Tơnêi tơhnâp a Lâm Đồng ƀă Gia Lai tung mâu hơnăm hdrối kố nah ăm hlo ôh ti xê to ai xiâm ing kong kế mê ối ing peăng kuăn mơngế pro. Mâu kơpong tơ’lêi tro tơnêi tơhnâp, hdrối mê xuân ai gu ok tơnêi, kui, mơjiâng pro. Ing tơdroăng ki ai khât mê, kô hlo tơdroăng kal vâ tung Hlá mơ-éa chêh tơbleăng Kal kí pơtroh ăm Hneăng hôp má 14 ‘na “pê klêi tơdrêng luât pơkâ, luât tŏng gum, pơkâ hdró rak ngăn tơmeăm khoăng ƀă hbrâ ví xía vâ kong prâi pro ôh tá tơniăn, hyôh kong prâi hơ’lêh” cho khât pâng ‘nâng.

Ƀă ki hbrâ mê kal pơxiâm ing tơdroăng tối tơbleăng, ôh ti xê to tối tơbleăng ăm ‘nâi hdrối ‘na kong prâi, hyôh kong prâi hơ’lêh mê tối tơbleăng hdrối tă tơdjâk hyôh kong prâi a mâu tơmeăm khoăng, tơdroăng tơkêa bro.

Tiô pôa Nguyễn Hoài Dương, Kăn pơkuâ ngăn pêi chiâk ƀă Mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak (nôkố cho Khu xiâm ngăn ‘na  Chiâk deăng ƀă Hyôh kong prâi), tối tơbleăng hdrối tro kô kum hbrâ ví kong prâi pro ôh tá tơniăn, hyôh kong prâi pơ’lêh lĕm tâ:

“Pin hbrâ rơnáu ing mâu tơdroăng tối tơbleăng hdrối, séa ngăn mâu tơmeăm khoăng ki nhôm tơnêi kô tro tơhnâp, vâ tơkâ luâ xơpá, ‘mâi rơnêu teăm tơdrêng. Thế ngăn tơdroăng rêh ối tơdjuôm ƀă hyôh kong prâi pro ôh tá tơniăn cho môi troăng hơlâ mơnhông tơƀrê, tơkéa vâ tối rah xo loăng plâi pêt tơtro ƀă tơnêi, xúa têa toh kơdĭng, xúa kŏng ngê̆ ki dâi lĕm vâ hmâ ƀă hyôh kong prâi ".  

Tung tơdroăng Tối tơbleăng Kal kí, pơtroh ăm hneăng hôp Đảng rôh má 14, tơdroăng cheăng pêi mơdât  kơdroh hên túa sinh hok, kring vế, ‘mâi mơnhông mâu nhâ loăng kuăn kiâ, malối cho hê̆ sinh thái kong, xuân hiăng châ pơkâ. A kơpong Tây Nguyên, tâng tơnêi tơhnâp cho rôh tơ’lêi hdrối, mê hía kong cho ki xiâm. Hrĭng  rơpâu ha kong tro hdi xo hiăng ton plâ péa chât hơnăm. Tung pơla mê, mâu ki cheăng rak ngăn loăng kong bú iâ mơngế, mâu rak ngăn loăng kong pâ pơtê cheăng rế hên, mê mâu kơvâ hnê hriâm rak ngăn kong rêm hơnăm bú tơ’nôm iâ mơngế chêh inâi tơ’noăng mot hriâm.

Pôa Nguyễn Quốc Hưng, Ngế pơkuâ rak ngăn Kong dêi kong pơlê Dak Lak  tối tiah kố, riên ta drêng ai luât pơkâ, luât tŏng gum vâ rak ngăn kong, mơdât ki kơdroh hên túa sinh hok, xuân thế ai tŭm mơngế vâ tơ’noăng mot hriâm. Mâu kăn ƀô̆, mâu ngế pêi cheăng ‘na kơvâ rak ngăn kong cho mâu ngế ki ối a xiâm pêi tơdroăng cheăng, kum mâu tơdroăng pêi cheăng châ tơƀrê tro luât ‘na tơmeăm khoăng, hyôh kong prâi. Xua mê, bú to ‘mâi hơ’lêh tơdroăng pêi cheăng, tơ’mot mơngế rak ngăn ƀă mơnhông pêt kong,  mâu tơdroăng pơcháu cheăng pêi ‘na hyôh kong prâi nếo pê klêi:

“Nôkố tơdroăng ôh tá ai tŭm mơngế pêi cheăng cho tơdroăng ki kân. Ngin thế râh ăm lăm pêi cheăng, mơnhông hnoăng cheăng rak ngăn pơla mâu kơpong, mơhnhôk mâu nhŏng o mơ-eăm rak ngăn, la ki ton ta ah thế ai luât pơkâ tŏng gum tơtro mê nếo kâi vâ râk mơngế pêi cheăng”.

Ƀă troăng hơlâ “mơnhông rơdêi tơdroăng tê mơdró ‘na on tơhrik, tơmeăm khoăng tung kơdâm tơnêi ƀă kơlo carbon”, châ chêh tối tung hlá mơ-éa tơbleăng kal kí, Tây Nguyên hiăng ai mâu hvêa prôk ki ahdrối. A Dak Lak, pakĭng mâu tíu mơnúa hiăng pê klêi ‘na tơdroăng pêt báu netzero carbon, mê ối ai tơdroăng “Mâu tíu lăm ngăn krá tơniăn ton’’, châ tơbleăng a lối 23.000 ha kơphế a Krông Năng ƀă Čư̆ Mgar.

A kố, kuăn pơlê châ hnê pêt kơdroh mơ’no têa ‘mêi, mơdêk pê lo hên, hlối veăng ƀă kơchơ mơdró carbon tung la ngiâ. Tiê̆n sih Phạm Công Trí, ngế rơkê pơkuâ ‘na mâu tíu lăm ngăn krá tơniăn ton, tối tiah kố:

“Dak Lak ai hên ki tơ’lêi hlâu vâ veăng ƀă kơchô mơdró kơlo  carbon. Kong pơlê ai mơngế rơdêi pêi cheăng tí tăng ‘nâi plĕng, kong ƀă pêi chiâk tơvât ƀăng tơ’lêi hlâu vâ rơtế cheăng kâ troh pơkâ kơdroh mơ’no tah hyôh ‘mêi”.

Tây Nguyên cho kơpong ‘na kơnhŏng dêi mâu kơpong ki kân vâ lo peăng miền Trung ƀă Đông Nam Bộ. Xua mê, hên mâu ngế rơkê tối, kal ai luât pơkâ tơrŭm pơla mâu kơpong rak ngăn tơmeăm khoăng têa ƀă hyôh kong prâi, vâ troăng hơlâ tơnêi têa châ pêi  khât  a tơrêm cheăm kong pơlê. Tiê̆n sih Trần Ngọc Thanh, Ngế pơkuâ Hngêi trung Đại học Đông Á, tối tiah kố:

“Rơtế ƀă ‘mâi mơnhông kong ƀă ôm hyô tung kuăn pơlê, ôm hyô ngăn nhâ loăng kong kế kô pro pơxúa khât ăm kuăn pơlê. Hên tơnêi têa hiăng pêi châ tơƀrê tơdroăng mê. Tâng pêi tro, Tây Nguyên kô hlối rak kong, hlối mơnhông nhâ loăng kong kế - môi troăng prôk krá tơniăn ton”.

Ing tơdroăng ki ai khât dêi Tây Nguyên, kô tối, troăng ki má 9 dêi Tơdroăng chêh tối tơbleăng Kal kí pơtroh ăm hneăng hôp má 14 hiăng pro tro ki khât ƀă troăng prôk. La vâ troăng hơlâ ki kân mê tơ’lêi xúa pêi pro khât, kal rĕng ‘mâi hơ’lêh chiâng luât tơtro ƀă mâu kơpong ‘na tơmeăm khoăng ƀă hbrâ ví hyôh kong prâi pro ôh tá tơniăn, luât pơkâ krê vâ châ tơ’mot, rak chêng mâu ngế cheăng rak ngăn kong, troăng hơlâ pêi tro luât ƀă xiâm liăn ngân pơxiâm pêi pro tê mơdró kơlo carbon ƀă mơnhông kơmăi séa ngăn hyôh kong prâi, tơbleăng nhên tơnêi tơhnâp, kong tô mơdrăng khăng khoăng.

Drêng châ  mơnhông  tơtro ƀă kong kế chiâng tíu rah xo dêi tâi tâng pơlê pơla, tí tăng ngăn tơmeăm khoăng ƀă kơdroh mơ’no tah  têa ‘mêi ngăn cho hnoăng cheăng pêi ki kal dêi rêm râ, rêm kơvâ cheăng, mê pơkâ mơ’no tah têa ‘mêi ƀă 0 a hơnăm 2050 - môi tiah tơdroăng chêh tung hlá mơ-éa tối tơbleăng Kal kí Hneăng hôp má 14 hiăng pơkâ - kô chiâng tơdroăng rêh ối lĕm tro tung mâu kơpong tơnêi môi tiah Tây Nguyên.