Hâk git tơdroăng rơngêi dêi hdroâng Jarai sap ing tơx^n nah, nâ Rmah H’Prăm, ối a pơlê Ia Bia, cheăm Ia Le, tơring Chư Pưh, kong pơlê Gia Lai ôh tá kho ki klâi ‘na tơdroăng drêng tối dêi tơná gâk git kơ tơdroăng ki hơdruê, rơngêi.

Nâ hơ’muăn tối, hơdruê êng tiâ dêi hdroâng Jarai hiăng mot tung mơheăm, tung chhâ, xua mê, drêng châ tâng kô git vâ rơngêi, nâ rơhêng vâ hlối tiâ tối ăm i tơxâng [ă hiâm mơno pói vâ châ hơdruê. {ă tơdroăng êng tiâ thăm rế tơtro khâp tâ nếo, rế git tâ nếo, trâu hơngế tâ drêng ai idrâp chêng, idrâp prôa, [ă iâ pló drôu xiâm hiăng mot vung vế iâ. Nâ Rmah H’Prăm tối tiah kố:

‘’Á gâk git ‘nâng tơdroăng hơdruê, rơngêi tiô tơdrá roh vâi krâ nah, rêm hdroh tơmâng idrâp chêng, idrâp prôa á rơhêng vâ hơdruê, vâ rơngêi hlối. Ai drêng ‘nâ, á tá hâi teăm ôu drôu ối kơxiâp, ối lim iâ ‘nôi. Drêng hiăng ai môi iâ pló drôu, tơmâng vâi rêi prôa, hmâng vâi to\n chêng mê á kô rơngêi hlối. Maluâ á tâ dêi châ rơngêi tá hâi teăm tơniâ to lâi ôh, la drêng châ tâng idrâp prôa, idrâp chêng, tung hiâm mơno á oh tá kâi gât, rơhêng vâ rơngêi hlối’’.

Na H’Prăm tối ăm nâi, drêng tâng ai môi ngế kơnốu hơdruê, lơ rơngêi ahdrối, nâ kô git vâ hơdruê tiâ hlối. Xua tơdrá rơngêi ga chôa ‘lâng, rơmuăn, mơhno tối hiâm mơno ki mơjo pâ dêi pó. Drêng ai pú hmâ, vâi ngoh nâ o troh a hngêi xah ôm hêi, klêi tơdah ôu kâ, mê nâ rơngêi êng tiâ, tối ‘na tơdroăng rêh ối, pêi cheăng dêi rơpo\ng hngêi tơná. Nâ rơhêng vâ ing tơdroăng ki pơto pơtih tung rơkong rơngêi mê, vâ chôu ‘măn ăm tung hiâm mơno pú hmâ, vâi ngoh nâ o, xuân rơhêng vâ vâi kơdeăn dêi tơná rơkê.

{ă mâu ngế ki apoăng troh a hngêi nâ, nâ Rmah H’Prăm xuân tơdah [ă rơkong rơngêi, [ă mâu rơkong rơngêi pơto pơtih tiah kố:

‘’Vâi hmâ pơto pơtih tiah kố ‘’Chêang ngoh hiăng mot tung kơchôk hngêi, ko\ng ngoh hiăng kuâ râng a péa hngêi á o. Chhâ êh ngoh hiăng mot tung leăn, chăn êh ngoh hiăng ối achê kơnoh on, la hngêi á o ôh tá ai í vâ poh ăm ngoh, ôh ti ai drôu xăng ‘mr^t vâ ăm ngoh ôu, ôh tá ai hât vâ ăm ngoh hrik i tơbrêi, ôh tá ai pôm kloăng vâ ăm ngoh châ ngăn i ro mâ’’. Xuân môi tiah tơdroăng ki pơxiâm hlo vâi siêm troh a hngêi, ai êng môi tơdroăng ki tơ’ló [ă rơkong rơngêi, pơtih: ‘’Ngiâ ngoh á tá hâi hmâ, inâi ngoh á tá hâi ‘nâi; ngoh cho môi ngế ing pơlê ing hơngế, pơlê ki ê troh akố roh apoăng’’, ti mê tê’’.

Rơngêi dêi hdroâng Jarai ga tơ’lêi vâ trối, tơ’lêi hriâm [ă tơ’lêi vâ tơmâng, xua tơdrá ga kơtâu ôh tá êa pá. La vâ rơngêi tro [ă ai tơdroăng pơto pơtih ga ôh tá xê ngế ki lâi xuân chiâng rơngêi [ă châ hên ngế vâ tơmâng.

Nâ Rmah H’Prăm hâk git rơngêi

Jâ Mep, ối pơlê Kenh Hmek, cheăm Ia Blư\, tơring Chư Pưh tối, hơnăm kố hiăng luâ 80 hơnăm. Jâ hơ’muăn tối, drêng ối têi nah jâ xuân hâk vâ rơngêi [ă hmâ rơngêi êng tiâ [ă mâu vâi rơtăm tung pơlê. Mâu ngế ki rơngêi [ă jâ rơxông ki mê nah, cho mâu ngế ki rơkê păng ‘nâng tung tơdroăng ki rơngêi [ă hlê ple\ng ‘na túa ki pơto pơtih. Tâng vâi rơngêi ôh tá pơto pơtih, jâ kô ôh ti vâ tiâ, [ă ôh tá rơngêi xếo [ă mâu ngế ki mê. Xua tơdroăng ki rơngêi [ă pơto pơtih kal athế tơtro tơ’môu dêi pó, mê cho túa ki vâ rơngêi, mơđah ăm vâi vâ tơmâng. Jâ Mep ai tối tiah kố:

‘’Tâng pin rơngêi [ă pơto pơtih tro tơdroăng, rơtế ai tơdroăng tơche\ng tơmiât mê klêi tơmâng pin kô tâ phoih tung hiâm tuăn, chiâng rơrêk tung hiâm mơno. Tâng rơngêi ôh tá tro tơdroăng, pơto pơtih ôh tá tơ’ló kô ôh tá hlê ple\ng dêi pó, túa ki rơngêi hdroâng kuăn ngo ga ti mê. Ti xê hmôu pơ rơngêi, pơto pơtih pêng chêa pêng d^ng, la ôh tá tơtro xuân ti ‘nâi klê ki klâi, ôh tá mot tung hiâm mơno rêm ngế. Pơtih vâ pơto tối ‘na ivá chal nếo, tơdroăng ki tơhmâ pơla khu droh rơtăm ‘’Hiâm mơno rơrêk môi tiah kâu vâ rơnôa mâ khế, khu kuăn ká klê tơdúa tung têa, reăng kơchâi Djoh, plâi Teng Neng lo reăng, kơ’muăn plâi …

…Athế pơto pơtih tro tiô túa ga, tâng pơto ôh tá tro tơdroăng mê kô ôh tá ‘ló. Pơto pơtih pro ti lâi vâ ai rơkong tơpui ki xêt, kơnâ vâ tơpui tối ‘na tơdroăng ki xiâm ga mê. Ngế ki rơngêi rơkê tơpui ki klâi xuân tơtro [ă tơdroăng vâ pơto pơtih ‘na tơdroăng mê. Tâng pơto pơtih ôh tá tro tơdroăng mê tá hâi teăm rơkê păng ‘nâng. Ngế ki rơkê tung rơngêi athế ai tuăn ngôa [e\ng [eăn, hloh rơkê, ngế ki rơngêi ôh tá tro tơdroăng lơ rơngê plâ hâi xuân ôh tá kâi hloh klê ki klâi, tí ‘nâi tot pơtê drăng lâi’’.

Tung tơdroăng rêh ối chal nếo nôkố, rơngê Jarai ôh tá ai tíu ki vâ hơdruê mơđah hên h^n môi tiah hdrối nah. Maluâ ti mê, tơdroăng rơngêi êng tiâ dêi pó xuân cho tơdroăng hơdruê êng tiâ ki mơhno tối ‘na hiâm mơno ki tơtro, rơ-eăng ro má môi tung mâu hâi leh mơd^ng, leh kân dêi pơlê pơla [ă rêm rơpo\ng hngêi. Bu tiâ tiah kố, mâu ngế ki chiâng rơngêi ting ting, malối kal athế pơto pơtih ăm i tơtro, ăm i ro, tơ’ló, rơ-eăng rế hía rế iâ. Kố cho ki le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, kal athế pơtối châ rak vế tung tơdroăng rêh ối, pêi cheăng rêm hâi dêi hdroâng Jarai, la ngiâ xuân kal athế châ pơtối mơnhông mơdêk hên tâ.

Nay Jek chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng

Po ngăn [ai má môi, drăng kố:

http://vov4.vov.vn/Xodang/mohno-tua-lem-tro-van-hoa/tobleang-toi-na-todra-ting-ting-adoh-todam-dra-hdroang-jarai-kong-pole-gia-lai-c1353-137612.aspx