Tung môi tíu ôu kơphế kŭn a troăng Lê Duẩn, bêng Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, nâ Huỳnh Thị Thanh Thủy tối tôu tuăn drêng tâng tơdroăng ki hên troh tâ̆n kơphế tơpoăng hơ’lâk alâi, prá, trếo pơkeăng châ hlo nôkố a kơpong ki xiâm dêi kơphế dêi peăng tơdế Tơnêi têa – Tây Nguyên:

“Tối tơdjuôm ƀă á kơphế drêng lâi xuân athế ai. Rêm kơxo má cho hơ’lâk ôu kơphế ăm tá tơná ƀă ăm tá rơpŏng hngêi hlối mê nôkố tâng tối ‘na kơphế ôh tá krúa ƀă hên tơdroăng ki ê môi tiah kố mê á tôu tuăn khât. Tơdroăng kố athế ai kơ koan ki ai tơdjâk veăng tăng ngăn ôh ti xê tiah kố kuăn pơlê môi tiah kuăn kiâ, ôu hiăng ton ôh ti xê ai tơdjâk klâi troh ivá châ há lơ ôh”.

Ôh ti xê to nâ Thủy, ngoh Trương Lê Quân a bêng Ea Kao, kong pơlê Dak Lak xuân xâu drêng roê kơphế tơpoăng rôh kố:

“Á hmâ ôu kơphế mê đi đo roê kơphế ki châ vâi loi, ai mơéa mơnhên. La pơla kố nah kŏng an châ hlo môi rôh pro kơphế ki ôh tá xê khât tung mê ai inâi ki hiăng châ OCOP, pro á xâu, tôu tuăn khât”.

Dak Lak châ pơxá inâi cho tíu pêt hên kơphế, ƀă ƀăng tơnêi pêt lối 210 rơpâu ha, kơphế châ 500 rơpâu tâ̆n rêm hơnăm. Kơphế Ƀuôn Ma Thuột hiăng châ hbru ăm tíu hnê mơhno tơnêi, tối rơdêi inâi Robusta dâi lĕm khât dêi Việt Nam.

Laga, mâu rôh kơphế hơ’lâk alâi, prá, a Phú Yên (hdrối nah) nôkố cho Dak Lak lơ a Gia Lai, ƀă lối hrĭng kilogram chiâng kơphế ôh tá dâi lĕm ƀă hên ki ê dế pro kuăn pơlê chiâng ôh tá vâ loi xếo tung tung tơdroăng vâ roê ôu.

Ki tôu tuăn má môi, ai mâu khu mơdró kâ lu lêa xuân ối krâ inâi “OCOP”, “kơphế krúa”, “cho kơphế kơhiâm dêi kong pơlê”, tung pơla tơdroăng ki klêi kơ’nâi séa ngăn tá hâi kơtăng. Ki khât kố pơkâ mơ’no pơloăng mơ’no kân ăm mâu khu mơdró kâ pêi cheăng kâ tơdrăng. Pôa Trần Đình Trọng, Kăn pơkuâ. Môi khu pêi cheăng tơrŭm pêt kơphế lĕm a Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Yă kơphế dâi lĕm khât nôkố dâng 200 rơpâu liăn tung môi kg. Tung pơla mâu tíu pro kơphế hơ’lâk bu ‘măn 10% kơphế, u ối cho prá, alâi, kế ki ê mê yă tê bu lối 100 rơpâu liăn tung môi kg, thăm nếo ai tíu ki ‘nâ bu 90 rơpâu liăn tung môi kg. Ngế ki ôu hlo rơpâ mê vâi roê, mê vâi chiâng tŏng ăm kơphế ki ôh ti xê khât mê. Tơdroăng kố pro pá ăm ngin drêng tăng tíu tê ăm mâu kơphế krúa tung tơnêi têa”.

Nôkố, túa pơkâ tro kih thuât ƀă kơphế tơpoăng kơ-óu uâ a Việt Nam xuân tá hâi kơtăng tâng vâ pơchông ƀă túa pơkâ môi kơvâ rơtal dollars. Pơkâ ‘na hàm lươ̆ng cafein hên má môi cho 1% ki hên cho athế ngăn a mơéa, tá hâi ai troăng hơlâ klêi séa ngăn đi đo, tung mê ai túa pơkâ pơxâu phâk tá hâi kơtăng. Hên tơring cheăm hbru mơéa OCOP ngăn tung hồ sơ dêi mâu kơphế, tá hâi séa ngăn kơtăng ki dâi lĕm sap ing ki ai khât drêng tê tung kơchô tê mơdró.

Pôa Trịnh Đức Minh, Kăn hnê ngăn Tơrŭm Kơphế Ƀuôn Ma Thuột, tối tiah kố rơhêng vâ rak krá tíu ối tíu pêt kơphế hên má môi, athế hbrâ mơdât tơdroăng lu lêa sap ing apoăng:

“Ki hdrối tâ, kal thăm séa ngăn, lăm ngăn ki dâi lĕm dêi tơmeăm đi đo, kơtăng vâ drêng pêt mơjiâng chiâng tơniăn. Tŏng gum khu mơdró kâ mơjiâng pro troăng t ăng ‘nâi xiâm kối tơdrăng tro, tơrŭm krá pơla kơ koan pơkuâ ngăn, tíu pêi cheăng tiâ mơnhên ƀă kuăn pơlê pêi chiâk. Tơdrêng amê hlối mơdêk ki hlê plĕng dêi ngế ki roê kâ vâ vâi ‘nâi túa ki rah xo kơphế xêt, lĕm, ai inâi xiâm kối”.

Môi kơ’lo kơphế “krúa” ôh ti xê cho tơdroăng ki kơhiâm, mê ối cho hnoăng cheăng pôu râng rak vế ivá ăm ngế ki ôu, rak vế tơdroăng loi ăm mâu inâi Kơphế Việt Nam tối tơdjuôm ƀă Kơphế Ƀuôn Ma Thuột tối krê. Bu drêng tơdroăng loi châ rak, Dak Lak ƀă mâu kơpong pêt kơphế tung lâp tơnêi têa nếo châ mot tung troăng prôk mơnhông krá ton.