnêi xuân ôh tá ai. Malối châ kơd^ng hâi tôh cho kế tơmeăm tung têa chiâng vâ mơjiâng pro, kuăn pơlê chiâng vâ krâ ‘măn tiô túa ki tơ’lêi hlâu. Klêi kơ’nâi châ hnê mơhno dâng 1 chôu kuăn pơlê chiâng vâ roê [ă krâ ‘măn xúa tơdrêng tung kơdrum dêi tơná.

Ko\ng nge# tôh têa kơd^ng châ Vie#n Khoa hok kih thua#t Pêt kong Tây Nguyên séa ngăn sap ing ko\ng nge# tôh têa lo i iâ dêi Israel lối 10 hơnăm hdrối. Mâu kih sư dêi vie#n hiăng hriăn ngăn, pro hơ’lêh tơtro [ă mâu xiâm loăng pêt, tung mê ai xiâm tiu. Kơxo# liăn ‘no hrê ‘na troăng hơlâ kố ăm rêm ha dâng 50 – 60 rơtuh liăn, laga, tiô klo\ng chhá. Xúa troăng tôh kơd^ng kố, kuăn pơlê kơdroh hâi khế pêi cheăng tung pơla plâi ối ku\n, kơd^ng têa tôh, phon rơvât [ă kơxo# liăn ‘no hrê, tơdrêng a mê hnối rak tơniăn tơdroăng ki xông kân tơniăn dêi kơdrum loăng.

Tuấn Long rah chêh

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng