Khu mô đô̆i kong pơlê Dak Lak mơjiâng hâi lơ 23/9/1945, klêi kơ’nâi ƀlêi trâng dêi Kăch măng Khế Tơheăm. Ing mâu hâi apoăng, pá kơdâm hlá cơ kăch măng, kố cho khu ki xiâm hiăng rơtế mô đô̆i ƀă kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo Tây Nguyên khên tơnôu, pro chiâng ƀlêi trâng Ƀuôn Ma Thuột roh toh mê nah, po ăm roh Xông tơplâ xâ rơnó Hơngưi 1975, kum kal khât tơleăng lĕm tâi tâng peăng hdroh Tơnêi têa, môi tuăn tơnêi têa. Pôa Lê Chí Quyết, Phŏ Kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng kong pơlê Dak Lak, vêh pâ: Ƀlêi trâng Buôn Ma Thuột hiăng chiâng um mơhno bâ eăng ‘na tơdroăng khŏm mơ-eăm dêi khu lêng ƀă kuăn pơlê pin.

‘’Hiêm mơno mô đô̆i hdrối vâ mot tơdroăng tơplâ hiăng hbrâ inhên, râng krá ƀă plâ troh tâi tâng mâu roh plâ hnó dêi lêng kong têa ê, rak krá tơdroăng châ tơƀrê dêi roh plâ ƀâ. Tâi tâng mô đô̆i, khu lêng kuăn pơlê chính Đảng, khu lêng Viƀan khu mô đô̆i pơkuâ hiăng hbrâ troăng tơmiêt pêi inhên, prôk cho ƀlêi trâng, khŏm mơ-eăm djâ vêh tơdroăng ki ƀlêi trâng’’.

Klêi kơ’nâi hâi tơnêi têa môi tuăn chiâng môi, rơtế ƀă hnoăng cheăng rơnêu kế tơmeăm khoăng xua tơplâ xâ, tơniăn tơdroăng rêh ối, gâk kring kơpong tơnêi, khu mô đô̆i kong pơlê pơtối tơrŭm ƀă kong têa Lếo, Kul pơtrui rup khu lêng tơtrâ, gâk kring tơkăng kong, kum pú hmâ tơniăn tơdroăng rêh ối. A mât trâ̆n nếo, mâu tíu cheăng hiăng thăm veăng pro tơniăn tơdroăng tơplâ xâ, mơjiâng tíu pêi cheăng kal kí, pro krá tơniăn gâk kring tơnêi têa – gâk kring tơniăn pơlê pơla, kum djâ Dak Lak chôa ‘lâng tơniăn ƀă mơnhông mơdêk. Đăi tă Phạm Hồng Sơn, kăn pơkuâ Khu xiâm pơkuâ mô đô̆i kong pơlê hơ’muăn:

‘’Ing pơkuâ dêi Đảng, pin hiăng tơkŭm rak krá tơniăn tơkăng kong ƀă pơtrui rup hbrâ mơdât khu tơtrâ khu kăn pơkuâ cho khu Fulro; veăng hnoăng cheăng kum pú hmâ tơleăng lĕm. Ing mê troh nôkố khu lêng kong pơlê Dak Lak hiăng ai tơdroăng ki xông kân tơxâng ‘nâng’’.

Rế pêi hnoăng cheăng mơjiâng khu lêng, pro krá tơniăn gâk kring tơnêi têa, khu lêng kong pơlê ối pro ki xiâm tơdroăng mơhnhôk kuăn pơlê, rŭm păng ‘nâng ƀă kuăn pơlê, ối tung kong pơlê pêi cheăng tung kong pơlê. Hên troăng pêi dêi mô đô̆i hiăng lôi ăm tơdroăng ki pâ vê trâu tung hiêm mơno kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo. Pôa Y Tum Ayun (aê Bân), ngế ki kuăn pơlê loi tơngah a ƀuôn Ea Tuk, cheăm Cư Pơng, tối ăm ‘nâi: mô đô̆ivêh a pơlê ôh tá xê to kum kuăn pơlê mơnhông cheăng kâ, mơjiâng hngêi trăng, troăng klông, mê ối achê, tối ăm dêi pó, mơhnhôk kuăn pơlê pêi lĕm tro troăng pơkâ pêi, troăng hơlâ.

‘’Mâu đông lêng mô đô̆i pro nhŏng o ƀă pơlê. Ngin ối achê kŏng ti 15 – mô đô̆i cheăng kâ châ tŏng gum hên ‘nâng, sap ing 15 – 20 hơnăm hdrối hiăng châ tŏng gum hên tơmeăm ăm pơkeăng, ếo hơtô, klêi mê mâu hâi leh, têt mê xuân tŏng gum pơlê, rêm hơnăm tơmâng lăm kơ-êng mơhnhôk mâu rơpŏng, ki má lối cho rơpŏng kơklêa kơtiê, mâu kơxuô tơmeăm hiêm mơno mơhé kŭn laga kơnâ ‘nâng’’.

Ôh tá xê to rêh ối rŭm ƀă kuăn pơlê, khu mô đô̆i kong pơlê ối djâ troăng ahdrối tung mâu tơdroăng tŏng gum, tŏng xo, kum kuăn pơlê rơnêu kế tơmeăm tơ’nhê xua kong prâi pro, hbrâ mơdât pơreăng. Um ‘’ếo lêng’’ prôk troh a tíu a ko thăm rế pro eăng bâ hiêm mơno lĕm ‘’Mô đô̆i Pôa Hồ’’, mơnhên ki khên tơnôu tung rêm hnoăng cheăng, ing hnê pơtâp, hbrâ rơnáu tơplâ troh veăng mâu tơdroăng xua pơlê pơla. Pôa Nguyễn Đình Trung, Kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng kong pơlê, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ŭy Mô đô̆i kong pơlê Dak Lak mơnhên:

‘’Khu râ kăn pơkuâ Đảng tung khu lêng kong pơlê hiăng kêi đeăng lĕm tro mâu hnoăng cheăng, hbrâ tơbleăng ăm kong pơlê pêi pro mâu hnoăng cheăng ‘na khu mô đô̆i, gâk kring tơnêi têa; mơdêk mâu ivá gâk kring tơnêi têa, mơjiâng khu pêi cheăng  hbrâ rơnáu tơplâ. Khu kăn ƀô̆, đảng viên, mô đô̆i, sih quan tung khu lêng kong pơlê đi đo mơdêk ki khên tơnôu kal kí, tơxâng ƀă inâi Mô đô̆i Pôa Hồ’’.

Mot a rơxông pơhlêh nếo, khu mô đô̆i kong pơlê tơtrŏng mơjiâng chính quy, chôa ‘lâng tiô rơxông nếo. Mơjiâng khu pêi cheăng Đảng krúa lĕm, krá rơdêi; mơdêk ki rơkê hnê pơtâp, hbrâ rơnáu tơplâ; po rơdâ tơpui kâ ƀă kong têa ê ‘na gâk kring tơnêi têa, kum hên rak krá tơniăn tơkăng kong, pro krá tơdroăng tơrŭm môi tuăn nhŏng o ƀă mâu kong pơlê pú hmâ Mondulkiri, Ratanakiri dêi Kul, Chính ŭy Khu xiâm pơkuâ Mô đô̆i kong pơlê tối ăm ‘nâi:

‘’Ngin hâk tơngăm ‘nâng ƀă khôi hmâ 80 hơnăm mơjiâng, tơplâ, ƀlêi trâng ƀă xông kân. Kố cho ivá vâ ăm rơxông hâi kố pơtối pơtó pôa pâ mơjiâng khu mô đô̆i kong pơlê hiêm mơno lĕm, kơhnâ rơkê, hbrâ rơnáu tơplâ ƀlêi trâng tung rêm tơdroăng. Pơtối mơnhên kô cho khu cheăng kal kí, khu mô đô̆i tơplâ môi hiêm mơno ƀă loi tơngah, gâk kring Đảng, khu râ kăn pơkuâ kuăn pơlê kong pơlê tung pêi pro péa hnoăng cheăng pêi ton xŏn mơjiâng ƀă gâk kring Tơnêi têa tung rơxông nếo’’.

Ƀă mâu tơdroăng ƀlêi trâng kân ƀă mâu tơdroăng châ tơƀrê rơkê hôm má môi, khu mô đô̆i kong pơlê Dak Lak hiăng châ Đảng, Tơnêi têa diâp inâi Ngế khên tơnôu khu mô đô̆i kuăn pơlê, diâp hên pri ki kơnía môi tiah Medái Hơlŏng trĭng, Medái Hồ Chí Minh, Medái Quân công, Medái Gâk kring Tơnêi têa... Mơnhông khôi hmâ, khu mô đô̆i kong pơlê hâi kố pơtối chêh chiâng mâu troăng prôk nếo, ƀă hiêm mơno pôu râng hnoăng cheăng, tơdroăng ki pleăng hnoăng cheăng ôh tá pơ’lok ƀă khŏm mơ-eăm rak tơdroăng tơniăn lĕm ăm kuăn pơlê, kum mơjiâng Dak Lak mơnhông krá tơniăn, kro mơdrŏng lĕm, rơkê./.